O‘zbеkiston rеspublikаsi

 
12.3-rasm. Qisqa muddatli oraliqda foydani maksimallashtirish grafigi 
а) 
b) 
TC 

(Q
) 
+ 
0 
 Q
1
 

(Q) 
- 

 

 
TR, 
TC 
D 
TR(Q) 
M 
A 
N 
0 
Q 
Q
3
 
Q
1
 
Q
2
 
max 
foyda 
 Q
2
 
Q 

---

166 
12.3-rasmdagi grafikdan ko‘rish mumkinki, ishlab chiqarish hajmi kichik 
bo‘lganda, firma foydasi manfiy bo‘ladi, firma zarar bilan ishlaydi, firmaning
daromadi o‘zgarmas va o‘zgaruvchan xarajatlarni qoplash uchun yetarli emas. 
Ishlab chiqarish hajmi oshib borishi bilan firmaning foydasi musbat bo‘lib 
oshib boradi va ishlab chiqarish hajmi 
Q
2
ga teng bo‘lganda daromad 
TR
(
Q
) bilan 
umumiy xarajat 
TC
(
Q
) o‘rtasidagi farq maksimal bo‘ladi (12.3-a-rasm bu 
MN
). 
Demak, foyda ishlab chiqarish hajmi 
2
Q
Q

bo‘lganda maksimallashadi (12.3-b-
rasm). Ishlab chiqarish hajmi 
2
Q
dan oshganda 


2
Q
Q

umumiy xarajatlarning 
o‘sishi daromad o‘sishiga nisbatan ustunroq bo‘lgani uchun foyda kamayib boradi. 
Rasmdan ko‘rinib turibdiki, ishlab chiqarish hajmi 
Q
1
gacha bo‘lganda firma zarar 
bilan ishlaydi, nima uchun deganda 


)
(
)
(
Q
TR
Q
TC

. Firma 
Q
1
va 
Q
2
oraliqda 
foyda oladi va bu foyda 
2
Q
ga qadar oshib, ishlab chiqarish hajmi 
2
Q
ga teng 
bo‘lganda maksimal qiymatga erishadi. 
N
nuqtada daromad chizig‘ining burchak 
koeffitsiyenti (chekli daromad 

tg
Q
TR
MR




) umumiy xarajat chizig‘ining 
burchak koeffisiyentiga (chekli xarajatiga 

tg
Q
TC
MC




) teng 
MR
MC

.
Shunday qilib, firmaning chekli daromadi bilan chekli xarajati bir-biriga teng 
bo‘lganda foyda maksimal qiymatga erishadi. 
MR
MC

foydani maksimallashtirish 
sharti bo‘lib, firma qaysi bozorda (raqobatlashgan, monopolistik yoki oligopolistik) 
faoliyat ko‘rsatmasin, u o‘z kuchini saqlab qoladi. 
Yuqoridagi mulohazalardan shu kelib chiqadiki, 
)
(
)
(
Q
MC
Q
MR

bo‘lganda, 
firma mahsulot ishlab chiqarish hajmini oshirishi kerak (har bir qo‘shimcha ishlab 
chiqarilgan mahsulot umumiy foydani oshirib boradi), agar 
)
(
)
(
Q
MC
Q
MR

bo‘lsa - 
ishlab chiqarish hajmini qisqartirish kerak bo‘ladi. Maksimallik shartini matematik 
tomondan keltirib chiqarish mumkin: 
 
 
 
Q
TC
Q
TR
Q



Funksiya maksimal qiymatga erishadi, qachonki ishlab chiqarish hajmini 
kichik 
Q

miqdorga oshirganimizda foyda o‘zgarmasa, ya’ni 
 
0



Q
Q

bundan 
 
0
)
(









Q
TC
Q
Q
TR
Q
Q

Bu munosabatda 
 
MR
Q
Q
TR



va 
MC
Q
TC



bo‘lgani uchun foydani 
maksimallashtirish shartini quyidagicha yozamiz: 
)
(
)
(
Q
MC
Q
MR
