Dastur toʼplаmi o‘zbekiston respublikasi-fayllar.org
Mavzular nomi
Mavzular qisqacha mazmuni
Jami
O‘qitishning tashkiliy shakli
Mustaqil ta’lim
1.
Tibbiyot tarixi fanining shakllanishi va rivojlanishi
Tibbiyot tarixi tibbiy bilim va tibbiy amaliyotda tutgan o‘rni. Tibbiyot tarixining vazifalari. Tibbiyot tarixini o‘qitishning nazariy va amaliy ahamiyati.
Tibbiyot tarixining jamiyat rivojlanishi tarixi va madaniyati bilan bog‘liqligi. Dunyo tarixining davriyligi va xronologiyasi. Tibbiyot tarixini o‘rganishda tarixiy manbalarning ahamiyati.
Tibbiyot sohasiga oid ilk yozma manbalar.
2
N-2
“Tibbiyot tarixi” fanining shakllanishi bosqichlari. Insoniyat tarixida tibbiyotning kelib chiqishi haqida 2 xil nazariya. Tibbiyot tarixining bo‘limlari va ularning o‘zaro bog‘liqligi. Xalq tabobati, an’anaviy tibbiyot va ilmiy tibbiyot.
Kasalliklarning sabablari to‘g‘risida insonlarning dastlabki tushunchalari.
2.
Qadimgi dunyo tibbiyot tarixi
Birinchi davolash usullari, sinantrop va neandertallar to‘g‘risida.
Ibtidoiy odamlar tabiatning zararli kuchlarini ta’sirida : jazirama va sovuqlik, ochlik va yomon oziqlanish, xar xil jarohatlar va hayvonlar etkazgan jarohatlar, ilonlar va hashoratlar chaqishi. Kiyim kechak etishmasligi, qoniqarsiz turar joy sharoiti, xayvonlarning xamla qilishi, tabiy ofatlar, infeksion va parazitar kasalliklar epidemiyasi – bular kasalliklarning kelib chiqishi va ibtidoiy odamlarni olimining asosiy xavf-xatar faktorlari borasida.
4
N-2
A-2
2
3
Qadimgi Mesopotamiya va Qadimgi Misr
Misrdagi koxin- tabiblar katta obro‘- e’tiborga ega bo‘lganligi. Misrdagilarda shifokor-jarroh, shifokor-infeksionist, ,ko’z operatsiyasini qiladigan jarroh, tishni davolash va tishga plomba qo’yish bilan shug’ullanadigan jarrohlar haqida. Misr tabobati xaqidagi malumotlar, qadimgi misr
madaniyati bilan birga, tobutdagi, piramidalardagi va boshqa qurilishlarda ieroglif yozuvlar.
4
N-2
A-2
4.
Qadimgi hind tibbiy risolalarida Qadimgi Hind tibbiyoti masalalarining yoritilishi.
Qadimiy Xindistonda tabobatning kuchli tarafini gigiena elementlari tashkil topganligi, Manu qonunlarida yoritilgan: iqlim va fasllarning sog‘liqqa ta’siri, turar joyning ozodaligi,shaxsiy gigiena qoidalari, gimnastika, oziqlanish mo’tadilligi, og‘iz bo‘shlig‘ining gigienasi,cho‘milish,ozoda kiyimda yurish,soch va tirnoqlarni olish to‘g‘risidagi qonunlardir. Manu qonunlari to‘yib ketishni mahkum qilgan, go‘shtni ist’emolini cheklashgan va yangi sabzavotli ovqatni,sut va asal tavsiya qilishgani, ovqat qoldiqlarini, kir suv, siydik, ekskrementlarni uydan uzoqroqqa tashlash tavsiya qilinganligi borasida.
«Ayurveda» - davolash san’ati- uzoq umr talimoti bu davlatda juda qadrlangan. «Ayurveda»ning tuzilishi eramizdan oldingi IX—III asrlarga to‘g‘ri keladi. Bu ta’limotning to‘liq chop etilishiga tabib Sushrut sababchi bo‘lganligi
2
A-2
2
5.
Qadimgi Xitoyda tibbiyot va uning o‘ziga xos
tomonlari
Qadimgi Xitoy tibbiyotini asososiy manbasi “Ney- Szii”(Odam tabiati va hayoti ) kitobi moxiyati.Van SHu Xeni tibbiyot soxasidagi qilgan
xizmatlari.Xitoy tabiblari bemorlarda kasallikni
2
A-2
2
aniqlashda bemorni sinchqovlik bilan tekshirish o’tkazganligi haqida.Bemorni
ruxiy xolatiga etibor berishgani haqida.Kasalliklarni davolashda Xitoy tabiblari o‘ziga xos tomonlari bilan ajralib turishgani.Shu usullardan eng mashxurlari uchta –moksa,massaj va igna sanchib davolash usullari o‘ziga xos tomonlarini.
6
Qadimgi Yunon va Rim tibbiyoti: shakllanishi va rivojlanishi
Qadimgi Yunonistonda tabiblar juda yuksak darajada baxolanishi. Xomer «Bitta tajribali tabib unta boshqa kasbdagi odamdan afzaldir».
Antik davr yunon tibbiyotini o‘rganishda asosiy manba’ «Xippokrat to’plami», deb ataluvchi kitobi to‘g‘risida. Eramizdan oldingi V—IV asrda yozilgan kitoblar. Kitob mashxur Yunon tabibi Xippokrat (Gippokrat) nomi bilan bog‘liqligi.
