O„zbekiston Respublikasi Sog„liqni Saqlash Vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Psixologiya

muvaffaqiyatsizliklardan qochish motivi
bunday motivga tayangan shaxslarda ishni 
boshlashdan avval nima bo‟lsa ham 
muvaffaqiyatsizlikka duchor bo‟lmaslikni 
o‟ylaydilar. Ularda ishonchsizlik, 
pissimizm kuzatiladi. 

---

39 
10-shakl 
Odatda ustanovka deganda, bilish faoliyati bilan bevosita bog‟liq bo‟lgan 
ehtiyojni ma‟lum uslubda qondirishga ruhiy jihatdan tayyor turishlik tushuniladi.
Ustanovka shaxsning o‟zi anglab etmagan muayyan ruhiy holati yoki maylidir. 
Bunday holatda shaxs biron bir ehtiyojni qondirish mumkin bo‟lgan ma‟lum faoliyatga 
nisbatan ruhan tayyor turadi. Ya‟ni, konkret bir vaziyatlarda u yoki bu ehtiyojni 
qondirishga yo‟naltirilgan va qandaydir ma‟noda odatiy shakl olgan xolat ustanovka 
deb ataladi. Ijtimoiy ustanovkalar uch komponentli tizimni farqlaydi.  
Bu uchala komponentlar o‟zaro bir-birlari bilan bog‟liq bo‟lib, vaziyatga qarab u 
yoki bu komponentning roli ustunroq, sezilarliroq bo‟lishi mumkin. 
12-shakl 
Kognitiv 
komponent
ustanovka obyektiga aloqador bilimlar, g‟oyalar,tushuncha 
va tasavvurlar majmui 
Affektiv komponent
ustnovka obyektiga nisbatan subyekt his qiladigan real 
hissiyotlar (simpatiya, antipatiya, loqaydlik kabi emotsional 
munosabatlar)
Harakat 
komponenti
subyektning obyektga nisbatan real sharoitlarda amalga 
oshirishi mumkin bo‟lgan harakatlari majmui (xulqda 
namoyon bo‟lish)
Shuni ham ta‟kidlash joizki, komponentlararo monandlik bo‟lmasligi ham 
mumkin. Agar inson bir necha marta bila turib, ijtimoiy xulqqa zid harakat qilsa va bu 
narsa bir necha marta qaytarilsa, u bu holatga o‟rganib qoladi va bu ustanovkaga 
aylanib qolishi mumkin. Shuning uchun ham biz ijtimoiy me‟yorlar va sanktsiyalar 
vositasida bunday qarama-qarshilik va tafovut bo‟lmaligiga yoshlarni o‟rgatishimiz 
lozim. Bu shaxsning ijobiy tajribasi uchun real asos hisoblanib, uning istiqboli va 
faoliyatining samaradorligiga bevosita ta‟sir ko‟rsatadi. 
Ustanovkaning yuksakroq bosqichi anglanish ko‟rinishga ega bo‟ladi. Guruhiy 
va jamoaviy munosabatlarda uning a‟zolarini ishontirish (ularga ta‟sir o‟tkazish) orqali 
muayyan yo‟nalishga safarbar qilish; fikrlarda umumiylikni vujudga keltirish holatlari 
bunga yorqin misoldir ishonish va ishontirish odamlarning xarakter xislatiga, xulq-
atvoriga bevosita bog‟liq. Bu holat psixologiyada eksperimental tarzda tadqiq etilgan. 
Masalan, sinaluvchilarga ma‟lum vaqt oralig‟ida soatiga qaramay, sekundlarini o‟z