O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi o‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

10.2. Oilaning asosiy vazifalari oila guruhining muhim integral xususiyatlari: vazifalari, tuzilishi, dinamikasi. Oila psixologiyasida "funksiya" tushunchasi quyidagi ma’nolarda ishlatiladi 1) oilaning ijtimoiy institut sifatida va kichik guruh sifatida shaxs va jamiyatga nisbatan bajaradigan roli;
2) oilaning jamiyat bilan munosabatlari tizimidagi xususiyatlarining tashqi ko‘rinishi;
3) ko‘pincha oila a’zolarining o‘z ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan faoliyati tushuniladi.
Oila vazifalarini tasniflashda oila faoliyatining quyidagi sohalarini o‘z ichiga oladi.

• 
  Tarbiya beruvchi
  
• 
  Hissiy
  
• 
  Jinsiy
  
• 
  Hordiq
  
• 
  Ijtimoiy maqom
  
• 
  Ma’naviy muloqot
  
• 
  ijtimoiy nazorat
  
• 
  Iqtisodiy
  
• 
  Maishiy
  
• 
  Reproduktiv
  

A. N. Yelizarov tomonidan taklif etilgan oilaviy funksiyalarning tasnifi quyidagicha
1. Avlod va bolalar tarbiyasi.
2. Jamiyatning qadriyat va an’analarini asrab-avaylash, rivojlantirish va kelajak avlodlarga yetkazish.
3. Xavfsizlik hissi, psixologik qulaylik, "men" ning qiymati va ahamiyati, hissiy harorat va muhabbat hissi uchun ehtiyojlarni qondirish.
4. Barcha oila a’zolari shaxsining rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratish.
6. Birgalikda dam olish faoliyatiga bo‘lgan yehtiyojlarni qondirish.
7. Birgalikda uy xo‘jaligini boshqarishni tashkil yetish, oilada mehnat taqsimoti, o‘zaro yordam.
8. Yaqinlar bilan muloqot qilish yehtiyojlarini qondirish, kuchli aloqa aloqalarini o‘rnatish.
9. Otalik yoki onalikka bo‘lgan yehtiyojning qondirilishi, bolalar bilan aloqada, bolalarda ularni tarbiyalash va o‘z-o‘zini anglashda.
10. Alohida oila a’zolarining xulq-atvorini ijtimoiy nazorat qilish.
11. Oilani moliyaviy qo‘llab-quvvatlashni tashkil yetish.
12. Rekreatsion - oila a’zolarining salomatligini muhofaza qilish, ularning dam olishini tashkil yetish;
Oila va nikoh turlari inson taraqqiyoti jarayonida sezilarli o‘zgarishlarga yuz tutdi. Bu o‘zgarishlar oilaviy munosabatlar turli xil o‘z aksini topgan. Ikkita tipologiyani ko‘rib chiqamiz. Birinchi tasnifda oila tuzilmalaridagi farqlar har xil tiplarni farqlashga asos bo‘ladi. Shu bilan birga oilalarning turlari quyidagi mezonlarga asoslanib ajratiladi
1. Nikoh shakli endogamiya-er xotinlar muayyan ijtimoiy jamoaga tegishli. Bu ijtimoiy tenglik tamoyiliga asoslangan nikohdir: ta’limning o‘xshash darajasi, ijtimoiy-iqtisodiy tenglikdagi holat, din va boshqalar.
2.Nikoh shakli ekzogamiya-ijtimoiy tengsizlik tamoyiliga asoslangan nikoh: ma’lumotining turliligi, turli ijtimoiy-iqtisodiy maqom va boshqalar.
3. Monogamiya-bir erkak va bir ayol o‘rtasidagi nikoh. bir kishi o‘z hayoti davomida yoki har qanday vaqtda faqat bitta sherigi bor bo‘lgan nikoh va oila shakli
Nikoh munosabatlarini huquqiy ro‘yxatga olish- rasmiy yoki ro‘yxatdan o‘tgan nikoh: fuqarolik ro‘yxatga olish idoralarida tuzilgan nikohdir. Rasmiy nikohda er va xotinning oilaviy hayot sifati uchun javobgarligi qonun oldida belgilangan bo‘lib, davlat oila, otalik, onalik va bolalikni muhofaza qilishni kafolatlaydi.
Egalitar oilaning ideal modeli ochiq nikoh tushunchasida keltirilgan. Ochiq nikohning ba’zi tamoyillari: - hozirgi kunda haqiqiy istaklarga asoslangan holda yashash, sherigining shaxsiy hayotini uning oilaviy manfaatlarini hurmat qilinishi; oilaviy rollarni mobil bo‘lishligi; - mas’uliyat va imtiyozlarning adolatli bo‘linishi sifatida tenglik mavjud.