O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi u. X. Xasanov fuqaro muhofazasi va tibbiy xizmati

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI SOG`LIQNI
SAQLASH VAZIRLIGI

U.X.XASANOV

FUQARO

MUHOFAZASI VA

TIBBIY XIZMATI

O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi tomonidan tibbiyot

va farmatsevtika oily o`quv yurtlari tibbiyot kollejlari talabalari uchun

amaliy mashg`ulot darslari o`quv qo`llanma sifatida tavsiya etiladi

Toshkent 2011 yil

U D K – 623.454.86:378,661

Mazkur o`quv qo`llanma Fuqaro muhofazasi va fuqaro muhofazasining tibbiy xizmati fanining bilim sohasi 700000- Sog`liqni saqlash va ijtimoiy ta`minot ta`lim sohasi 720000 – Sog`liqni saqlash ta`lim

yo`nalishi: 5720100 davolash ishi, 5720300 tibbiy profilaktika ishi bakalavriat. 5720400 –stomatologiya, 5140900 – kasbiy ta`lim tibbiyot kollejlar Oliy va o`rta maxsus, kasb-hunar ta`limi vazirligi tomonidan tasdiqlangan o`quv dasturi asosida ishlab chiqilgan.O`quv qo`llanmada fuqaro muhofazasi tibbiy xizmatining tashkiliy tuzilishi strukturasi yoritilgan bo`lib tibbiyot oliygohlari va tibbiyot kollejlarida fuqaro muhofazasi, fuqaro muhofazasi tibbiy xizmati fani bo`yicha amaliy mashg`ulotlar o`tkazish uchun hamda aholini yoppasiga qirg`in qurollardan himoyalash favqulodda vaziyatlarda tabiiy va texnogen xususiyatli avariya- katastrofalardan himoyalash qutqazish dastlabki tibbiy yordamni, tibbiy vrachlik yordamini sodir bo`lgan o`choqda ko`rsatish hamda malakali va ixtisoslashgan tibbiy yordamni o`choqdan keying II- bosqichda tashkil qilish tartiblari yoritilgan. O`quv qo`llanmaning har bir mavzusining oxirida mustaqil ish uchun savollar, nazorat savollari hamda test savollari keltirilgan. O`quv qo`llanma tibbiyot va farmatsevtika oily o`quv yurtlarining tibbiyot kollejlari talabalari tomonidan fuqarolar muhofazasi, fuqaro muhofazasi tibbiy xizmati sohasi bo`yicha bilim va ko`nikmalarni o`zlashtirish uchun kerakli rasmlar, jadvallar, chizmalardan keng foydalanilgan. O`quv qo`llanma fuqaro muhofazasi fanini o`tadigan talabalarga mo`ljallangan. O`quv qo`llanmadan shu soha bo`yicha shug`ullanadigan o`qituvchilar va fuqaro muhofazasi xizmati mutaxasislari foydalanishlari mumkin.

Ushbu o`quv qo`llanmani tayyorlashda amaliy yordam ko`rsatgan kafedra xodimlari Manasova I.S., Jumayeva Z.J., Azimova N.O larga minnatdorchilik bildiramiz.
Sog`liqni saqlashni boshqarish va Fuqaro muhofazasi kafedrasi mudiri

Tibbiyot fanlari nomzodi,dotsent, t/x podpolkovnigi

O`TKIR XOLMURODOVICH XASANOV tahriri ostida
Taqrizchilar:

R.M.AXMEDOV

Buxoro davlat tibbiyot instituti rektori, professor

A.J. NURULLAYEV

Toshkent tibbiyot akademiyasi harbiy kafedra boshlig`i, tibbiy xizmati polkovnigi

M.D. ATARBAYEV

O`zbekiston respublikasi Sog`liqni Saqlash Vazirligi II boshqarma boshlig`i

o`rinbosari tibbiy xizmat polkovnigi

Fuqarolar muhofazasi va fuqaro muhofazasining tibbiy xizmati.

