O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi abdulla qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti pedagogika psixologiya fakul’teti
Yüklə 483,24 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
2.3.1-jadval O’quvchilarda Abu Iso at Termiziyning yoshlar tarbiyasiga doir qarashlari borasidagi bilimlarining darajasi
Tajriba-sinov guruhi 87
20 24
43 Nazorat guruhi 86 18
23 45
Tajriba-sinov ishlarining samaradorligini aniqlash maqsadida dastlabki va yakuniy tajriba natijalarini qiyosiy solishtirish natijasida quyidagi jadvallar hosil qilindi (2.3.2 - jadval): 2.3.2-jadval O’quvchilarda Abu Iso at Termiziyning yoshlar tarbiyasiga doir qarashlarini shakllantirish borasidagi bilimlarining dinamik o’sishi Guruhlar Bilim, ko’nikma va malakalari darajasi
55
Bosqichlar Tajriba-sinov guruhlari n 2 = 87 nafar Nazorat guruhlari n 1
Yuqori O’rta
Past Yuqori
O’rta Past
Dastlabki tajriba
20 24
43 18
23 45
Yakuniy tajriba
51 20
16 20
26 40
Tajriba-sinov uchun tavsiya etilgan metodikaning samaradorligini dalillar bilan isbotlash maqsadida yakuniy bosqich natijalari tahlil qilindi. Yakuniy bosqich tajribasidan keyin tajriba-sinov guruhida sifat ko’rsatkichlarining o’sishi kuzatildi.
IKKINCHI BOBGA OID XULOSALAR 1. Abu Iso at Termiziyning tarbiyaga oid qarashlaridan foydalanishga qaratilgan tajriba-sinov ishlarini g’oyaviy jihatdan puxta asoslangan ishchi dastur va reja asosida olib borilishi kutilgan natijalarni beradi. 2. Abu Iso at Termiziyning tarbiyaga oid qarashlari o’quvchilarda ilmiy nazariy bilimlarni chuqur hosil qilishga yordam beribgina qolmay, ularda o’lka tabiatiga mehr-muhabbatni qaror toptiradi, ularda tabiatni asrab-avaylash, uning boyliklarini isrof qilmaslik va boyitish to’g’risida g’amxo’rlik qilish hissini tarbiyalaydi. 3. Abu Iso at Termiziyning tarbiyaga oid qarashlaridan uzluksiz, tizimli, izchil va maqsadga muvofiq foydalanish o’quvchilarda ekologik ong va faoliyat ko’nikmalarini shakllantirishga yordam beradi. Buni olib borilgan tajriba-sinov ishlarining natijalaridan ham bilish mumkin. 4. Markaziy Osiyolik allomalarning fikrlarini yoshlarga tushuntirish jarayonida tabiiy resurslardan foydalanishning zamonaviy usullari haqida yaratilgan o’quv filmlar, ilg’or pedagogik texnologiyalar, ko’rgazmali qurollardan foydalanish zarurdir. Shuningdek, boshlang’ich sinf o’quvchilarining ekologik suhbat, mustaqil fikrlash kabi usullardan foydalanishi maqsadga muvofiq. 56
Tabiatshunoslik darslarini umumiy o’rta ta’lim muassasalari joylashgan hudud imkoniyatlari, atrof-muhitning o’ziga xos xususiyatlari, flora va fauna tizimi misol bo’la oladi va o’quvchilarda nazariy bilimlarning amaliyot bilan bog’lanish jarayonini ta’minlaydi. 5. O’rta Osiyo allomalarining ekologiyaga oid qarashlaridan uzluksiz, tizimli, izchil va maqsadga muvofiq foydalanish boshlang’ich sinf o’quvchilarida ekologik ong va faoliyat ko’nikmalarini shakllantirishga yordam beradi. Buni olib borilgan tajriba-sinov ishlarining natijalaridan ham bilish mumkin.
