O’zbekiston respublikasi tashqi ishlar vazirligi

Birinchi jahon urushining yakunlanishi
Rossiyada fevral inqilobi oqibatida bu davlat urushdan chiqishga majbur bo’ldi. Buning uchun 1918 yil 3 martda Brest-Litovsk shaxrida Germaniya bilan tinchlik shartnomasi imzolandi.Brest-Litovskdagi shartnoma Antanta mavqeini anchagina kuchsizlantirdi. Germaniya bundan foydalanib hal qiluvchi zarba berishga ahd qildi.1916 yildan boshlab Germaniya Sharqiy Yevropani o’z nazorati ostiga olgan, uning barcha boyliklari, ayniqsa, oziq-ovqatidan foydalanish, o’zining barcha qurolli kuchlarini g’arbiy frontda to’plashga erishgan edi.Jang deyarli 4 yildan buyon davom etar, tomonlarning hech qaysisi hal qiluvchi muvaffaqiyyatga erisha olmagan edi. Front chizig’ining har ikki tomonida qazilgan handaklar Belgiya soxillaridagi Nyu-Port shaxridan Ipr, Arras, Albert, Suasson, Reyms va Verdengacha cho’zilgan edi.Ko’plab qurbonlar berilishi va zaharlovchi moddalar hamda tanklar singari yangi qurol turlaridan foydalanishga qaramay, urushayotgan tomonlarning muvaffaqqiyat qozonish uchun jon-jaxdlari bilan qilgan harakatlari hech bir natija bermadi.
Germaniya qo’mondonligi jangni g’olibona ta’sirchan zarba bilan yakunlashga qaror qildi. 1918 yil aprel oyida nemis qo’shinlari Antanta mavqelariga kuchli hujum boshladi. Dastlab ular muvaffaqiyatli hamla qilib, Antanta qo’shinlari mudofaasini yorib o’tdilar va Marna daryosi sohillariga chiqdilar. Uzoqqa otadigan to’plar bilan Parijni o’qaa tutdilar. Ammo muvaffaqiyatni mustahkamlash uchun Germaniya yetarli zaxira topa olmadi.Mamlakat holdan toygan, armayaning harbiy ruhi cho’kkan, xalq urushdan charchagan edi. Ayni paytda Antanta AQSh dan to’xtovsiz yordam olib turardi. AQSh “shartnomaga qo’shilgan mamlakat” sifatida 1917 yil aprel oyida urushga kirgan edi.Germaniya endi hujum qilishdan ojiz ekanligi ma’lum bo’lib qolgach, Antanta mamlakatlari barcha frontlarda hujumga o’tadilar va nemis qo’shinlari bosib olgan Belgiya va Franciya hududidan siqib chiqara boshladilar.
Antanta davlatlarining hujumi 1918 yil avgust oyida boshhlandi. Germaniyaning g’arbdagi fronti yorib o’tildi va Antanta qo’shinlari uchun Germaniya hududiga yo’l ochildi.Bolqonda, Saloniki shahri yaqinlarida ittifoqchilarning ko’p millatli ekspediciya korpusi bolgar qo’shinlari mudofaa chiziq’ini yorib o’tdi va oktyabrda Dunay soxillariga chiqdi.Avstriya qo’shinlari Vitoriyo Veneto yaqinida 1918 yil sentyabrida mag’lubiyatga uchradilar. Germaniya boshchiligidagi To’rtlat ittifoqi harbiy jihatdan mag’lub bo’lib, tarqalib ketdi.
Germaniya oliy qo’mondonligi shundan keyen mag’lubiyatdan qochib qutulolmasligini anglab yetdi. Amalda butun hokimiyatni o’z qo’lida tutgan Germaniya bosh shtabi boshlig’i general E. Lyudendorf Germaniyaning harbiy mag’lubiyatini tan olmagan holda faxrli tinchlik bitimini imzolash yo’llarini qidira boshladi. Kelajakda mag’lubiyat mas’uliyati harbiylarga, armiya va generallarga emas, balki Germaniya armiyasini saqlab qolish uchun bu ishni hal qilishga hozir bo’lgan fuqaro shaxslar, diplomatlar va amaldorlar zimmasiga tushishi uchun tezda sulx tuzulishini talab qilmoqda edi. Ammo ittifoqchilar, birinchi navbatda AQSH prezidenti Vudro Vilson muzokaralarni faqat Germaniya demokratik hukumati vakillari bilan olib borishlari mumkinligini aytib, kayzer Vilgelm hukumati bilan bitim tuzish taklifini qat’iyan rad etdilar. Lyudendorf ittifoqchilarning bu taklifini qabul qilinishini va darhol demokratik asosda yangi hukumat tuzishni yo’qlab chiqdi.1918 yil oktabyirida shaxzoda Maks Badenskiy hukumati tuzildi.U Germaniya xalqi nomidan muzokara olib borishi kerak edi.Ammo Antanta mamlakatlari hukumatlari buni qabul qilmadi, chunki u kayzerning avtoritar tartiboti vakili edi.
Bu orada Antanta qo’shinlari barcha frontlarda hujumni kuchaytirdilar va Germaniya ittifoqchilari birin-ketin taslim bo’la boshladi.
1918 yil 4 oktyabr kuni Chexiya va Slovakiya Avstro-Vengriya tarkibidan ajralib chiqdi hamda mustaqil Chexoslavakiya davlati tuzilganinin e’lon qilindi.
28 oktyabrda Serb, horvat va slovenlar qirolligi tuzilganligi e’lon qilindi. (1918 yildan boshlab Yugoslaviya qirolligi). Shimoliy Bukovina Ukrainaga, Galiciya Polshaga qo’shliganligini bildirdi