O`zbekiston Respublikasi

4. Miqdor analizidagi asosiy hisoblash formulalari.

Miqdoriy aniqlash bajarilayotganda ishni bajarish tartibiga aniq rioya qilish kerak. Ishni bajarish tartibining hamma shartlariga rioya qilmaslik xatoliklarga va analiz aniqligining kamayishiga olib keladi. Har qanday miqdoriy aniqlashda parallel aniqlashlar deb ataladigan analiz o`tkaziladi, ya`ni bitta aniqlashning o`zi 3 marta takrorlanadi. Parallel aniqlash natijalarining qaytarilishi (mos tushishi) to`g`ri aniqlash belgisidir. Mos tushish absolyut bo`lmasligi kerak; har bir usulda natijalarning ma`lum darajada farq qilishiga yo`l qo`yiladi. Farq katta bo`lganda aniqlashni takrorlash kerak. Parallel aniqlashlardagi farq qanchalik kam bo`lsa, analiz shunchalik aniq bajarilgan bo`ladi. O`quvchi–talabalar o`zlarining natijalarini o`zlari baholay olishlari va qayta aniqlash zaruriyatini belgilay olishlari kerak.

Analizning hamma ma`lumotlarini o`sha zahoti ish daftariga yozib qo`yish kerak. Ayrim varaqlarga xomaki yozuvlar yozish mumkin emas, chunki ular yo`qolishi mumkin. Bundan tashqari, laboratoriyalarda o`tkaziladigan analizlar vaqtida laboratoriya daftarini aniq tutish katta ahamiyatga ega: u asosiy hujjat bo`lib, unga qarab shubha tug`diruvchi natijalar tekshiriladi.

Gravimetrik analiz usulida asosan quyidagi formulalardan foydalaniladi:

a) Analitik ko`paytmani bilgan holda analiz qilinayotgan eritmadagi modda miqdorini aniqlash formulasi:

P=F•a

bunda P–aniqlanayotgan moddaning gramm miqdori, F–analitik qiymat, a–cho`kma massasi.

b) Foiz miqdorini aniqlash formulasi:

bunda g–analiz qilinayotgan modda tortimi, F–analitik qiymat, a–cho`kma massasi.

Ishchi eritmaning titrini aniqlashda hisoblar quyidagicha bajariladi. Agar eritma konsentratsiyasi normallik bilan ifodalansa, unda titrlashdagi hisoblash uchun ushbu formuladan foydalaniladi:

V₁•N₁=V₂•N₂

bunda V₁ va V₂–eritmalar hajmi, ml, N₁ va N₂–eritmalar normalligi.

Ishchi eritmaning aniq normal konsentratsiyasini ifodalashda ko`pincha tuzatish koeffitsiyenti–K deb ataluvchi koeffitsiyent ishlatiladi. K sonni titrometrik aniqlangan eritma normalligini eritmaning taxminiy normalligi qiymatiga bo`lib topiladi:

bunda K–tuzatish koeffitsiyenti, N–eritmaning aniqlangan normalligi, N₀–eritmaning taxminiy normalligi.

Agar eritma titrini 1 ml eritmadagi moddaning grammlari bilan ifodalamoqchi bo`linsa, quyidagi formuladan foydalaniladi:

bunda T–eritmaning titri, E–moddaning ekvivalent massasi, N–eritmaning normal konsentratsiyasi.

Ammo ko`pincha ishchi eritmaning konsentratsiyasi anaiqlanayotgan modda titri bo`yicha ifodalanadi. Buning uchun quyidagi formuladan foydalaniladi:

bunda X–ishchi eritma, Y–aniqlanayotgan modda, N_X–ishchi eritmaning normalligi, E_Y–aniqlanayotgan moddaning ekvivalent massasi.

Eritmaning aniqlanayotgan modda bo`yicha titridan foydalanib modda miqdori quyidagi formula bo`yicha oson topiladi:

p=V•T

bunda p–aniqlanayotgan moddaning grammlar miqdori, V–titrlashga ketgan ishchi eritmaning hajmi, T–ishchi eritmaning aniqlanayotgan modda bo`yicha titri.