57
UMUMIY XULOSA VA TAVSIYALAR 1. Jaiyat taraqqiyotida globollashauvga xos bo’lgan, tarbiya jarayoniga daxldor xavf va uni bartaraf etish muammolari tobora keskinlashayotgan mavjud sharoitda o’quvchilarga puxta bilimlarni berish jarayonida O’rta Osiyo allomasi Abu Iso at Termiziyning pedagogikaga oid qarashlaridan samarali foydalanishga erishish ular madaniyatini shakllantirishning muhim shartlaridan biri sanaladi. 2. Imom Iso at-Termiziy, Abu Nasr Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino kabi O’rta Osiyo allomalarining bir qator asarlarida yoshlar tarbiyasiga oid qarashlar o’z aksini topgan. Mazkur qarashlarda tabiatning insoniyat hayotidagi o’rni, ijtimoiy munosabatlarni tashkil etishdagi ahamiyati, insonning tabiatga, shuningdek, atrof-muhitga munosabati, muhim geografik obektlar, ularning xususiyatlari, ekotizim unsurlarining o’zaro uzviy bog’liqligi, tabiat hodisalari, atrof-muhitning ular yashab o’tgan davrlardagi holati va boshqa masalalar yoritilgan. 3. Abu Iso at Termiziyning asarlarida yoritilgan yoshlar tarbiyasiga oid qarashlar o’z mohiyati va mazmuniga ko’ra yoshlarga puxta bilimlarni berishda o’ziga xos ahamiyat kasb etadi. O’rta Osiyo allomalarining ekologiyaga oid qarashlaridan samarali foydalanish esa o’qituvchilarning ulardan xabardorliklari va dars jarayonida ulardan maqsadga muvofiq foydalana olishlariga bog’liqdir. Dastlabki tajriba natijalari O’rta Osiyo allomalarining ekologiyaga oid qarashlaridan etarli darajada xabardor emasliklarini ko’rsatdi. 4. Abu Iso at Termiziyning tarbiyaga oid qarashlaridan foydalanishda bir qator vazifalar amalga oshiriladi. Bunday vazifalar sirasida allomalarning eng muhim pedagogik qarashlari majmuini yaratish va unda ifoda etilgan g’oyalardan samarali foydalanish mumkin bo’lgan mavzularni belgilash sanaladi. 5. O’quvchilarga mo’lljallangan o’quv dasturlarining mazmuni bilan tanishish natijasida “Bog’”, “Bog’da uchraydigan qushlar”, “O’pka va nafas olish”, “Tabiatni asrab-avaylash”, “Kasallikni davolashdan ko’ra oldini olish oson”, “Jonajon o’lka”, “Globus – Erning kichraytirilgan nusxasi”, “O’lkamiz suv
58
havzalari” kabi mavzularda O’rta Osiyo allomalarining ekologiyaga oid qarashlaridan samarali, maqsadga muvofiq foydalanish imkoniyatlari mavjudligi aniqlandi. Ushbu mavzular bo’yicha tashkil etilgan darslarning texnologik yondashuv asosida muayyan loyihalarni tayyorlash va ularning belgilangan tartibda tashkil etilishi o’quvchilarni O’rta Osiyo allomalarining ekologiyaga oid qarashlari bilan tanishtiribgina qolmay, ularni o’rganishga bo’lgan qiziqishini ham shakllantirishi aniqlandi. 6. O’quvchilariga O’rta Osiyo allomalarning tarbiyaga oid qarashlarini o’rgatish sinfdan va maktabdan tashqari mashg’ulotlarida muhim ahamiyat kasb etadi. Binobarin, o’quvchilar sinfdan va maktabdan tashqari darslar jarayonida nazariy bilimlarning tabiatdagi va amaliyotdagi ifodasini tushunish imkoniyatiga ega bo’ladilar. 7. Bevosita kuzatish va tajriba-sinov ishlarining borishini tahlil qilish o’quvchilarda ekologik tushunchalarni shakllantirish jarayoni o’qitishning shakli, uslubi va vositalarini yanada takomillashtirish zarurligini taqozo qiladi. O’quvchilar bilan o’tkaziladigan darslarda bevosita ko’rgazmali darslar sonini oshirishga ahamiyat qaratish zarur.
59
TAVSIYALAR 1. Abu Iso at Termiziyning ta’lim tarbiyaga oid qarashlari majmuini o’zida aks ettiruvchi metodik qo’llanma (yoki tavsiyanoma)ni yaratish. 2. Abu Iso at Termiziyning yoshlar tarbiyasiga oid qarashlaridan izchil, uzluksiz, tizimli va maqsadga muvofiq foydalanish chora-tadbirlarini belgilash. 3. “Boshlang’ich ta’lim” jurnalida “Abu Iso at Termiziy va ularning ilmiy pedagogik qarashlari” mavzusidagi maxsus ruknni tashkil etish. 4. Respublika Xalq ta’limi vazirligi hamda Yozuvchilar uyushmasi o’rtasida o’zaro ijodiy hamkorlikni yaratish asosida o’zida Abu Iso at Termiziyning ta’lim tarbiyaga oid qarashlarini aks ettiruvchi nasriy va she’riy asarlarning yaratilishi chora-tadbirlarini belgilash. 5. Respublika Qo’g’irchoq va Yosh tomoshabinlar teatrlarini jalb etgan holda Abu Iso at Termiziyning pedagogikaga oid qarashlari asosida sahna asarlarini yaratish.