Yunonistonda tibbiyot ikki yunalishda rivojlanganganligi. Birinchisi — amaliy tibbiy kasbning shakllanishi va uning rivojlanishi, ikkinchisi - ibodatxona tibbiyotining paydo bo‘lishi. Knidos maktabi. Knidos tibbiyot maktabi shu nomli shaxarda tashkil topishi. Maktabga Evrifon asos solganganligi, bizgacha «Ichki kasalliklar» nomli kitob etib kelishi. Kos tibbiyot maktabi Qadimgi Yunonistoning Kos orolida vujudga kelishi, birinchi ma’lumotlar eramizdan
oldingi 584 yilga to‘g‘ri keladi.
2
N-2
7
O‘zbekiston hududida ilk tibbiy bilimlar.
O‘rta asrlarning buyuk Sharq allomalari. Mijoz haqidagi ta’limot. Arab Xalifaligi davri tibbiyot. Xalifalikning ko‘zga ko‘ringan olimlari va ularning tabobat ilmiga qo‘shgan hissalari.Abu Bakr Ar Roziy va boshqa arab tabibilari: Abul Qosim az- Zaxraviy, Abd al-Malik as-Sakofiy,Abd ar-Raxman ibn Ishoq ibn Xaysam, Sayid ibn AbdRabbix, YUnus ibn Ahmad al-Xarroniy, Sulaymon AbuBakr ibn Toj va h.z.lar. Abu Ali ibn Sino va Tib qonunlari. Xorazm davlatining buyuk tabiblari: Abu Saxl Masixiy, Abu Abdullax Iloqiy, Abul Xayr ibn Xammar Ismail Djurdjaniy, Umar Chag‘miniy. “Dorush-shifo” va Mir Sayid SHarif SHeroziy. Mansur ibn Muhammad Fayzulloh Tabriziy, Burxoniddin Nafiz ibn Avaz, Xakim Kirmoniylarning tibbiy amaliyotga qo‘shgan hissalari.
Hirotdagi tibbiyot majmuasi. Navoiy barpo etgan “SHifoxiya” kasalxonasi va “Ixlosiya” madrasasi. Darvish Ali, Nizomiddin Abdulxaylar faoliyati.
2
N-2
A-2
2
8.
O‘rta asr G‘arb va Sharq tibbiyoti. O‘rta asr Sharq allomalarining
tibbiyot rivojiga
Xorazmshohlar davri tibbiyoti, Buxoro davlatidagi tibbiyot, Qoraxoniylar davri tibbiyoti. Abu bakr ar Roziy, Abul Qosim az Zaxraviylarning hayoti, faoliyati va asarlari. Ma’mun Akademiyasi
(Xorazm). Mijoz to‘g‘risidagi ta’limot. Abu Saxl
2
A-2
2
qo‘shgan hissalari.
Masixiy, Abul Xayr Xammoriy, Abu Mansur Qamariy, Abu Abdullox Iloqiylarning hayoti,
faoliyati va asarlari. Kasalxonalar, dorixonalarning barpo etilishi..
9.
Abu Ali Ibn Sinoning ilmiy merosi.
Abu Ali ibn Sino (980-1037) – jaxon madaniyatiga katta hissa qo‘shgan komusiy olim: tabiatshunos, faylasuf, astronom, matematik, xuquqshunos va shoir. O‘rta Osiyo halklari madaniyatini O‘rta asr sharoitida Dunyo madaniyatining oldingi safiga olib chiqqan mutafakkirlar. Ibn Sino Ovrupada Avitsenna nomi bilan mashxur bo‘lishi. Ibn Sino xayoti va ijodi. Ibn Sino tibbiy va falsafiy merosini, xususan Aristotel, Evklid, Ptolomey, Galen, Bukrot, Pifagor kabilarning asarlarini o‘rganib xalqqa etkazganligi. Ibn Sino asarlarining hammasi 450 dan oshadi. Bizgacha 242 tasi etib kelgan. Shulardan 43 dan ortig‘i tibbiyotga oid, 30 ga yaqin risola tabiiy fanlarga, 3 ta risola musiqaga, 380 ta risola falsafaga, mantiq, psixologiya, geologiya, etika va ijtimoiy siyosiy muammolarga bag‘ishlangani. Ibn Sinoning tibbiyot sohasidagi asarlaridan «Kitob al- qonun fit-tib» (Tib qonunlari»), «Kitob ul-Qonun»,
«Kitob-un-Nabz», «Risola fi-dastur it-tibbiy» («Tibbiy ko‘rsatmalar haqida»), «Dorilar qoidasi»,
«Asab kasalliklari va falajlar» degan kitoblari .
2
A-2
2
10.
Amir Temur va temuriylar davridagi taniqli tabiblar va ularning faoliyati.
Amir Temur hukmronligi davri, asosiy tavsifi. Temur va uning Markaziy Osiyoda tibbiyotni rivojlanishidagi o‘rni. Alisher Navoiy va uning jahon madaniyati va ilmining rivojlanishidagi o‘rni. Ulug‘bek hukmronligi davri hamda uning ilm va tibbiyotning rivojlanishidagi o‘rni. Nafis ibn Avaz, Xakim Kirmoniylarning hayoti, faoliyati va asarlari. Amir Temur hukmronligi davri, asosiy tavsifi.
Temur va uning Markaziy Osiyoda tibbiyotni rivojlanishidagi o‘rni. Alisher Navoiy va uning jahon madaniyati va ilmining rivojlanishidagi o‘rni. Ulug‘bek hukmronligi davri hamda uning ilm va
tibbiyotning rivojlanishidagi o‘rni. Nafis ibn Avaz, Xakim Kirmoniylarninghayoti, faoliyati va asarlari.
