O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi

6.2. Qishloq xo’jalik mahsulotlarini sotish dinamikasini tahlil
qilish uslubi 
Korxonalar iqtisodiyotining taraqqiyoti asosan mahsulotlarni sotishdan tushadigan 
pul daromadining hajmiga bog‟lik bo‟ladi. Shuning uchun ushbu jarayonni o‟rganish 
katta ahamiyatga egadir.
Sotilgan mahsulotlar hajmi pul tushumi orqali ifodalanadi. Sof pul tushumi xajmining 
o‟zgarishini omilli tahlil qilishda ko‟p usullardan foydalanish mumkin.Biz bu yerda 
«Zanjirli bog‟lanish» usulidan foydalanib, tahlil qilish qoidasini keltirdik. 
Sof pul tushumining tahlili taqqoslashdan boshlanadi. Hisobot yilida mahsulotni 
sotishdan olingan sof pul tushumi hajmini bazis yilidagi sof pul tushumi hajmiga 
solishtirib, o‟zgarishi aniqlanadi:
𝒒
𝟏
𝒑
𝟏
− 𝒒
𝟎
𝒑
𝟎
= ±∆
𝒒𝒑
 
Bunda, q
1, 
q
0 
– mos holda hisobot va bazis yillarida sotilgan mahsulotlar miqdori;
P
1,
P
0
–mos holda hisobot va bazis yillarida sotilgan mahsulotlar bir birligining
o‟rtacha sotish bahosi.
Sof pul tushumi hajmining o‟zgarishiga omillarning ta‟sirini aniqlashdan oldin 
«
Shartli sof pul tushumi
» ko‟rsatkichi aniqlab olinadi: 
𝐪
𝟏
𝐩
𝟎
 
Sof pul tushumi hajmining o’zgarishiga omillar ta’siri:
1.Mahsulot fizik miqdori o‟zgarishining ta‟siri: 
𝐪
𝟏
𝐩
𝟎
− 𝐪
𝟎
𝐩
𝟎
= ±∆
𝐪
2.O‟rtacha sotish bahosi o‟zgarishining ta‟siri:
𝐪
𝟏
𝐩
𝟏
− 𝐪
𝟏
𝐩
𝟎
= ±∆
𝐩
Yuqorida keltirilgan tahlil qilish usulini mazmunini o‟zlashtirib olgan talaba, 
iqtisodchi –tahlilchi sof pul tushumining tahlilini tahliliy jadval asosida be‟malol 
amalga oshirishi mumkin. Buni quyidagi 5-jadvaldan ko‟rish mumkin. 

---

23 
5-jadvaldan ko‟rinib turibdiki, bug‟doyni sotishdan olingan sof pul tushumi tahlil 
etilayotgan davrda 121729 ming so‟mga oshgan. Shu jumladan sotilgan bug‟doy 
miqdorining 2496 s.ga oshishi tufayli sof pul tushumi hajmi 102336 ming so‟mga 
oshgan, o‟rtacha sotish bahosining 1500 so‟mga oshishi natijasida 19393 ming summa 
ko‟paygan.
2-Jadval 
Sof pul tushumi hajmining omilli tahlili 
№ Ko‟rsatkichlar 
Bazis
yili 
Hisobot yilidagi 
miqdori va bazis 
yilidagi bahosi 
bo‟yicha 
Hisobot
yili 
Farqi 
(+,-) 
Shu jumladan
o‟zgarishi 
miqdor
hisobiga 
Baho
hisobiga 
1 
Sotilgan 
bug‟doy,s
10433 
12929 
12929 
+2496 
x
x
2 
1 s bahosi, 
so‟m 
41000 
41000 
42500 
+1500 
x 
x
3 
Sof tushum, 
ming so‟m
427753 
530089 
549482 121729 ++102336 +19393