SO`ZBOSHI

O`zbekiston Respublikasi o`z mustaqilligiga erishgandan so`ng siyosiy- iqtisodiy va ijtimoiy munosobatlarni isloh qilishni bozor iqtisodiyotiga o`tishni boshlash bilan birga milliy xavfsizlikni ta`minlashga qaratilgan mustaqil siyosatni yaratish va uni amalga oshirish siyosatini boshladi. Bu siyosat dunyodagi rivojlangan mamlakatlar tajribalariga tayangan holda aholi va hududlarni turli favquloddagi vaziyatlardan muhofaza qilish masalalariga qaratilgan. Fuqaro muhofazasi zamon taqazosi bo`lib, dunyoda yuz berayotgan tabiiy ofatlar, halokatlar va boshqa favqulodda vaziyatlardan muhofaza tizimini yaratish va takomillashtirib borishni talab qilmoqda. Turli favquloddagi vaziyatlarni oldindan bashorat qilish va aholini bunday vaziyatlardan ogohlantirish, talofat yuz bergan taqdirda kechiktirib bo`lmas qutqaruv o`tkazish ishlarini olib boorish hamda talofatlar oqibatlarini bartaraf qilish bo`yicha tadbirlarni amalga oshirish bilan birga aholiga bo`lishi mumkin bo`lgan favqulodda vaziyatlar ularni kelib chiqish sabablari, oqibatlari va bartaraf qilish chora-tadbirlari, jabrlangan aholiga tibbiy yordam berish hamda FM va FMTX kuch va vositalari to`g`risida talabalarga bilim berishni taqozo qiladi.Fuqarolar muhofazasining ustivor vazifasi aholi salomatligini saqlash bo`lganligi sababli, mazkur jarayonda tibbiy xodimlar xizmati aholida o`rin egallaydi va ularga bo`lgan talablar yanada yuqori darajada bo`ladi. Ayni maqsadda , ular shikastlanganlarni davolash va ko`cherish, tibbiy yordam berishga taaluqli bo`lgan bilimlarni o`zlashtirishlari va amaliy ko`nikmalarni egallashlari lozim bo`ladi. Ushbu masalalar ijobiy hal qilingan taqdirdagina odamlar orasida o`lim, nogironlik keskin ravishda kamayadi va yuqumli kasalliklar keng doirada tarqalishining oldi olinadi.

Talabalarni tinchlik va harbiy davrdagi favqulodda vaziyatlarda harakat qilishga aholini muhofazalash usullariga, tabiiy ofat, falokat, fojea ta`sirini tugatishda shoshilinch kechiktirib bo`lmaydigan ishlarni tashkillashtirish va olib boorish asoslariga, [alq [o`jalik inshootlarini himoyalash usullariga o`rgatish. Soha mutaxasislarini sodir bo`lishi mumkin bo`lgan tabiiy, texnogen va ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlarni aholi sog`ligiga xalq xo`jalik ob`ektlariga va davlatni iqtisodiyotiga ta`sirini, radiasion kimyoviy qidiruv va dozimetrik asboblar tuzilishini; jabrlangan aholiga o`z vaqtida turli xildagi tibbiy yordamni ko`rsatishni; davolash muassasalarini va tibbiy xodimlarni doimiy shay holatda bo`lishini; yakka va umumiy muhofazalanish vositalaridan to`g`ri foydalanishni o`rganish.

