O’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi tibbiy ta’limni rivojlantirish markazi toshkent tibbiyot akademiyasi

 
Buyrak sanchig’ida hamshiralik jarayoni 
 
Hamshira 
tekshiruvi 
Bemor 
muammolari 
Hamshira 
parvarish 
rejasini tuzish 
Rejani amalgam oshirish 
Natija 
Bemor 
shikoyatlari: 
-bel sohasida 
o’tkir, 
sanchiqli 
og’riq; 
-kam-kamdan 
og’riqli 
siyish; 
-ko’ngil 
aynishi, 
qusish; 
-kam 
miqdorda 
siydikda qon 
bo’lishi. 
Obyektiv 
ko’ruvda: 
Bemor 
notinch, 
o’ziga qulay 
sharoit 
izlaydi; 
Teri 
qoplamlari 
rangpar, 
muzdek 
ter 
bosishi, puls 
yuzaki, AQB 
ko’tarilgan. 
Pasternatskiy 
simptomi 
musbat. 
Paypaslagand
a 
mushaklar 
tortishishi va 
og’rishi 
kuzatildi. 
Mavjud 
bo’lgan 
muammolar
: 
-bel 
kamari 
sohasida 
xurujsimon 
og’riq; 
-og’riqli siyish, 
ko’ngil aynishi 
,qusish, 
bezovtalik, 
terini 
rangparligi, 
gematuriya. 
Bo’lishi 
mumkin 
bo’lgan 
muammolar: 
-hushdan ketish 
-og’riq shoki 
-siydikning 
tutilishi 
Qisqa muddatli reja: 
1.Bemorga osoyishtalik 
yaratish. 
Bemorni 
tinchlantirib 
shifokorni 
chaqirish. 
2.Og’riq 
qoldirish 
maqsadida chalg’ituvchi 
vositalarni 
tayyorlab 
qo’yish. 
3.Siydik 
haydovchi 
vositalarni 
tayyorlab 
qo’yish. 
4.Og’riqni 
qoldirish 
maqsadida 
spazmolitiklar, narkotik 
analgetiklarni tayyorlab 
qo’yish. 
5.Qusishda 
kerakli 
jihozlarni 
tayyorlab 
qo’yish. 
6.AQB va Ps nazorat 
qilib turish. 
7.Bemorning 
umumiy 
ahvolidan 
habardor 
bo’lib turish. 
8.Shifokor 
ko’rsatmalarini 
vaqtida
bajarish. 
1.Bemorga 
qulay 
vaziyat 
yaratamiz, tinchlantiramiz va 
shifokorni chaqiramiz. 
2.Bel kamari sohasiga issiq 
grelka qo’yamiz. 
3.Shifokor 
ko’rsatmasiga 
binoan bemorga Siston 2 
tabdan, Avisana 1-2 tabdan . 
4.Inyeksiyalardan: 
Ketonal 2ml m/o 
No – shpa 2%-2ml m/o 
Platifillin 
gidrotart0,2%-1ml 
yoki atropin sulfat 0,1%-1ml 
Analgin sulfat 50%-2-4ml m/o 
Baralgin 5ml m/o yuboramiz. 
5.Agar og’riq bartaraf etilmasa 
shifokor ko’rsatmasiga binoan:
Promedol 
1-2%-1-2ml 
fiz.eritma bilan yuboramiz. 
6.Qusishda birinchi yordam 
ko’rsatamiz. 
7.AQBni 
o’lchash, 
Psni 
baholaymiz. 
Og’riq 
xuruji 
bartaraf 
etildi; 
Ko’ngil 
aynishi, 
qusish 
to’xtadi; 
Teri 
rangi 
,AQB va Ps 
normallashd
i. 
Dizuriya 
bartaraf 
etildi; 
Bemor 
tinchlandi; 
Bemorning 
umumiy 
ahvoli 
yaxshilandi

---

39 
 
 
 
 
 
