O’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi tibbiy ta’limni rivojlantirish markazi toshkent tibbiyot akademiyasi

Patologik klimaks
. Klimakterik davr erkak va ayollar uchun xos bo'lgan qarish 
jarayonining muhim bosqichidir. Bu davr gipotalamus oliy vegetativ markazining yoshga 
aloqador o'zgarishlari: tuxumdon gipofizining siklik gonadotrop faoliyatining buzilishi, 
ayollarda ovulyasiya va reproduktiv qobiliyatning tugashi, erkaklarda gonadalar 
funksiyasining pasayishi bilan xarakterlanadi. Erkak va ayollarda fiziologik klimaks 
jismonan qarish jarayonida ro'y beradi. Klimaksning patologik kechishiga boshdan 
kechirilgan infeksion va travmatik kasalliklar, ruhiy zo'riqishlar, turmush va mehnat 
sharoitlarining yetarlicha emasligi sabab bo'lishi mumkin. Patologik klimaks erta qarishga 
olib keladi. Erkaklarda patologik klimaks klimaterik sindrom va erta klimaks kabi asoratlarni 
berishi mumkin. 
Ayollarda esa erta yoki kechikkan klimaks klimaterik sindrom, disfunksional 
bachadondan qon ketishi kabi asoratlar berishi mumkin. 
Erkak va ayollarda klimaks 45 yoshdan oldin ro'y bersa, erta klimaks hisoblanadi. 
Kechikkan klimaks ayollarda 55 yoshdan keyin, erkaklarda 60 yoshdan keyin ro'y beradi. 
Erta paydo bo'lgan klimaks og'irroq kechib, davolash bir muncha qiyin bo'ladi. Ayollarda 
bo'ladigan kechki klimaks postmenstrual qon ketishlar, metrit, bachadon o'smalari, 
endometrit oqibatida ro'y berishi mumkin. Shuningdek turli sistema kasalliklarida (asab, 
psixik, yurak, tomir va endokrin) ham patologik klimaks kuzatiladi. Yurak va tomirlarga 
aloqador simptomlarga gipertoniya, taxikardiya, migren, ko'p terlash, paresteziyalar, yurak 
sohasida og'riqlar, birdaniga qizib ketish hollari kiradi. 

---

78 
Psixonervologik o'zgarishlar asabiylashish, uyqusizlik, tez charchash, depressiya, 
yig'loqilik, qo'rquvda ifodalanadi. Patologik klinaksni davolash kompleks tarzda olib 
boriladi. Tinchlantiruvchi, sedativ vositalar (bromidlar, kofetamin, tiroksazin, rudotel) kichik 
dozalarda tayinlanadi.
Vegetotrop vositalardan bellaspon, bellataminal beriladi. Neyrovegetativ distoniyada 
pantokrin, jenshen, fitin, vitaminlar tayinlanadi. Gormonal davo erkaklarga quyidagicha: 
testobromlesit sxema bo'yicha 6 hafta davomida qabul qilinadi, 2 hafta 1 (bitta) tabletkadan 3 
mahal ovqatdan keyin til ostiga, 2 hafta 1 tadan 2 mahal va 2 hafta 1 tadan 1 mahal 
tayinlanadi. Davo kursini 3-4 oyda qaytarish mumkin. Bu davo o'tkazilgach yurak va tomir 
sistemasiga aloqador o'zgarishlar bartaraf etiladi. 
Prostata bezining adenomasi va arterial bosim yuqori bo'lganda boshqa gormonal 
vositalardan testobromestrol qo'llanadi, bu preparatni 1 ta tabletkadan kuniga 3 mahal 1-1,5 
oy ichiladi. Metiltestosteron 1 oy (5 mg) 1-2 tabletkadan
3 mahal til ostiga qo'yiladi. Ayollarda garmonal davo quyidagicha: agar menstrual sikl 
saqlanib qolgan bo'lsa bisekurin 0,05 mg. dan kuniga 1 tabletkadan 21 kun ichiladi. Davo 
kursini har 7 kun o'tgach qaytarish mumkin. Oksiprogesteron kapronat (2,5% li)muskul 
orasiga 1ml.dan 4 kun qabul qilinadi. Davo kursini 2 haftada, 1 oyda, 3 oyda qaytarish 
mumkin. 
Testrosteron propionatni 25 mg. dan muskul orasiga haftada 3 marta 2 hafta mobaynida 
qo'llash mumkin. Davo kursini 2-3 oyda qaytarish mumkin. 
Davolashning umumiy chora tadbirlarida faol harakatlanish, rasional ovqatlanish, 
jismoniy tarbiya, fizioterapevtik muolajalar, vannalar yaxshi naf beradi.
Podarga moddalar almashinuvi kasalliklariga kirib, bunda urat kislotasi almashinuvi 
buziladi. Podarga bo'g'imlarda urat kislotasi to'planib, ularda yallig'lanish, destruktiv - 
sklerotik o'zgarishlar keltirib chiqaradigan surunkali xastalikdir. Urat kislotasi qonda ortiqcha 
to'planib buyraklarda ham yig'ilishi mumkin. Spirtli ichimliklar, go'shtli taomlar, tvorog, 
balig’ni ko’p iste'mol qilish podarga kasaliga sabab bo'ladi. 
Kasallik qo'l yoki oyoq bo'g'imlarida, panjalarda qattiq og'riq bilan bo'g'imlarning 
shishib ketishi va qizarishi, tana haroratining ko'tarilishi bilan ifodalanadi. 
Kasallikning tez-tez huruj tutib turadi. Kasallik uzoq vaqt davom etib bo'g'imlar 
deformasiyaga uchraydi. Davosida go'sht mahsulotlari, no'xat, loviya, shirinliklar 
taqiqlanadi, ishqoriy mineral suvlar ichib turish, massaj, issiqlik, gimnastika, kurortlarda 
davolanish maslahat beriladi.
Sinxofen (atofan) 0,5 gr dan kuniga 3 marta ovqatdan oldin 5 kun ichiladi, urodan 1 
choy qoshidan kuniga 3 marta, etamid 0,35 gr.dan 4 marta 10-12 kun tayinlanadi. Asta-
sekinlik bilan ko’paytirib borish lozim. Bemor reabilitasiyasida mehnat bilan mashg’ul 
bo’lish muhim o’rin egallaydi, bemorlarni ruhan tetiklashtiradi. Bunday bemorlarga mehnat 
sharoitini yengillashtirish, qatiy sharoitlar yaratish kerak.