O`zbekiston respublikasi qishloq va suv xo`jaligi vazirligi toshkent davlat agrar universiteti agroinjeneriya fakulьteti Qishloq xo`jaligida elektr energetikasi va elektrotexnologiyalar kafedrasi

ASINXRON MOTORLARNI IShGA TUShIRISh
Asinxron motorning ishga tushirish toki ifodasi S o`rniga uning S=1 qiymatini qo`yib quyidagicha aniqlanadi:
. (10-1)
Qisqa tutashtirilgan rotorli asinxron motorlarning ishga tushirish toki bo`lib, uning nisbiy qiymati motor katologlarida beriladi. Ishga tushirish toki katta bo`lishiga qaramay, asinxron motorning ishga tushirish momenti nisbatan kichik, ya’ni ni tashkil qiladi. Ishga tushirish momentining tok singari katta qiymatga ega bo`lmasligini aylantiruvchi momentning quyidagi (10-2) ifodasidan tushinish mumkin. Asinxron motorning vektor diagrammasiga binoan , Bu ifodadan aniqlangan qiymatini (9-9) dagiga qo`yib quyidagi olinadi:
.
Ammo bo`lgani uchun aylantiruvchi moment uchun quyidagi ifoda olinadi:
Nm, (10-2)
bunda – moment doimiysi; – rotor tokining aktiv qismi.
Demak, asinxron motorning aylantiruvchi momenti ham o`zgarmas tok motorniki singari ifodalanib, magnit oqim va tokning aktiv qismi bilan aniqlanadi. Ishga tushirish paytida S=1 bo`lgani sababli rotor induktiv qarshiligining maksimal qiymati da moment ifodasiga o`zining minimal qiymatiga ega. Shu sababli ning qiymati ga yaqinroqdir. Bu esa asinxron motorning kamchiligidir. Xaqiqatan, bo`lsa, nominal yuklama bilan asinxron motorni ishga tushirish imkoni umuman bo`lmaydi. Motor kataloglarida qiymati ham beriladi.

Faza rotorli asinxron motorni ishga tushirish
Turli mashina va mexanizmlarni harakatga keltirish uchun, iloji boricha, qisqa tutashtirilgan rotorli motorlar tanlash tavsiya qilinadi. Faza rotorli motorlarning esa tuzilishi murakkabroq, narxi qimmatroq bo`lgani uchun ularni faqat chastotasi rostlanadigan ba’zi kranlarda, prokat stanlarida, press va maxovikli qurilmalarda qo`llash maqsadga muvofiqdir.
Bunday motorlarning maksimal momenti bo`lib, ularning ishga tushirish toki maxsus rezistor bilan chegaralanadi. Bu rezistor bir necha pog`ona aktiv qarshiliklardan iborat bo`lib, motorni ishga tushirishda bu qarshiliklar rotor zanjiriga kiritilgan bo`lishi lozim. Motor aylanish chastotasining ortib borishi bilan qarshilik pog`onalari rotor zanjiridan chiqarib boriladi. Rotor zanjiriga kiritiladigan tashqi aktiv qarshilikni ko`paytirish bilan ning qiymati (9-12) ifodaga binoan ortib boradi. Bundan ning qiymati o`zgarmay, ning ko`payishi tomon surila boshlaydi (10.1-rasm). Rotor zanjiridagi aktiv qarshilikni gacha ko`paytirib borilsa, ishga tushirish toki gacha kamayib, ishga tushirish momentining qiymati esa aylantiruvchi momentning maksimal qiymatigacha ortib boradi.
Demak, bo`lganda bo`lib, bo`ladi. Agar qiymatini qilib, uni yana ko`paytirib borils, u holda qiymatining kamayishi bilan ham kamayib boradi (10.1-rasm). 10.1-rasmda ko`rsatilgan rezistor xarakteristikalarning soni rotor zanjiridagi ishga tushirish rezistorining pog`onalar soniga teng qilib olingan. Shunday qilib, rotor zanjiridagi aktiv qarshilikni o`zgartirish bilan ishga tushirish toki va momentini osongina o`zgartirsh hamda turli rezistorli mexanik xarakteristikalarga ega bo`lish imkoni faza rotorli motorning asosiy afzalliklaridan hisoblanadi. Faza rotorli motorning ishi rezistorli xarakteristikadan tabiiy xarakteristikaga o`tkazilganda, u xuddi qisqa tutashtirilgan rotorli motor singari ishlay boshlaydi. -rasmda keltirilgan mexanik xarakteristikalaring ish qismi to`g`ri chiziqqa yaqin bo`lgani uchun rotor zanjiriga kiritilgan rezistor pog`onalari qarshiligini parallel qo`zg`atishli o`zgarmas tok motorniki singari grafik usulda aniqlash mumkin. koordinatalari, masalan, bo`lgan ikki nuqtani tutashtirish bilan asinxron motorning tabiiy xarakteristikasi olinadi. Faza rotorli motorni ishga tushirishda, ya’ni bo`lganda bo`lsa, rotor zanjiridagi aktiv qarshilik o`zining nominal qiymati ga teng bo`ladi. Bunda quyidagi proportsiyani tuzish mumkin, ya’ni . Agar bo`lsa bo`ladi. Demak, rotor zanjiridagi aktiv qarshilikning nisbiy birlikdagi miqdorini sirpanish bilan aniqlash mumkin. Motorning nominal qarshiligi esa quyidagicha aniqlanadi:
,
bunda – uzuq chulg`amining ikki fazasi orasidagi e. yu. k.;

• 
  – rotorning nominal toki. Motorning va qiymatlari katalogda berilgan bo`ladi.
  

I shga tushirish tokini nominal tok qiymati gacha chegaralovchi rotor zanjirining to`la aktiv qarshiligi faza rotorli motorning nominal qarshiligi deb ataladi va bilan belgilanadi. Demak, rotor chulg`amining har bir fazasidagi aktiv qarshilikning qiymati bo`ladi. Rezistor pog`onalarining qarshiliklari ham ishga tushirish grafigidan foydalanib, yuqoridagi ifoda asosida aniqlanadi.