O'zbekiston respublikasi

Qaror qabul qilishda yordamlashish: Marketing tadqiqotlari marketing menejeriga qaror qabul qilishga yordam beradi, bu jarayon uchun zarur barcha m a’lumotlami taqdim etadi. Qaror qabul qilish, urauman olganda, ikki yoki undan ortiq alternativdan eng optimalini tanlashni anglatadi va bu jarayonda talab etiladigan axborotlar ishonchli, dolzarb va to‘g‘ri bo‘lishi lozim.

Nazorat va mulohaza uchun savollar

1. 
   Marketing tadqiqotlari eng birinchi qaysi mamlakatda rivojlangan?
   
2. 
   Marketing tadqiqoti jarayoni tuzilishi qanday?
   
3. 
   Korxona samarali faoliyat yuritishi uchun qanday axborotlar kerak bo‘ladi?
   
4. 
   Marketing axborot tizimining asosiy xususiyatlarini izohlab bering.
   
5. 
   Marketing axborotini asosini nimalar tashkil etadi?
   
6. 
   Amaliyotda axborot to‘plashni qanday uslublari qo‘llaniladi?
   
7. 
   Axborot to‘plashni imitatsiya uslubi deganda nimani tushunasiz?
   
8. 
   Axborotlarni tahlil qilish qanday olib boriladi?
   
9. 
   Marketing tadqiqotining funksiyalarim tushuntirib bering
   
10. 
    Marketing tizimida prognozlash deganda nimani tushunasiz? 1l.Bozordagi raqobat darajasini bilishni qanday usullarini bilasiz? 12.Etnografik tadqiqotlar o'tkazishdan maqsad nima?
    

56

4. MODUL. MARKETING TIZIMI VA SOHASI

1. 
   Marketing tizimi haqida tushuncha
   

Marketing tizimi - bu qo‘yilgan maqsadlarga erishish va maqsadli bozor talabini qondirish uchun marketing qismlarining aniq birlashma- sidir. Tarkib o ‘zida to‘rtta asosiy qism - mahsulot yoki xizmat, narx, taqsimot va siljitishlami bildiradi. Marketing tizimi - F.Kotler fikricha, korxona bilan uning hamkorlari va tovar (xizmat)lari sotiladigan bozor­ dagi subyektlarini o‘zaro bog‘lab turuvchi eng muhim munosabatlari va axborot oqimlari majmuyini ifodalaydi.

Marketing tizimiga:

• 
  ta’minotchilar;
  
• 
  vositachilar;
  
• 
  sotuvchilar;
  
• 
  iste’molchilar;
  
• 
  raqobatchilar;
  
• 
  korxona faoliyatiga bogiiq bo‘lgan boshqa bozor subyektlari kiradi.25
  

Marketing tizimi korxonaning bozordagi faoliyat strategiyasiga qa- rab shakllanadi va undagi o'zgarishlar asosida yangilanaveradi. Marke­ ting tizimining shakllanishiga va o‘zgarishiga asosiy sabab bozor kon- yunkturasi hisoblanadi. Marketing tizimi korxona tashqi muhitini ifoda- lovchi ijtimoiy-iqtisodiy, demografik, texnik-texnologik, siyosiy huqu- qiy va madaniy omillar ta’sirida shakllanadi va faoliyat yuritadi. Uning muvafifaqiyatli faoliyati korxona imkoniyatlarini bozor faoliyatiga nechog‘lik muvofiqligiga ko‘p jihatdan bog‘liq boiadi. Shu bilan birga marketing tizimiga korxonaning raqobatchilari sezilarli ta’sir ko‘rsatib, ko‘pincha ulaming bozor strategiyalari o ‘zgarishi bilan tizimda yangi yo‘nalish boshlanishiga olib keladi. Marketing tizimi uchta global fimk- siyaga ega: analitik, ishlab chiqarish va reklama funksiyalari.
Marketing tizimining funksiyalari. Analitik fimksiya

• 
  bozomi o‘rganish va bozor tendensiyalarini prognozlash;
  

22. 
    М аркетинг, Бозорш унослик/ А.Солиев, С.Бузрукхонов/Т.:“И КТИСО Д-М ОЛИЯ”, 201 Ой.
    

57

• 
  iste’molchilaming xulq-atvori va raqobatbardoshlik omillarini aniqlash;
  
• 
  brend xabardorligi va imij samaradorligini tahlil qilish;
  
• 
  kompaniya mahsulotlariga talabni prognoz qilish; ichki marketing konsaltingi, iste’moichi bilan munosabatlarda "muammolami" aniqlash;
  
• 
  mijozlaming manfaatlarini korxonada ifoda etish;
  
• 
  tashkilotning maqsadi va maqsadlarini to ‘g ‘irlash bo‘yicha tav- siyalar; strategik rejalashtirish va marketing auditi; marketing rejasi va strategiyasini ishlab chiqish;
  
• 
  korxonaning marketing siyosatini shakllantirish;
  
• 
  marketing auditi.
  

