O‘zbekiston respublikasi raqamli texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti kiberxavfsizlik asoslari fanidan Mustaqil ish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

Kiberxavfsizlik asoslari
fanidan
Mustaqil ish
Mavzu: “Sosial injineriya, xavfsizlik muammolari”

Guruh	____________	CSF010
Bajardi	____________	Abduhoshimov S.E
Tekshirdi	____________	Karimov A.A.

Toshkent – 2023

Reja:

Kirish

Ijtimoiy muhandislik - bu firibgarlik yoki boshqa jinoyatlarni sodir etish uchun ishlatilishi mumkin bo‘lgan juda oddiy usul. Bu yuzma-yuz , telefon orqali yoki onlaynda har qanday odam bilan sodir bo‘lishi mumkin.Ijtimoiy muhandislar juda texnik bo‘lishlari shart emas; ular faqat sizning shaxsiy ma’lumotlaringiznini olishga imkon topishlari kerak.
Yurtimizda quyidagi qonunlar bilan erkimiz belgilab o‘tilgan:
Har bir inson shaxsiy hayotining daxlsizligi, shaxsiy va oilaviy sirga ega bo‘lish, o‘z sha’ni va qadr-qimmatini himoya qilish huquqiga ega.
Har kim yozishmalari, telefon orqali so‘zlashuvlari, pochta, elektron va boshqa xabarlari sir saqlanishi huquqiga ega. Ushbu huquqning cheklanishiga faqat qonunga muvofiq va sudning qaroriga asosan yo‘l qo‘yiladi.
Har kim o‘z shaxsiga doir ma’lumotlarning himoya qilinishi huquqiga, shuningdek noto‘g‘ri ma’lumotlarning tuzatilishini, o‘zi to‘g‘risida qonunga xilof yo‘l bilan to‘plangan yoki huquqiy asoslarga ega bo‘lmay qolgan ma’lumotlarning yo‘q qilinishini talab qilish huquqiga ega.
Har kim uy-joy daxlsizligi huquqiga ega.
Hech kim uy-joyga unda yashovchi shaxslarning xohishiga qarshi kirishi mumkin emas. Uy-joyga kirishga, shuningdek unda olib qo‘yishni va ko‘zdan kechirishni o‘tkazishga faqat qonunda nazarda tutilgan hollarda va tartibda yo‘l qo‘yiladi. Uy-joyda tintuv o‘tkazishga faqat qonunga muvofiq va sudning qaroriga asosan yo‘l qo‘yiladi.[1]
Shaxsiy hayot daxlsizligini buzish. Shaxsning shaxsiy yoki oilaviy sirini tashkil etuvchi shaxsiy hayoti to‘g‘risidagi ma’lumotlarni uning roziligisiz qonunga xilof ravishda yig‘ish yoki tarqatish, — bazaviy hisoblash miqdorining o‘n baravaridan qirq baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo‘ladi.[2]
O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I. KARIMOV Toshkent sh.,2002-yil 12-dekabr,439-II-son “AXBOROT ERKINLIGI PRINSIPLARI VA KAFOLATLARI TO‘G‘RISIDA”[3] gi 13-moddasida shaxsning axborot borasidagi xavfsizligi haqida huquqlari berib o‘tilgan.
Maxfiylikni buzish. Shaxsning shaxsiy yoki oilaviy sirini tashkil etuvchi shaxsiy hayoti to‘g‘risidagi ma’lumotlarni uning roziligisiz qonunga zid ravishda to‘plash yoki tarqatish, agar bunday harakatlar uchun ma’muriy jazo qo‘llanilganidan keyin sodir etilgan bo‘lsa, asosiy ish haqining ellik baravaridan yuz baravarigacha miqdorda jarima yoki uch yuz soatgacha majburiy jamoat ishlari yoxud ikki yilgacha axloqiy tuzatish ishlari bilan jazolanadi.[4]
Bu harakatlar:
a) og‘ir oqibatlarga olib kelgan;
b) g‘arazli niyat bilan sodir etilgan bo‘lsa;
v) xavfli retsidivist tomonidan sodir etilgan bo‘lsa, -
asosiy hisob-kitobning yuz baravaridan ikki yuz baravarigacha miqdorda jarima yoki uch yuz soatdan uch yuz oltmish soatgacha majburiy jamoat ishlari yoki bir yildan uch yilgacha ozodlikni cheklash yoki bir yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi.[5]