Bu borada O`zbekiston Respublikasining “Aholini va hududlarni tabiiy hamda texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish to`g`risida”gi qonuni respublikamizning barcha hududlarida, viloyatlarda, shaharlarda, tumanlarda, hokimliklar va ishlab chiqarish ob`ektlarida favqulodda vaziyatlardan himoyalanishning yagona tizimini asoslab beradi. Ushbu o`quv qo`llanma Respublika Oliy va o`rta maxsus , kasb- hunar ta`limi muassasalarida O`zbekiston Respublikasining “Aholini va hududlarni tabiiy hamda texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish to`g`risida”gi, “ Fuqaro muhofazasi to`g`risida”gi qonunlari, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining, Vazirlar Mahkamasining fuqaro muhofazasiga oid qarorlari hamda barcha ta`lim muassasalarida qayta ishlab chiqilgan50 soatlik dastur asosida tayyorlangan. Qo`llanmaning qulaylik taraflari shundaki, hozirgi kunda fuqaro muhofazasida tibbiy xizmat tuzilmalarining tuzilishi, vazifalari, ishlash tartiblari to`g`risidagi ma`lumotlar o`zbek tilida chop etilmagan.Mazkur o`quv qo`llanma fuqarolar muhofazasiga oid zamonaviy pedogogik texnologiya va amaliyotlarni hisobga olgan holda yozilgan. O`quv qo`llanma O`zbekiston Respublikasida mutaxasislarni tayyorlash dasturi o`zgarayotgan, shifokor- bakalavr, oila shifokori, umumshifokorlarni, shifokor-magistr, oily ma`lumotli hamshiralarni tayyorlashga o`tilgan bir paytda, ushbu darslik talabalar uchun naf keltiradi degan umiddamiz D.S TO`XTASINOVA

O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni

Saqlash Vazirligi tibbiy ta`limni

rivojlantirish markazi bo`lim

boshlig`i

QISQARTIRILGAN ATAMALAR

O`zbekcha

1. MX,XKX- mahalliy hujumiga qarshi himoya

2.KBTQI – kechiktirib bo`lmaydigan talafot-ta`mirlash qutqaruv ishlari

3. FM- fuqaro mufofazasi

4. FMTX- fuqarolar muhofazasi tibbiy xizmati

5. ZM- zaharlovchi moddalar

6. RM- radiofaol moddalar

7. BV- bacterial vositalar

8. SHMB- shifoxonalar majmuasining boshqarmasi

9. SB- sanitariya bo`limchasi

10. SG- sanitariya guruhi

11. DTYBG- dastlabki tibbiy yordam berish guruhi

12. EQHG- epidemiyalarga qarshi harakatdagi guruh

13. MTYKKG- maxsus tibbiy yordam ko`rsatish kichik guruhi

14. MTYKG- maxsus tibbiy yordam ko`rsatish guruhi

15. MEKQKG- mahsus epidemiyaga qarshi kichik guruh

16. HYKQSH- harakatdagi yuqumli kasalliklarga qarshi shifoxona

17. ENG- epidemiologic nazorat guruhi

18. DKT- davolash-ko`cherish ta`minoti

19. SHM- shifoxona majmuasi

20. FOZM- fosfor organic zaharlovchi moddalar

21. KTEZM- kuchli ta`sir etuvchi zaharlovchi moddalar

22. SHMU- shikastlar majmuasi o`chog`i

23. RQB- radiatsiyaga qarshi berkinchoqlar

24. KYJ- ko`cherish-yig`sh joyi

25. QEJ- qabul-evakuatsiya joyi

26. OQEJ- oraliq qabul qilish, evakuatsiya joyi

27. TO`J- transportlarga otqazish joyi

28. TTJ- transportlardan tushirish joyi

29. TJ- taqsimlash joyi

30. YQSHJ- yadro qurolidan shikastlangan joy

31. KQSHJ- kimyo qurolidan shikastlangan joy

32. BKSHJ- bacterial quroldan shikastlangan joy

33. BSH- bosh shifoxona

34. KSSH- ko`p sohali shifoxona

35. MSSH- ma`lum sohali shifoxona

36. TTJ- tibbiy taqsimlash joyi

37. QTJ- qo`shimcha taqsimlash joyi

38. DEY- davolash-evakuatsiya yo`nalishi

39. MTSH- markaziy tuman shifoxonasi

40. UYDQH- transportdagi yuvintirish- dezinfeksiya qilish xonasi

41. NUJ- nazorat o`tqazish joyi

42. TNG- tibbiyot nazorat guruhi

Asrlar tutash kеlgan pallada butun insoniyat,

mamlakatimiz hududi juda katta ekologik

xavfga duch kеlib qoldi. Buni sеzmaslik qo`l

qovushtirib o`tirish o`z-o`zini o`limga mahkum

etish bilan barobardir.

I. A. Karimov