O’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
56 
 
MAVZU 4. YUQUMLI KASALLIKLAR TARQALISHIDA 
HAYVONLARNING VA KEMIRUVCHILARNING EPIDEMIOLOGIK 
AHAMIYATI. RODENTICIDLAR VA ULARNI QO’LLASH USULLARI. 
DERATIZATSIYA VA SANITARIYA-VETERINARIYA TADBIRLARINI 
TASHKIL QILISH 
1. Mashg’ulotning maqsadi: 
1.1.  Epidemiologik  ahamiyatga  ega  bo’lgan  hayvonlar  ekologiyasi  va 
biologiyasini o’rganish. 
a) kemiruvchilar kasalliklar qo’zg’atuvchilarining manbaidir; 
b) kasallik qo’zg’atuvchilarining (quturish, salmonellyozlar va ornitozlar) tabiatda 
tarqalishida yovvoyi, uy hayvonlari va parrandalarning ahamiyati. 
1.2.  Deratizatsiya  va  sanitariya-veterinariya  choralarini  tashkil  etishda 
kimyoviy usullar va texnik vositalarni qo’llanishini o’zlashtirish. 
2. Mashg’ulot uchun ajratilgan vaqt - 4 soat. 
3. Mashg’ulotni o’tkazish rejasi: 
3.1.  Kirish  so’zi.  O’tiladigan  mazkur  mavzuning  mohiyatini  va  uning 
mazmunini tuShuntirish. 
3.2. Talabalarning boshlang’ich bilim darajalarini aniqlash. 
3.3. Mashg’ulot savollarini muqokama qilish. 
3.3.1.  Kemiruvchilarning  -  kasallik  qo’zg’atuvchi  manbai  sifatida  umumiy 
tavsifi. 
3.3.2.Kemiruvchilarning  kalamush,  sichqon,  dalasichqon,  qumsichqon, 
yumronqoziq va sug’ur kabi turlari haqida ma’lumot. 
3.3.3. Ornitoz va salmonellyozlarda kasallik tarqalishi tizmasini o’zlashtirish. 
3.3.4.  Kemiruvchilarga  qarshi  kurashda  qo’llaniladigan  ikki  usulning 
muhokamasi. 
a) profilaktik deratizatsiya. 
b) kasallik o’choqlarida deratizatsiya. 
3.3.5.  Kemiruvchilarga  qirg’in  keltiruvchi  mexanik,  kimyoviy  va  biologik 
usullar bilan tanishtirish. 
3.3.6.  Asta-sekin  kumulyativ  ta’sirli  rodentitsidlar  tavsifi.  Zookumarin.  Uy 
kalamushi va sichqonlarga qarshi qo’llash usullari, qo’llashdagi ehtiyot choralari. 
3.3.7.  Keskin  ta’sir  qiluvchi  rodentitsidlarning  tavsifi  va  qo’llash  ehtiyoji. 
Rux fosfidi. Uy sichqonlari va kalamushlarga qarshi dala sharoitida o’tkaziladigan 
deratizatsiyada  ishlatish  imkoniyatlari.  Krisid.  Kul  rang  kalamushlarni  qirishda 
ishlatish imkoniyatlari va qo’llash usullari. Qo’llashdagi cheklanishlar tafsiloti. 
3.3.8. Kemiruvchilarning har xil guruhlariga qo’llaniladigan deratizatsiya. 
a)  Sinantrop  kemiruvchilar-uy  sichqoni,  kulrang  va  qora  kalamushlar.  Profilaktik 
choralarning muhim ahamiyati. Qo’llash usullari va tadbirlari. 
b)  Yarim  sinantrop  kemiruvchilar  (oddiy  dalasichqon).  Agrotexnik  choralar, 
ularning  mazmuni  va  profilaktik  ahamiyati.  Kemiruvchilarga  qirg’in  keltirish 
usullari: 
kemiruvchilarda 
kasallik 
qo’zg’atuvchi 
bakteriyalarni  qo’llash 
imkoniyatlari.  Deratizatsiya  o’tkazishda  kemiruvchilarning  yashash  tarzini 

