O‘zbеkiston rеspublikаsi

umumiy daromad
(
TR
) firma tomonidan ma'lum 
miqdordagi ne’matni sotishdan olgan daromadiga teng, ya'ni umumiy daromad
sotilgan mahsulot miqdorini (
Q
) uning narxiga (
P
) ko‘paytmasiga teng: 
TR P Q
 
Bu yerda: 
TR
- umumiy daromad; 
P
- narx; 
Q
- sotilgan ne’mat miqdori. 
Umuman olganda, daromad sotilgan mahsulot miqdoriga bog‘liq bo‘lganligi 
uchun, u 
TR(Q)
ko‘rinishida yoziladi. 
O‘rtacha daromad
(
AR
)- sotilgan bir birlik mahsulotga to‘g‘ri keladigan 
daromaddir, ya’ni:
P
Q
Q
P
Q
TR
AR




.
Chekli daromad
(
MR
) - bu qo‘shimcha bir birlik ‘ni sotish natijasida umumiy 
daromadning o‘sgan qismi 
),
(
Q
TR

ya’ni: 

---

163 
P
Q
Q
P
Q
Q
P
d
Q
Q
TR
MR











)
(
)
(
Rаqоbаtlаshuvchi firmаning mаhsulоtigа bo‘lgаn tаlаb chizig‘i uning o‘rtаchа 
dаrоmаd chizig‘i bilаn ifоdаlаnаdi. Fаrаz qilаyliк firmа mаhsulоtigа bo‘lgаn tаlаb 
funksiyasi umumiy hоldаgi chiziqli funksiya кo‘rinishidа bеrilgаn bo‘lsin: 
1
1
0
a
Q
a
a
P
d


Firmаning dаrоmаdini yozаmiz 
Q
a
Q
a
a
Q
P
TR
d





1
1
0
,
 
bundаn 
o‘rtаchа dаrоmаdni аniqlаymiz
:
AR=
 
1
1
0
a
Q
a
a
P
d


(5) 
Кo‘rinib turibdiкi, охirgi o‘rtаchа dаrоmаd funksiyasi tеsкаri tаlаb 
funksiyasining o‘zi, ya’ni
AR=P=
 
1
1
0
a
Q
a
a
P
d


. 
Demak, raqaobatlashgan bozorda talab chizig‘i o‘rtacha va chekli daromadlar 
chizig‘i bilan ifodalanadi. Agar abtsissa o‘qi bo‘yicha mahsulot miqdori 
Q 
ni va 
ordinat o‘qi bo‘yicha tovar narxini joylashtirsak, ular o‘rtasidagi bog‘liqlik gorizontal 
o‘qga nisabatan parallel chiziq bilan ifodalanadi va bu chiziq raqobatlashgan bozorda 
harakat qiluvchi firma mahsulotiga bo‘lgan talab chizig‘ini beradi (12.1-rasm). 
 
 
 
 
 
 
12.1-rasm. Raqobatlashgan bozordagi narx, o‘rtacha va chekli daromad
Rasmdan ko‘rinib turibdiki, raqobatlashgan bozordagi talabning narx bo‘yicha 
elastikligi cheksizdir 


D
P
E
, ya’ni absolyut elastik. Bu degani, raqobatlashgan 
bozorda biror sotuvchi o‘z tovari narxini kichik miqdorga oshirsa, u o‘zining barcha 
xaridorlaridan ajraladi, agar narxni kichik miqdorga kamaytirsa, u o‘ziga bozordagi 
barcha xaridorlarni tortadi. 
Misol
. Raqobatlashgan bozorda bir xil sifatli apel`sin sotilmoqda. Sotuvchining 
umumiy, o‘rtacha va chekli daromadlarini hisoblaymiz. Ushbu hisob-kitoblar 
quyidagi 12.1-jadvalda keltirilgan.