Uremik komada hamshiralik jarayoni 
 
 
Hamshira tekshiruvi 
Bemor 
muammolari 
Hamshira 
parvarish 
rejasini tuzish 
Rejani 
amalgam 
oshirish 
Natija 
Bemor shikoyatlari: 
Koma oldi holati
-Umumiy holsizlik 
-bosh og`rig`i 
-uyquning buzilishi 
-teri qichishi
-ko`ngil 
aynishi 
qusish 
- 
ishtaxaning 
yo`qolishi 
-hansirash
Anamnezda surunkali 
buyrak kasalligi 
Obyektiv ko’ruvda: 
Bemor kamharakat va 
uyquchan 
Koma sekin astalik 
bilan boshlanadi 
Koma: bemorning es- 
xushi joyda emas
Terisi 
quruq 
och 
sarg`ntir rangda
Yuzlari ishgan 
Oyoq -qo`llarida qon 
quyilishlar 
ba`zida 
talvasa tutishi. 
Til quruq, og’izdan 
siydik hidi kelishi. 
Nafas notekis ( Cheyn 
– stokscha) 
Puls 
yuzaki, 
AQB 
ko’tarilgan. 
Oligouriya. 
Mavjud 
bo`lgan 
muammolar: 
-
holsizlik 
-Bosh og’rishi
 
-uyquning 
buzilishi 
-teri bichilishi 
-ko’ngil 
qusish 
-AQB 
ning 
ko’tarilishi 
-oligouriya 
-talvasa 
-hushdan 
ketish 
-nafas 
olishning 
buzilishi 
Bo’lishi 
mumkin 
bo’lgan 
muammolar: 
-yurak 
sohasida 
og’riq 
-bo’g’ilish 
-AQB 
ning 
tushib ketishi 
-anuriya
Qisqa muddatli reja: 
1.Bemorga osoyishtalik 
yaratish va shifokorni 
chaqirish 
2.Oshqozoni 
azot 
qoldiqlaridan 
tozalash 
uchun 
yuvish. 
Oshqozoni yuvish uchun 
jihozlarni tayyorlash 
3.klizma 
uchun 
jihozlarni tayyorlash. 
4.Ichaklarni 
azot 
qoldiqlaridan 
tozalash 
uchun 
sifonli 
huqna 
qilish
5.AQB 
ni 
normalashtirish 
uchun 
siydik 
haydovchi 
preparatlarni tayyorlash 
6.Oksigenoterapiya 
o`tkazish 
uchun 
jixozlarni tayyorlash 
7.Intaksikatsiyani 
yo`qotish 
uchun 
Asidozli infusion 
terapiya o`tkazish 
8.AQb,Ps 
va 
nafas 
sonini nazorat qilish 
9.Qusishda 
yordam 
ko`rsatish 
uchun 
jixozlarni tayyorlash. 
10.Talvasa 
sindromini 
yo`qotish uchun dori 
preparatlarini tayyorlash
11.Bemorni 
ahvolidan 
habardor bo`lib turish va 
shifokorga 
ma`lumot 
berib turish 
12.Bemorning 
gemodializga tayyorlash 
1.bemorni 
boshini 
ko`targan xolatda 
Orqasiga 
yostiq 
qo`yib yotqizamiz. 
2.Hatriy 
gidrokorbanat 
bilan 
zond orqali oshqozoni 
yuvamiz. 
3.Hatriy 
gidrokarbonat 
bilan 
tozalovchi 
huqna 
o`tkazamiz 
so`ngra 
sifonli 
huqna 
o`tkazamiz. 
4.Shifokor 
ko’rsatmasiga binoan: 
Laziks 40%-4ml v/I 
glyukoza 5%li 250-
500ml 
v/I 
natriy 
gidrokarbanat 4% -
400-500 
ml 
v/I 
tomchilab 
5.AQB, 
Ps, 
nafas 
sonini nazorat qilish. 
6.Shifokor 
ko`rsatmasiga binoan 
seduksen 0,5 % 2ml 
m/o fiz ertima bilan 
birga 
7 AQB pulsni nafas 
sonini nazorat qilib 
turamiz 
8.Bemorni 
gemodializga 
tayyorlaymiz. 
 
 
 
1.Bemor 
xushiga 
keldi. 
2.Nafas olish 
maromi 
yahshilandi. 
3.Qusish 
to`xtatildi. 
4.Bosh 
og`rig`i 
kamaydi. 
5.AQB 
Ps 
normallashdi. 
6.Bemorning 
umumiy 
ahvoli 
yahshilandi. 

---

40 
 
 
 
Tayanch - xarakat tizimining yosh bilan bog`liq o’zgarishlari fiziologik - 
anatomik xususiyatlari. Keksa va qariyalardagi bo’g`im sindromida hamshiralik ishi. 
 