---

 
57 
mavsumiyligini hisobga olish. 
v)  Yovvoyi  kemiruvchilar  (qumsichqon,  yumronqoziq,  sug’ur).  Qirg’in 
keltirish  choralarini  o’tkazish  shartlari.  Kemiruvchilar  inlariga  gazsimon 
rodenticidlar bilan ishlov berish. Boshqa rodenticidlarning qo’llanilishi. 
3.3.9. Deratizatsiyaning texnik vositalari. Kemiruvchilarni tutish vositalari. 
4. Muhokama uchun savollar: 
4.1. Epizootik jarayon. 
4.2. Epizootik o’choq tuShunchasi. 
4.3.  Infeksiyalarning  asosiy  maibai  hisoblangan  kemiruvchilar  (katta 
qumsichqon) ning qisqacha ta’rifi. 
4.4.  Hayvonlar  va  parrandalarning  yuqumli  kasallik  qo’zg’atuvchilarining 
maibai  sifatidaga  ahamiyati.  Ularning  quturish,  salmonellyozlar  hamda  ornitoz 
kasalliklari epidemiologayasidagi ahamiyati. 
4.5.  Kumulyativ  (sekin)  ta’sirli  rodentitsidlarning  va  keskin  ta’sirli 
rodentitsidlarning qo’llanilish imkoni va shartlari. 
4.6.  Kemiruvchilarning  ekologik  va  biologik  xususiyatlari  asosida 
deratizatsiya o’tkazish usullari: 
a) sinantrop kemiruvchilar   
b) yarim-sinantrop kemiruvchilar 
v) yovvoyi kemiruvchilar. 
4.7.  Tanlab  va  yoppasiga  o’tkaziladigan  deratizatsiya  (muntazam  va  bir 
marotaba o’tkaziladigan). 
4.8. Deratizatsiya moddalarining zaharli ta’siri. 
4.9. Deratizatsiyaning texnik vositalari. Kemiruvchilarni tutish qurollari. 
4.10.  Deratizatsiya  choralarining  samaradorligini  aniqlash  usullari  va 
ko’rsatkichlari. 
4.11.  Veterinariya-sanitariya  choralari  (quturish,  o’latda,  tuyalar  manba 
hisoblanganda, salmonellyozda, ornitozlarda). 
4.12. Epidemiologik nazorat tuShunchasi (ikki asosiy qismi). 
 5. Ushbu mavzu bo’yicha talabalar quyidagilarni bilishlari shart: 
5.1. Epidemiologik xavfli va zoonoz infeksiya o’chog’ining hududini tashkil 
qiluvchi epizootik jarayonning umumiy tavsifi. 
5.2.  Odamlarga  yuqish  mexanizmi,  shart-sharoitlari  va  epidemik  jarayon 
tavsifi. 
5.3. Deratizatsiya usullari. 
5.4.  Deratizatsiya  moddalarining  asosiy  xususiyatlari,  ta’siri  va  qo’llanish 
usullari. 
5.5.  Deratizatsiya  preparatlarining  insonlarga, issiq-qonli  hayvonlarga  zararli 
ta’siri. 
5.6. Deratizatsiyaning texnik vositalari. 
6. Talabalar o’rganishlari lozim bo’lgan amaliy ko’nikmalar: 
6.1.  Muayyan  epidemik  vaziyat  hamda  infeksiyalarning  epidemiologik 
xususiyatlarini hisobga olgan holda tanlangan deratizatsiya choralarini asoslash. 
6.2. Deratizatsiya o’tkazish uchun preparatlarni va texnik vositalarni tanlash 

---

 
58 
6.3: Deratizatsiya samaradorligini aniqlash. 
7. Mustaqil ish.  
7.1. Dars oxirida quyidagi jadvalni ma’lumotlar bilan to’ldiring. 
 
 
 
Kemiruvchining 
turi 
 
Yashas
h joyi 
 
Tarqalish yo’llari 
va yuqish omillari 
 
Ushbu kemiruvchi 
asosiy manba 
hisoblanadigan 
kasalliklar 
1 
Kalamush  
 
 
 
2 
Sichqon  
 
 
 
3 
Dalasichqon  
 
 
 
4 
Qumsichqon  
 
 
 
5 
Yumronqoziq  
 
 
 
6 
Sug’ur