Ishlab chiqarish funksiyasi (ishlab chiqarishni rivojlantirish funk- siyasi)

• 
  ilmiy-tadqiqot;
  
• 
  dizayn;
  
• 
  mahsulotlami sinovdan o ‘tkazish, qadoqlash va h.k.;
  
• 
  sifat nazorati;
  
• 
  xizmat ko‘rsatish (sotishdan oldin va sotishdan keyingi xizmat, kafolatli xizmat).
  

Iste’molchilar bilan aloqa va mahsulotni reklama qilish.

• 
  marketing kanalini tashkil qilish;
  
• 
  savdo;
  
• 
  savdoni rivojlantirish;
  
• 
  sotishni reklama qilish;
  
• 
  mijozlarga xizmat;
  
• 
  PR.
  

Korxonaning marketing tizimi deganda, shuningdek, marketing funksiyalaridan birini bajaradigan yoki bevosita ta ’sir qiladigan korxo­ naning barcha boiinmalarining yig‘indisi tushuniladi. Shuni ta’kidlab o‘tish kerakki, marketing tizimining har bir alohida holat uchun o ‘ziga xos tarzda ajratilgan va lavozim tavsiflari va bo‘limlar to‘g ‘risidagi nizomlari asosida yaratilgan umumiy funksiyalari. Korxona uchun mar­ keting tizimi samarali ishlashi uchun qo‘yilgan maqsadlarga bog‘liq.
Marketing tizimi har bir alohida korxona uchun har doim noyob ekanligini, ya’ni korxonaning marketing tizimi noyob ekanligini tushu- nishingiz kerak. Bu turli xil omillarga bogiiq: Korxonaning hajmi,
58
uning bozordagi mavqei, moliyaviy imkoniyatlari, bozor turi, tajribasi va boshqalar. Shunga ko‘ra, hamma joyda ishlaydigan noyob tizim mavjud emas va bo‘lmaydi ham. Albatta, siz ba’zi standart shablonlami ishlatishingiz mumkin, ammo baribir ulami kompaniyaga moslashtiri- shingiz kerak va bu yerda marketing tizimini shakllantiradigan yoki uni moslashtiradigan mutaxassisning malakasi juda muhimdir. Vakolatli mutaxassis maksimal natijaga minimal xarajat bilan erishilishiga ishonch hosil qilishi kerak. Unchalik qobiliyatli bo‘lmagan mutaxassis uni chetlab o ‘tishi va keraksiz elementlami tizimga kiritishi mumkin. Har bir marketing tizimi noyob bo‘lishiga qaramay, har qanday tizimda mavjud bo‘lishi kerak bo‘lgan elementlar mavjud. Ushbu elementlar korxonaning lokomotivi bo‘lib, uning kafolatli rivojlanishini ta’minlashga imkon beradi. Korxonaning marketing tizimi o‘nlab, ba’zan yuzlab elementlami o ‘z ichiga olishi mumkin. Ularning hammasi ham barcha korxonalarga kerak emas. Biroq, zarur bo‘lgan elementlar mavjud, chunki ularning yo‘qligi past daromadga sabab bo‘ladi:
Aniq korxona uchun marketing bo‘limi haqida Nizom ishlab chiqishda korxonaning xususiyatlari: strategik maqsadlari, vazifalari, boshqaruvning tashkiliy strukturalari, faoliyat sohasi, biznes turining soni, moliyaviy, mehnat resurslari, shuningdek, qonunchilik va me’yoriy hujjatlar hisobga olinadi.
F. Kotler marketing tizimi tushunchasiga kompleks yondashib, uni jiddiy bozor munosabatlari va axborot oqimlari kompleksi deb tushunib, firmaning bozorlarga bevosita bog‘liq faoliyatiga katta e’tibor beradi. Bunday sharoitda firmaning ichki va tashqi muhiti tahliliga alohida e’tibor qaratish zarur.
Demak, marketing tizimi - firma faoliyatining operativ va strategik yo‘nalishini belgilab beradigan tashkiliy, boshqaruv, rejalashtirish soha- lariga tegishli to‘xtovsiz jarayon, subyektlar, vositalar va axborot oqim­ lari kompleksidir (4.1.1-chizma).
Tashkiliy nuqtayi nazardan oddiy va murakkab tarqatish kanalla- riga asoslangan gorizontal va vertikal marketing tizimlarini ajratib ko‘r- satish mumkin. Gorizontal marketing tizimlari odatda yangi paydo bo‘la- yotgan marketing imkoniyatlaridan foydalanish uchun birgalikda faoliyat olib borishga rozi b oigan tarqatish kanalining bir xil darajasidagi kompaniyalami birlashtiradigan savdo tizimlari tushuniladi. Gorizontal marketing tizimi tijorat mahsulotlarini tarqatishda qo‘shma
59
siyosatni amalga oshirish uchun doimiy yoki vaqtincha asosda birlashtirilgan ikki yoki undan ko‘p mustaqil firmalar tomonidan yaratilishi mumkin.