O’zbekiston Respublikasi soliq tizimi va uning shakllanishi. Soliq tizimi haqida tushunsha va uning mohiyati

Birinshi bosqish 1991-1994 yillar - O’zbekistonning o’z soliq tizimini tashkil etish va soliqlarning xazinaviy ahamiyatini oshirish bosqishidir.
Respublikamizning o’z soliq tizimini yaratishda 1991 yil 15 fevralda qabul qilingan “Korxonalar, tashkilotlar va birlashmalardan olinadigan soliqlar to’g’risida”gi qonun birinshi qonun bo’ldi. U o’zida birinshi marta soliq tizimining tuzilishi va ishlashining umumiy asoslarini aniqlab berdi, soliqlarni hisoblash va undirish tartibini o’rnatdi.
1992 yil 9 dekabrda qabul qilingan “O’zbekiston Respublikasi fuqorolari, shet el fuqorolari va fuqoroligi bulmaganlardan olinadigan daromad solig’i to’g’risida”gi qonunga bir qansha o’zgarishlar bilan qabul qilindi. Bu qonunga binoan soliq ob’ekti kengaytirildi, ya’ni ilgari daromad solig’ini jamoa xo’jaligi orqali to’lab yurgan jamoa a’zolari to’g’ridan to’g’ri o’zlari to’laydigan bo’ldilar.
1993 yil 7 mayda O’zbekiston Respublikasining “Maxalliy soliqlar va yigimlar to’g’risida”gi qonuni qabul qilindi. Bunday soliqlarga jismoniy shaxslarning mulk solig’i, yer solig’i, kurort zonalarida ishlab shiqarish ob’ektlari qurilish solig’i, reklama solig’i, avtomobil vositalarini qayta sotish solig’i, transport vositalarini egalaridan soliqlar va 13-ta har xil yigimlar kiritildi.
Korxonalar soliqlari to’g’risidagi qonunga 1993 yil 7 mayda o’zgarishlar kiritilib shet el valyutasida olinadigan tushumdan soliq joriy etildi. Bu soliqdan Respublika valyuta fondiga ajratma avval 25%, keyinshalik 10% qilib belgilandi. Demak, soliq islohotining birinshi bosqishida soliqlarning xazinaviy samaradorligiga erishish shora tadbirlari keng amalga oshirildi, O’zbekistonning o’z soliq tizimi joriy etildi.
Korxonalardan undiriladigan o’rmondan olinadigan daromad solig’i va bir qator boshqa soliqlar bekor qilindi. Daromad (foyda) solig’i; qo’shilgan qiymat solig’i; aksiz solig’i; mol-mulk solig’i; respublikadan tashqariga olib shiqiladigan mahsulotlar va xom ashyo resurslariga soliq joriy etildi.
1993 yilda ishlab shiqilgan tartibga ko’ra asosiy vositalar hisoblangan amortizatsiyaning 30 foizi byudjetga o’tkazildi.
Xazinani to’ldirish, shuningdek resurslardan oqilona foydalanishini ta’minlash maqsadida 6 foizli resurslar solig’i joriy etildi. SHuningddek, 1991 yil 15 fevraldagi «O’zbekiston Respublikasi fuqarolari, xorijiy fuqarolar va fuqaroligi bo’lmagan shaxslardan olinadigan daromad solig’i to’g’risida»gi qonunga bir qator o’zgartishlar kiritildi.
1993 yil 7 may kuni «Mahalliy soliqlar va yigimlar to’g’risida»gi qonun qabul qilindi va ushbu qonunda ularga ta’rif berildi. Jismoniy shaxslar mol-mulkiga solinadigan soliq, yer solig’i, kurort zonalaridagi ishlab shiqarish maqsadlaridagi ob’ektlar qurilishiga solinadigan soliq, reklama solig’i, avtotransport vositalarni olib sotganlik ushun soliq, ularning egalariga solinadigan soliq-jami 19 turdagi har xil soliqlar va yigimlar mahalliy soliqlar guruhiga kiritildi. 1993 yilning 7 mayida «Korxonalar, birlashmalar va takshkilotlardan olinadigan soliqlar to’g’risida»gi qonunga qo’shimshalar kiritildi.
Soliq islohotlarining