O`zbekiston Respublikasi

3. Titrometrik analiz usulining mohiyati.

Titrometrik (hajmiy) analizda modda miqdori aniqlanayotgan modda bilan reaksiyaga sarf bo`lgan ma`lum konsentratsiyali eritmaning hajmi bo`yicha aniqlanadi. Modda miqdorini yoki eritmaning aniq konsentratsiyasini hajmiy–analitik yo`l bilan aniqlash jarayoniga titrlash deyiladi. Titrlash shundan iboratki, aniqlanayotgan eritmaga reaksiya tugagunga qadar aniq ma`lum konsentratsiyali boshqa eritma quyiladi. Titrlashda reaktiv ortiqcha miqdorda emas, balki reaksiya tenglamasiga aniq mos keluvchi miqdorda qo`shiladi. Shunday qilib, bunday aniqlash qo`shilgan reaktiv miqdori aniqlanayotgan birikma miqdoriga ekvivalent bo`lgandagina mumkin bo`ladi.

Ma`lumki, bir–biri bilan miqdoran reaksiyaga kirishuvchi eritma hajmlari bu eritmalarning normal konsentratsiyalariga teskari proporsionaldir:

yoki V₁•N₁=V₂•N₂

bunda V–reaksiyaga kirishayotgan eritma hajmi, N–eritmaning normal konsentratsiyasi.

Bu qoida titrometrik aniqlash asosida yotadi. Eritmalardan birining konsentratsiyasini aniqlash uchun reaksiyaga kirishuvchi eritmalarning aniq hajmini, ikkinchi eritmaning aniq konsentratsiyasini va ikki moddaning ekvivalent miqdorda reaksiyaga kirishib bo`lish paytini bilish kerak. Binobarin, titrometrik aniqlashning muhim paytlari uchta:

a) reaksiyaga kirishayotgan eritmalarning hajmini aniq o`lchash;

b) ishchi eritmalar deb ataluvchi va ular yordamida titrlash bajariladigan aniq ma`lum konsentratsiyali eritmalar tayyorlash;

c) reaksiyaning oxirini aniqlash.

Titrometrik aniqlash gravimetrik aniqlashga nisbatan ancha kam vaqt oladi. Gravimetrik analizning uzoq vaqt cho`ziladigan jarayonlari–cho`ktirish, filtrlash, quritish va tortish o`rniga titrometrik analizda bitta jarayon–titrlash bajariladi. Titrometrik analizning aniqligi gravimetrik analiznikiga qaraganda birmuncha kam, ammo farq katta emas. Shuning uchun aniqlashni tezroq bajariladigan usul bilan olib borishga harakat qilinadi.

U yoki bu reaksiya titrlashga asos bo`lishi uchun u bir qator talablarni qanoatlantirishi kerak:

a) reaksiya qo`shimcha reaksiyalarsiz ma`lum tenglama bo`yicha miqdoran ketishi kerak;

b) reaksiyaning tugashini aniq belgilash kerak, chunki reaktivning miqdori aniqlanayotgan modda miqdoriga ekvivalent bo`lishi zarur;

c) reaksiya yetarli tezlikda ketishi va amalda qaytmas bo`lishi kerak.