Shaxsiy ma‘lumotlar to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzish.Agar shaxsiy ma‘lumotlarni to‘plash, tizimlashtirish, saqlash, o‘zgartirish, to‘ldirish, foydalanish, o‘tkazish, tarqatish, o‘tkazish, begonalashtirish va yo‘q qilish qonunga zid ravishda ushbu harakatlar uchun ma’muriy jazo qo‘llanilganidan keyin sodir etilgan bo‘lsa, -
asosiy hisob-kitobning ellik baravarigacha miqdorda jarima yoki uch yilgacha muayyan huquqdan mahrum qilish yoxud ikki yilgacha axloq tuzatish ishlari bilan jazolanadi.
Bu harakatlar:
a) bir guruh shaxslar tomonidan oldindan sodir etilgan bo‘lsa;
b) takroran yoki xavfli retsidivist tomonidan sodir etilgan bo‘lsa;
v) g‘arazli yoki boshqa past niyatlar bilan sodir etilgan bo‘lsa;
d) xizmat lavozimidan foydalanganda sodir etilgan;
e) og‘ir oqibatlarga olib kelgan bo‘lsa, -
asosiy ish haqining ellik baravaridan yuz baravarigacha miqdorda jarima yoki ikki yildan uch yilgacha axloq tuzatish ishlari yoxud bir yildan uch yilgacha ozodlikni cheklash yoki uch yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi. [6]
Fuqarolarning shaxsiy daxlsizligini buzish. Turar-joyga uning aholisining irodasiga qarshi kuch ishlatib, noqonuniy kirish - uch yilgacha axloq tuzatish ishlari yoki ikki yildan besh yilgacha ozodlikni cheklash yoki besh yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi.[7]
Fuqarolarning shaxsiy hayoti, ularning turar joylari daxlsizligi, o‘zaro yozishmalari, telegraf aloqalari va telefon orqali so‘zlashuvlarining sir saqlanishi qonun bilan qo‘riqlanadi.[8]
Yozuvlar, telefon suhbatlari, telegraf xabarlari yoki boshqa xabarlarning maxfiyligini buzish. Agar yozishmalar, telefon suhbatlari, telegraf xabarlari yoki boshqa xabarlar sirini saqlash tartibini qasddan buzish, bunday harakatlar uchun ma’muriy jazo qo‘llanilganidan keyin sodir etilgan bo‘lsa, asosiy hisob-kitobning yigirma besh baravarigacha miqdorda jarima yoki uch yilgacha muayyan huquqlardan mahrum qilish yoxud uch yuz oltmish soatgacha majburiy jamoat ishlari yoxud axloqiy tuzatish ishlari bilan jazolanadi. uch yilgacha.[9]
13.01.1992 yildagi 512-XII-son <> O‘zbekiston Respublikasining Qonunida yana bir qancha me’zonlar belgilab o‘tilgan.[10]
Aksariyat kiberjinoyatchilar malakali manipulyatorlar bo‘lishiga qaramasdan, bu ularning har doim malakali texnologik manipulyatorlar ekanligini anglatmaydi; boshqa kiberjinoyatchilar odamlarni manipulyatsiya qilish amaliyotini afzal ko‘radilar.
Boshqacha qilib aytganda, ular ijtimoiy muhandislikni, ya’ni inson tabiatidagi kamchiliklardan foydalanib, kiberhujum boshlash amaliyotini o‘z ichiga oladi.
Ijtimoiy muhandislikning oddiy holatida, agar kiberjinoyatchi IT mutaxassisi sifatida o‘zini namoyon qilsa va tizimingizdagi xavfsizlik teshigini tuzatish uchun login ma’lumotlaringizni so‘rasa, bu sodir bo‘lishi mumkin.
Agar siz ma’lumot bersangiz, siz yomon odamga elektron pochtangizga yoki kompyuteringizga kirishdan tashvishlanmasdan ham hisobingizga kirish huquqini bergansiz.
Har bir xavfsizlik zanjirida biz deyarli eng zaif bo‘g‘in bo‘lamiz, chunki biz turli xil hiyla-nayranglarga moyilmiz. Ijtimoiy muhandislik texnikasi odamlarda ushbu zaiflikdan jabrlanuvchilarni shaxsiy ma’lumotlarni oshkor qilish uchun aldash uchun ishlatadi. Ijtimoiy muhandislik, kiber tahdidlarning aksariyati kabi doimo rivojlanib bormoqda.