60
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
I. O’zbekiston Respublikasi Qonunlari 1.O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. – T.: Adolat, 2010. - 56 b. 2.O’zbekiston Respublikasi «Ta’llim to’risida»gi Qonuni. Toshkent, 1997. 3.O’zbekiston Respublikasi “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”. Toshkent, 1997.
II. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmonlari va qarorlari 4.O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qarori, Oliy ta’limning meyoriy hujjatlari. Toshkent, 2001. – 140 b. III. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qarorlari 5.2004–2009 yillarda maktab ta’limini rivojlantrish Davlat umummiliy dasturi //Xalq so’zi g., 2004 yil, yanvar IY. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov asarlari va ma’ruzalari
.. 6.Karimov I.A. Buyuk maqsad yo’lidan og’ishmaylik. T., «O’zbekiston», 1993 y.
7.Karimov I.A. Ma’naviy yuksalish yo’lida. – Toshkent: O’zbekiston. 1998 – B. 429
8.Karimov I.A. Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. – T.: «Sharq», 1997. 9.Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. «Muloqat» jurnali, 1998 yil, 5-son. 10.Karimov I.A. Mamlakatni modernizasiya qilish va kuchli fuqarolik jamiyati barpo etish – ustivor maqsadimizdir //Xalq so’zi g., 2010 yil, yanvar. 11.Karimov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohatlarni yanada chuqurlashtirish va fuqoralik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi. -T.: O’zbekiston, 2010. - 54 b 12.Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. TAT. 3-jild. – T.: O’zbekiston, 1996. - 366 b. 13.Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – engilmas kuch. - T.: O’zbekiston, 2008. - 174 b. V. Darsliklar 14.Zunnunov A., Xayrullaev M. Pedagogika tarixi.– T.: Sharq, 2000. - 240 b. 61
15.G’aybullaev N.R., Yodgorov R., Mamatkulov R. Pedagogika. Toshkent, 2005.- 176
b.
16.Pedagogika. Darslik. R.Mavlonov taxriri ostida.-T.: O’qituvchi, 2001. –.
321b. 17.Hasanboeva O.U., Hasanboev J., Hamidov X. Pedagogika tarixi. – T.: O’qituvchi, 1997. – 248 b. 18.Hasanboev J., To’raqulov X.A., Alqarov I., Usmanov N.O’. Pedagogika. 19.Oliy o’quv yurtlari uchun darslik. – Toshkent: Fan va texnologiya, 2011.- 482 b.
VI. O’quv qo’llanmalar 20.Abdullaeva Sh. va boshq. Pedagogika. T.: «Fan», 2004, 264 bet.
21.Barkamol avlod orzusi // Tuzuvchilar Sh.Qurbonov, H.Saidov, R.Ahliddinov. – Toshkent: Sharq nashriyoti – manbaa konserni Bosh tahririyati, 1999. – B. 172. 22.Zunnunov A. O’zbek pedagogikasi tarixi. T.: «O’qituvchi», 1997, 272 bet. 23.Munavvarov A. Pedagogika (o’quv qo’llanma). - T. O’qituvchi, 1996. – 215 24.Farsaxanova D.R. Talabalarga ma’naviy axloqiy tarbiya berish texnologiyasi (o’quv uslubiy qshllanma). Toshkent, “Fan va texnologiyalar”, 2009 – 104b 25.G’oziev E. Psixologiya (Yosh davrlari psixologiyasi) /Qo’llanma. – T.: O’qituvchi, 1994. – 223 b. 26.Mudrik A. V. “Sosialnaya pedagogika”. - M. 2003.- 234s. 27.O’zbek pedagogikasi antologiyasi. II jild, T.: «O’qituvchi», 1999, 147 bet. 1
28 . Pedagogik atamalar lug’ati. – Toshkent, Fan. 2008.- 231 b. 29.Ziyomuhammadov B. Pedagogika. Toshkent: Turon – Iqbol, 2006, - 112 b. VII. Ilmiy monografiyalar 30.Abdurasulov M. O’zbek ma’rifatparvar shoirlari ilm-ma’rifat haqida. – T.: «O’qituvchi», 1991. 324b. 31.Abdulla Avloniy. Turkiy Guliston yoxud axloq. Toshkent, 1996.- 342 b. 32.Abu Nasr Forobiy. Fozil odamlar shahri. Toshkent, Abdulla Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti, 1993 - 234 b.
