O`zbekiston Respublikasi "Qizil kitobi" haqida ma`lumot Reja: Qiqil kitob va uning o’rni. O’zbekiston qo’riqxonalarining qisqacha tarixi. O’zbekiston "Qizil kitobi" Kelajak oldidagi burchimiz

4-rasm. L.Frederik tajribasi

Nafas olishning gumoral boshqarilishi. Qon tarkibidagi kar¬bonat angidrid miqdori nafas olishning boshqarilishida muhim rol o'ynaydi. Qonda karbonat angidrid miqdori ko'paysa, u uzunchoq miyadagi nafas markazini qo'zg'atadi va nafas olish tezlashadi. Agar o`quvchilar deraza va eshiklari yopilgan sinfda uzoq vaqt o'tirsa, sinf havosi tarkibida karbonat angidrid gazi miqdori ko'payadi. Bunday havodan nafas olish natijasida ular qonida bu gaz miqdori ortib ketadi va u nafas markazini kuchli qo'zg'atib, nafas olishning tezlashuviga sabab bo'ladi. Bu hol da¬vom etaversa, o'quvchilarda bosh aylanish, uyqu bosish, esnash, umumiy holsizlik va nafas qisish kabi noxush belgilar yuzaga ke¬lishi mumkin. Bu holatlar qonda va to'qimalarda karbonat angidrid ko'payishi hamda kislorod kamayishi natijasida sodir bo'ladi. Qonda karbonat angidrid miqdorining ko'payishi nafas mar¬kaziga qo'zg'atuvchi sifatida ta'sir ko'rsatishini L. Frederik o'z tajribasida aniqlagan. Buning uchun narkoz yordamida hushsiz¬lantirilgan ikkita itning uyqu arteriyalari va bo'yinturuq venalari¬ni kesib, bir-biriga shun day ulanadiki, bunda qon birinchi itning tanasidan ikkinchi itning boshiga, ikkinchi itning tanasidan birinchi itning boshiga oqib boradigan bo'lgan (4-rasm). Birinchi itning traxeyasini barmoq bilan bosib, uning o'pkasiga havo ki¬rishi to'xtatiladi. Shu vaqtda ikkinchi it go'yo unga havo yetishma¬gandek tez-tez nafas ola boshlaydi, holbuki, uning o'pkasiga havo kirishi to'silmagan. Buning sababi shundaki, birinchi itning traxeyasi bosilib, o'pkasiga havo kirishi to'silganligi tufayli uningqonida karbonat angidrid miqdori ko'payadi va u ulangan qon tomiri orqali ikkinchi itning qoniga o'tib, uning nafas markazini qo'zg'atishi nal;jasida nafas olishi tezlashadi. Odam jismoniy mashq bajargan vaqtda uning qonida karbonat angidridning miqdori ko'payadi va u nafas markazini qo'zg'atib, nafas olishni tezlashtiradi. Mashqlarni bajarish tezligi qancha katta bo'lsa, nafas olish shuncha tezlashadi. Qonda karbonat angidrid miqdori kamayib, normaga kelishi bilan nafas olish sekinlashadi. Shunday qilib, qon tarkibidagi karbonat angidrid miqdorining ko'payishi yoki kamayishi gumoral yo'l bilan nafas markaziga ta'sir etib, nafas olishning boshqarilishida ishtirok etadi.