O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi. Toshkent davlat agrar universiteti
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2. Birjaning rivojlanish tarixi.
-O’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lgan birjaning paydo bo’lishi YAponiyada I asrga, Qadimgi Rimda I asrning oxiriga, Florensiyada esa XIII asrga to’g’ri keladi. XVI-XVII asrlarda yevropa mamlakatlarida birjalarning paydo bo’lishi ulgurji bozor faoliyati boshlanishiga olib keldi. G’arb mamlakatlarida chop etilgan adabiyotlarda birja savdosining kelib chiqishi quyidagicha talqin etiladi, “Birja” so’zi lotincha bursa – hamyon so’zidan kelib chiqqan deb hisoblanadi. -Niderlandlarning savdo shahri bo’lmish Bryuggedagi savdo yig’ini maydoni yaqinida joylashgan “Burse” mexmonxonasi ham shu yerlik mashhur zadogon Van der Burse zoti nomi bilan atalgan Ushbu uchta hamyon tasviri tushirilgan tamg’a bilan bezalgan mexmonxonada savdogarlar boshpana topishar, tijorat xabarlaridan voqif bo’lishar va turli oldi-sotdi bitimlarini tuzishgan. Shu sababli birja so’zining paydo bo’lishini yuqorida qayd etilgan atama va xolatlarga ham bog’lanadi. Bir so’z bilan aytganda Birja – bevosita bozorga olib chiqilmaydigan, hujjatlar bilan tasdiqlanadigan aniq sifat va miqdoriy hususiyatlarga hamda talab va taklif asosida rasman belgilanadigan narxlarga ega bo’lgan muayyan tovarlar bilan savdo qilish bo’yicha muntazam ravishda amal qiluvchi bozor sifatida yuzaga kelgan. -Evropada 1531 yilda Antverpen, 1566 yilda London va 1608 yilda Amsterdam tovar birjalari tashkil etilgan. Tovar birjalarining o’sishi ya’ni ularning faoliyat doiralarining kengayib borishi natijasida ularning safidan alohida birjalarning ajralib chiqishiga olib kelgan. Misol uchun fond birjasining paydo bo’lishi iqtisodchi olimlarning e’tirof etishlaricha ular dastlab tovar birjalarining yordamchi bo’limlari sifatida faoliyat ko’rsatgan. Oradan faqat 200 yil o’tib 1792 yilda Amerika Qo’shma Shtatlarida jahondagi fond birjalarining eng yirigi – Nyu-York fond birjasi tashkil etilgan. Undan keyingina yevropaning qator davlatlarida ko’plab fond birjalari tashkil etila boshlangan. E’tiborli jihati shundaki faqat fond birjalarining rivojlanish bosqichi ikki yuz yil davom etgan. Birjalarning tashkil etilishi va rivojlanish tarixi ham juda qiziqarli jarayonlarni o’z ichiga olar ekan. O’zbekistonda ham birja savdosi tamoyillaridan qadim-qadimdan foydalanib kelingan bo’lsada bu jarayon birja atamasi bilan atalmagan albatta. Misol uchun naqd pullik savdo shartnomalari, nasiya, va’da yoki ma’lum bir muddatdan keyin puli to’lanadigan savdo shartnomalari, hamda kim oshdi savdolari yuzasidan bitiladigan bitim shartnomalarini keltirizshimiz mumkin. -1925-1930 yillarda Markaziy Osiyo jumladan O’zbekiston xududida ham ko’plab tovar birjalari tashkil etilib faoliyat ko’rsatgan. Bunday birjalar Toshkent, Buxoro, Samarqand, Qo’qon, Ashxobod va Frunze shaharlarida faoliyat ko’rsatganlar. -Ma’lumotlarga ko’ra 1924-1925 yillarda Markaziy Osiyoda faoliyat ko’rsatgan birjalarning tovar aylanmasi 159,1 mln. So’mni tashkil etgani holda shundan 86,8 mln. so’mi yoki 54.6 foizi Toshkent birjasiga, 25.5 mln. so’mi yoki 16 foizi Buxoro, 18.2 mln. so’mi yoki 11.4 foizi Samarqand va 5.9mln. so’mi yoki 3.7 foizi Qo’qon birjasiga to’g’ri kelgan. Bu degani o’sha davrda Markaziy Osiyodagi birjalardagi jami tovar aylanmasining 85 foizdan ortig’i O’zbekiston hissasiga to’g’ri kelgan. Mamlakatimiz xududida Srvet hokimiyati o’rnatilgandan so’ng birja savdolari to’xtatilgan. Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|