33.Avesto va uning insoniyat taraqqiyotidagi o’rni. – T.: Fan, 2001. – 19 b. 62
34.Alikulova M.M. Bo’lajak o’qituvchilarni ekologik tarbiyalash. Toshkent, “Fan”, 2009-128 b.
35.Ahmedjonova A. va boshq. Komil inson davr talabi. T. «Yangi asr avlodi», 2004, 150 bet.
36.Bozorov O., Shodiev D. O’rta Osiyo tasavvufi va axloqiy qadriyatlar. Samarqand: Zarafshon, 1992.- 123 b. 37.Irisov A. Abu Rayhon Beruniy. 100 hikmat. Ibratli so’zlar. – T.: Fan, 1993. - 24 b. 38.Musurmanova O. Ma’naviy qadriyatlar va yoshlar tarbiyasi. – T.: O’qituvchi, 1996. – 192 b. 39.Muxamedov G’.I., To’raqulov X.A. Zamonaviy pedagogik tadqiqotlarning ilmiy nazariy asoslari. Toshkent, “Fan”, 2004 - 230 b. 40.Muhammad Muso al-Xorazmiy. Tanlangan asarlar. – T.: «Fan», 1983. – B. 59. 41.Pedagogik atamalar lug’ati. Toshkent. “Fan”, 208 – 231 b. 42.To’rakulov O.X. Axborotlashtirilgan ta’lim muhitini yaratishning metodologik asoslari. Toshkent, 2010 – 242 b. 43.Forobiy, Abu Nasr. Fozil odamlar shahri /Tuzuvchi: M.Mahmudov, ma’sul muhar. M.Xayrullaev. – T.: A.Qodiriy nomidagi Xalq merosi nashriyoti, 1993. - 223 b.
44.G’aybullaev N.R., Yodgorov R., Mamatkulov R. Pedagogika. Toshkent, 2005.- 176 b.
45. Hasanboev J., To’raqulov X.A.,Xaydarov M, Xasanbaeva O, Usmanov N.O’. Pedagogika fanidan izohli lug’at. Toshkent: Fan va texnologiya, 2009. - 672 b. 46.Falsafa: qomusiy lug’at. –Toshkent: Sharq, 2004. –. 324 B.
47.Uzluksiz ta’lim jarayonini takomillashtirishning dolzarb masalalari. Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi materiallari. – T.: T.N.Qori Niyoziy nomidagi O’zPFITI, 2004. -21-23 b. 48.Umumiy o’rta ta’lim tizimini rivojlantirish istiqbollari. Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi materiallari. – T.: Akadem-xizmat, 2006. - 40-43 b. 63
IX. Gazeta va jurnallar 49.Abdullaeva T. Milliy iftixor hissini tarbiyalash //Boshlang’ich ta’lim., 2002. 4- son. – 12–15 b. 50.Adizov B.R. Ta’lim jarayonining samaradorligini oshirish //Mahorat ko’zgusi j., 2000. 1-son. – 11–15 b 51.Jabborov U. Sohibqiron davrida adolat // “Milliy tiklanish” gazetasi, 2007 yil 11 aprel. 52.Jo’raev R.X., Safarova R.A., Ibragimov X.I. Pedagogika fani Konsepsiyasi //Xalq ta’limi j., 2004. 5-son. - 8–33 b. 53.Yo’ldoshev J.F.., Shirinov M, Najmiddinova M. Ta’lim muassasalarida tarbiyaviy ishlar tizimiga innovasion yondoshuv.// Tarbiya. Toshkent, 2010, 2- son B. 19 - 25. 54.Uvatov U. O’zbekiston buyuk allomalar yurti. “Ma’rifat” gazetasi, 2005, 1 oktyabr. 55.Umumiy o’rta ta’limning DTS va o’quv dasturi //Ta’lim taraqqiyoti j., 1999. 7- maxsus son. – 480 b. X. Virtual kutubxona elektron darsliklari va o’quv qo’llanmalari 56.Alikulova M.M. Pedagogika. Ma’ruzalar matni. JDPI axborot resurs markazi 2011.