TAYANCH HARAKAT ORGANLARIDAGI YOSH BILAN BOG’LIQ 
O’ZGARISHLAR VA KASALLIKLAR 
Tayanch harakat apparatining suyak va tog’ay to’qimalarida, boylamlarida yosh 
o’tishi bilan distrofik- destruktiv o’zgarishlar, osteoporozlar paydo bo’ladi. Suyak, tog’ay 
apparatining qarish jarayoni odam bo’yining pasayishi bilan ifodalanadi. Bunga umurtqa 
pog’onasining egilishi, umurtqalararo diskning va suyak tog’aylarining yupqalashuvi sabab 
bo’ladi. 
Osteoporoz
jarayonida suyak to’qimasida ro’y beradigan distrofik o’zgarishlar har o’n 
yilda ortib boraveradi. Suyakning mustaqkamligi va turli cho’zilish, egilish, qisilishlarga 
chidamliligi pasayadi, shu bois keksalarda suyak sinishi ko’p kuzatiladi. 60 yoshda barcha 
suyak sinishining yarmidan ko’pida son suyagining bo’yinchasi sinishi kuzatiladi.
Umurtqa osteoxondrozi
- umurtqalararo disklarning distrofik destruktiv o’zgarishlari 
oqibatida kelib chiqadi. Geriatrik bemorlarning 95-98% ida bu kasallik uchraydi. Diskning 
xiqildoqsimon yadrosi juda qisilgan bo’lib, doimo kengayishga qarakat qiladi. Umurtqa 
tanasiga tushadigan zarblarni bilintirmaydi. Fibroz halkalari va gialin plastinkalarda 
yoriqlar va uzilishlar paydo bo’ladi. Disklarning bu destruktiv o’zgarishlari oqibatida 
umurtqalararo kamgak torayib qoladi. Bel dumqaza osteoxondrozi klinikasida lyumbago 
yoki lyumbalgiya, ya'ni to’satdan bel soqasidagi qattiq oqriqcha oyoq og’rig’i qo’shilishi 
kuzatiladi. Og’riqlar yurganda, kishi yo’talganda, aksa urganda zo’rayadi. 
Umurtqa pog’onasi yon tomonga qarab qiyshayib qoladi, lasseg simptomi 
tekshirilganda og’riqlarning kuchayishi kuzatiladi. Umurtqa pog’onasi rentgenogrammasida 
diagnoz tekshirib ko’riladi. Bo’yin osteoxondrozida yelka kamari va qo’llarda og’riqlar 
kuzatiladi. Osteoxondroz bilan og’rigan bemorlarning o’rinboshi qattiq bo’lishi kerak, 
bemorga og’riq qoldiruvchi dorilar, spazmolitiklar, tiamin, sianokobalomin buyuriladi. 
Paraverterbral novokain bilan blokadalar qilish mumkin.
Fizioterapevtik muolajalardan diadinamik toklar, ultratovushlar, novokain bilan 
elektroforez, vodorod sulfidi va rodonli vannalar, massaj tavsiya etiladi. Defromasiyalovchi 
osteoartroz - asosan yoshi qaytgan va keksa odamlarda uchraydigan kasallik. Bu kasallikda 
tog’ay to’qimasida degenerativ va destruktiv o’zgarishlar boshlanib, keyinchalik suyaklar 
reaktiv holda o’sib ketadi, natijada bo’g’imlar funksiyasi ishdan chiqadi. Odamning semirib 
ketishi, bo’g’imlar travmasi osteoartrozni paydo qiladi. Bo’g’im tog’ayi yupqalashadi, 
yoriladi, osteofitlar va suyak o’siqlari paydo bo’ladi. Kasallik sekin-asta rivojlanadi. 
Bemorlar bo’g’imlarda og’riq, qarsillashidan noliydilar. Bo’g’imlar harakati qiyinlashadi, 
agar oyoq bo’g’imida bo’lsa, bemor oqsoqlanib yuradi. Rentgenologik tekshiruv 
o’tkazilganda suyakni turtib chiqib qolgan osteofitlar, osteoporoz kuzatiladi. Davolash 
maqsadida analgetiklar, butadion, reoperin, indometasin buyuriladi. "V" guruh vitaminlari, 
rumalon, elektroforez, balchiq va suv muolajalari tavsiya etiladi.