O’zbekistоn respublikasi оliy va o’rta

Nazorat savollari.

1. 
   Organik kislotalar.
   
2. 
   Sirka kislota ishlab chiqarish.
   

10-ma’ruza. Oziqa vitaminlari va antibiotiklar ishlab shiqarish (2 soat).

Reja:

1. 
   V₂ (riboflavin) ishlab shiqarish.
   
2. 
   V₁₂ (siankobalamin) olish.
   
3. 
   -Karotin (A-provitamin) olish.
   
4. 
   Oziqa antibiotik preparatlari ishlab shiqarish.
   
5. 
   Tetrasiklin preparatlari olish.
   
6. 
   Basitrasin olish.
   
7. 
   Grizin preparatlari olish usullari.
   

Vitaminlar har xil kimyoviy tuzilishiga ega biologik aktiv moddalar bo’lib, ular tirik organizmning hayot faoliytini ta’minlashda muhim rol o’ynaydi.

Vitaminlarning biologik faolligi shu bilan belgilanadiki, ular faol guruhlar sifatida fermentlarning katalitik markazi tarkibiga kiradi. Bu moddalar etishmasligi oqibatida fermentlar faolligi pasaydi, natijada belgilangan fermentlar ishtirokida keshadigan

biokimyoviy jarayonlar pasaydi yoki butunlay to’xtaydi. Bu esa organizmlarda vitaminlar etishmasligi oqibatida jiddiy kasalliklar kelib shiqishiga sabab bo’ladi.

Ma’lumki, inson va hayvon organizmlari vitaminlar sintez qilish qobiliytiga ega emas, lekin o’simliklar esa qulay sharoitda o’zining vitaminga bo’lgan ehtiyojini to’liq qoplash xususiytiga ega (vitamin V₁₂ dan tashqari). Mikroorganizlar ham o’zlari ushun zarur bo’lgan vitaminlarning ko’pshiligini o’zlari sintez qilish qobiliytiga egadirlar. SHulardan ko’rinib turibdiki, o’simlik va mikroorganizmlarning ishlab shiqargan maxsulotlari inson va hayvonlar ushun vitaminlar manbai xisoblanadi.

Mikrobiologiy sanoatida ikki xil oziqa vitamin preparatlari ishlab shiqariladi. Tarkibida V₂ vitamini bo’lgan oziqa riboflavini va tarkibida V₁₂ vitamini bo’lgan KMB- 12 preparati.

Vitaminlar organik birikmalar bo’lib, ularning tirik organizmlar hayot keshirishlari ushun ahamiyti beqiyosdir.

Oziq ovqat mahsulotlari tarkibidagi vitaminlarni miqdori juda kam bo’lganliklari (100 gramm ozuqa mahsulotlari tarkibida boryo’g’i 10100 mg ushraydi, xalos), hamda tez parshalanib ketishlarini e’tiborga olib ularga vitaminlar qo’shib turish tavsiy etiladi. SHuning ushun ham vitaminlarni sanoat sharoitida ishlab shiqarish allaqashonlar yo’lga qo’yilgan.

SHuni ham ta’kidlab o’tish lozimki, vitaminlar ishlab shiqarishni ananaviy usullari, katta hajmdagi mahsulotlarni qayta ishlashga yoki kimyoviy yo’llarga asoslangan bo’lib, iqtisodiy kam rentabellik soha hisoblanadi. Keyingi davrda (o’tgan asrning 4- shoraklaridan boshlab) vitaminlar ishlab - shiqarishni rentabellik y’ni mikrobiologik asosga qo’yishga kirishildi.

Genetik monipulysiy (metabolizmni boshqarishga ta’sir etish orqali) yordamida, o’sishi ushun zarur bo’lgan miqdoridan 10000 va undan ham ko’proq miqdorda vitaminlar hosil qilish imkoniytiga ega bo’lgan mikrorganizmlar shtammlari yratildi. Riboflavin sintez qiluvshi A.shibya gossypii, B₁₂ vitamini sintez qiluvshi Basillus subtilis shtammlari shular jumlasidandir.

ßponiyda kushli antioksidantlar sifatida ishlatilib kelinayotgan, askorbin kislotasini (S vitamin) hosilasi - askorbil-2- fosfat ishlab shiqarishning mikrоbiоlоgik texnologiysi yratildi. Ma’lumki, B₂ va B₁₂ vitaminlari faqatgina tibbiyotda emas, balki bu vitaminlarni mikrobiologik usulda olinganlari hayvonlar ozuqasini boyitish ushun ham keng qo’llaniladi.

Vitaminlar - kishik molekulali organik moddalar guruhi, bo’lib juda past miqdor da kushli va xilma-xil biologik ta’sir ko’rsatadi. Tabiatda vitaminlar manbai sifatida asosan o’simliklar va mikroorganizmlar xizmat qiladi. Menaxinonlar va kobalaminlar faqat mikroorganizmlar tomonidan sintezlanadi. Ishlab shiqarish da ko’plab vitaminlarni kimyoviy sintezlash yo’li bilan olish oldingi o’rinni egallasa ham, mikrobiologik usul ham katta amaliy ahamiytga ega. Mikrobiologik yo’l bilan ergosterin, vitamin V₁₂ olinadi.

Bundan tashqari mikroorganizmlar sorbitni sarbozaga aylantirishda selektiv oksidlovshi sifatida foydalaniladi (vitamin S olishda), shunga o’xshash vitamin konsentratlari ishlab shiqarish ushun (vitamin V₂, karotinoidlar) mikroorganizmlardan foydalaniladi. Tovuqlar va sho’shqalar ozuqasida foydalanish ushun biotinni ham mikrobiologik yo’l bilan olish istiqbollidir. Dunyoda vitamin ishlab shiqaruvshi 40 ta katta sanoat ustqurmasi mavjud. SHundan 18 tasi AqSH da, 8 tasi ßponiyda, 14 tasi ~arbiy Evropada. Vitamin ishlab shiqarishda etakshi o’rinni SHvesariy konserni Hoffman La Roshe egallaydi, hamma vitaminlarning 50-70% ini ishlab shiqaradi.

Vitaminlar xossasi, ularni olish va qo’llash masalalarini, V₂ va V₁₂ vitaminlari misolida ko’rib shiqamiz.