57.Mahmudova N.D. “Avesto”da ta’limiy-axloqiy qarashlar: Ped. fanl, nomz. ... diss. avtoref. – T.: 2005. - 22 b. 58.Mahmudov M.H. Ta’limni didaktik loyihalashning nazariy asoslari: Ped.fanl.dok. ... diss. – T.: 2003. – 342 b.
59.http://www.nuu.uz 60. htt://www.istedod.uz 61.htt://www.academy.uz
64
ILOVALAR 1 - ilova O’rta Osiyo allomalarining ekologiyaga oid qarashlari aks etgan asarlari № Allomalar Yashagan davrlari Ularning ekologiyaga oid qarashlari 1. Muhammad ibn Muso al- Xorazmiy 783-850 yillar “Hind hisobi”, “Er surati”, “Tarix kitobi”, “Astronomik jadvallar”, “Quyosh soati to’g’risida”, “Usturlob qurish haqida kitob”, “Yahudiylarning eralari va bayramlari haqida risola” 2. Imom Ismoil al- Buxoriy 810-870 yillar “Al-Jome’ as-sahix” (“Ishonchli to’plam”), “Al-adab al-mufrad” (“Adab durdonalari”) 3. Imom Iso at-Termiziy 824-892 yillar “Sunnan” (“Hadislar to’plami”), “Payg’ambarning axloq-odob, sayru suluklari haqida kitob” 4. Ahmad ibn Muhammad al- Farg’oniy 797-865 yillar “Falakda bo’ladigan sabablar haqida kitob”, “Astronomiya ilmining usullari haqida kitob”, “Usturlobni yasash haqidagi kitob”, “Al-Farg’oniy jadvallari”, “Etti iqlim hisobi”, “Falakiyot” hamda “Quyosh soatini yasash haqida kitob”, “Oy erning usti- da va ostida bo’lganida vaqtni aniqlash risolasi”, “Astronomiya elementlari”, “Astronomiya asoslari haqida kitob” 5. Abu Nasr Forobiy 873-950 yillar “Kitob al-mabodi al-insonino” (“Insoniyat hayotining boshlanishi haqida kitob”), (“Hayvon a’zolari haqida so’z (kitob)”) 65
2 - ilova
Ta’limni tashkil etish shakllari.
.
Анъанавий таълим шакллари (синф – дарс тизими Анъанавий бўлмаган (ноанъанавий) таълим шакллари а) Янги билимларни баён қилиш дарси; б) Ўтилган
материални мустаҳкамлаш дарси; в) Билим, кўникма ва малакаларни шакллантириш ва текшириш дарси; г) Кириш дарслари ва такрорий умумлашма дарс; д) Аралаш дарс. Репи титор
лик таъ-
лими а) Маъруза дарси; в) Семинар дарслари; г)Лабаратория машғулотлари; д) Баҳс – мунозара дарси; е) Давра суҳбати машғулоти; ё) Викторина; ж) Матбуот конференцияси; з) Мўжизалар майдони ва шу кабилар.
Якка тартибдаги таълим 66
3 - ilova
Aralash dars turining tarkibiy – tashkiliy – tuzilishi
4 - ilova
Аралаш дарс турининг таркибий – ташкилий – тузилмавий Биринчи босқич Иккинчи босқич Учинчи босқич Тўртинчи босқич Уй вазифалари- ни сўраш ва текшириш Янги материални баён қилиш, тушунтириш, ҳикоя қилиш, маъруза ва суҳбат Янги материални мустаҳкамлаш, суҳбат, машқ қилдириш, китоб билан ишлаш Уй вазифасини топшириш (тушунтириш, суҳбат) Э К С К У Р С И Я йўналишлари
кузатиш ва ўрганиш мақсадида олиб бориладиган экскурсиялар Саноат ва қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши билан танишиш мақсадида олиб бориладиган экскурциялар Ижтимоий ва маиший мазмундаги муносабатлар моҳиятини ўрганиш мақсадида олиб бориладиган экскурциялар Санъат ҳамда адабиёт соҳасини ўрганиш бўйича уюштириладига н экскурциялар 67
5 - ilova
Ekskursiyaning tarkibiy tuzilishi.
Э К С К У Р С И Я Н И Н Г таркибий тузилиши Экскурсия ҳақидаги экскурсоводнинг дастлабки кириш суҳбати Маршурут бўйича объектни кузатиш Экскурсия давоми ҳамда унинг охирида зарур материалларни Yüklə 483,24 Kb. Dostları ilə paylaş:
|