O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi o‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

10-MAVZU: OILA PSIXOLOGIYASI
O‘quv maqsadlari
Ta’limiy: Talabalarga kichik maktab davridagi o‘quvchilarning psixik rivojlanish xususiyatlari, etakchi fvaoliyat, xulq-atvor xususiyatlari, aqliy rivojlanishi va shaxsining shakllanishi bo‘yicha bilim berish.
Tarbiyaviy: Bo‘lg‘usi pedagoglarda kichik maktab Yoshidagi bolalarni sevish, ular shaxsiga hurmat bilan qarash hislarini singdirish. Talabalarni kichik maktab Yoshidagi o‘quvchilarga samarali ta’lim-tarbiya berish uchun o‘z shaxsiy fazilatlarini tahlil qilishga o‘rgatish.
Rivojlantiruvchi: Olingan nazariy bilimlarni mustahkamlab, amaliyotga yo‘naltirish yo‘llari bo‘yicha ko‘nikma-malakalarni rivojlantirish.
Tayanch tushunchalar: guruh, referent guruh qonuniyatlari, negativizm, tashqi, ichki uyushganlik, liderlik, konformlik.
Tayanch tushunchalar: shaxs, oila, shaxslararo munosabatlar, oila tipi, tarbiya tipi, muhabbat, ijtimoyilashuv, ijtimoiy ustanovka.
Reja:
1.Oila psixologiyasiga kirish va oilani o‘rganishga doir ilmiy yondashuvlar.
2. Oilaning asosiy vazifalari oila guruhining muhim integral xususiyatlari: vazifalari, tuzilishi, dinamikasi.
3.Oilaviy hayotga tayyorlik muammo sifatida.
4.Oilaviy hayotga tayyorgarlikning ontogenezdagi shakllanishi va rivojlanishi
1 0.1.Oila psixologiyasiga kirish va oilani o‘rganishga doir ilmiy yondashuvlar Oila inson hayotidagi birinchi ijtimoiy guruh bo‘lib, ular tufayli madaniyat qadriyatlari bilan tanishadilar, shaxs sifatida rivojlanadilar va birinchi ijtimoiy rollarni egallaydilar. Oila, inson uchun o‘zi yashayotgan muhitning asosiy tarkibiy qismi, agar u baxtli bo‘lsa va u hayotining qolgan qismini qurishga harakat qilsa, uning hayotining birinchi choragidir. Psixologik adabiyotlarda oila tushunchasi bilan bir qatorda nikoh va nikoh tushunchalari ham ko‘rib chiqiladi. Kundalik ongda nikoh va oila tushunchalari aniqlanishi mumkin, lekin fanda ular odatda farqlanadi. Nikoh-jinslar o‘rtasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi ijtimoiy institut, nikohni erkak va ayol o‘rtasidagi munosabatlarning tarixan o‘zgaruvchan ijtimoiy shakli sifatida belgilaydi, bu orqali jamiyat jinsiy hayotini tartibga soladi, ularning oilaviy va ota-ona huquqlari va majburiyatlarini belgilaydi. Hozirgi vaqtda ko‘p hollarda nikoh-bu erkak va ayolning ixtiyoriy birlashmasi bo‘lib, o‘zaro kelishuvga asoslangan, qonunga muvofiq rasmiylashtirilgan, oilani yaratish va saqlashga qaratilgan. Nikoh tuzish erkinligi bilan birga, uni bekor qilish erkinligi ham bo‘lishi mumkin, bu ajralishda o‘z ifodasini topadi. Shuning uchun oilaviy xulq-atvor sohasiga ajralishga va ajralishga olib keladigan hamkorlarning harakatlari ham kiradi.
S. I. Golod er va xotin o‘rtasidagi o‘zaro munosabatni nikoh belgilaydi, ma’naviy tamoyillari bilan tartibga va tabiiy qadriyatlar bilan qo‘llab-quvvatlanadigan -"Nikoh" tushunchasidir. Bu ta’rif nikohning quyidagi xususiyatlarini ta’kidlaydi:
1) nikohga xos munosabatlarning institutsional emasligi;
2) ikkala er-xotinning axloqiy burchlari va imtiyozlarining tengligi.
"Oila" tushunchasi (nikoh tushunchasidan farqli o‘laroq) er-xotinlar, ularning farzandlari va boshqa qarindoshlar o‘rtasidagi murakkab munosabatlar tizimini tavsiflashga mo‘ljallangan. Ko‘pgina mutaxassislar quyidagi oilaning ta’rifidan foydalanadilar:
"oila er-xotinlar, ota-onalar va bolalar o‘rtasidagi munosabatlarning tarixan o‘ziga xos tizimidir; bu a’zolari nikoh va ota-ona munosabatlari, umumiy hayot va o‘zaro axloqiy javobgarlik bilan bog‘langan kichik ijtimoiy guruhdir.
Oiladagi ijtimoiy zaruriyat jamiyatning aholining jismoniy va ma’naviy ko‘payishiga bo‘lgan yehtiyoji bilan belgilanadi
Oilani ijtimoiy institut sifatida ham, kichik guruh sifatida ham o‘rganish fanda an’ana tusini olgan. Faylasuflar, huquqshunoslar, sotsiologlar va pedagoglar oilani birinchi navbatda ijtimoiy institut sifatida o‘rganadilar. "Ijtimoiy institut" tushunchasi jamiyat inson hayotining eng muhim sohalarida kishilar faoliyatini tartibga soladigan va nazorat qiladigan rasmiy va norasmiy qoidalar, tamoyillar, normalar va munosabatlarning barqaror majmuini anglatadi. Odatda har qanday zamonaviy jamiyatda mavjud bo‘lgan 5ta asosiy ijtimoiy institutlar mavjud: oila, iqtisodiyot, siyosat, ta’lim va din. Oila ijtimoiy institut sifatida, birinchi navbatda jamiyat a’zolarining takror barpo bo‘lishi va ularning birlamchi ijtimoiylashuvini amalga oshiradi. Oila alohida psixologik muhit-sevgi, g‘amxo‘rlik, hurmat, tushunish, qo‘llab-quvvatlash tufayli shaxsning ijtimoiylashuvida jiddiy afzalliklarga ega. Psixologlar oilani birinchi navbatda kichik guruh deb hisoblaydilar. Oilani kichik guruh sifatida tushunish oilaga psixologik yordam ko‘rsatish uchun katta imkoniyatlar ochadi. Ijtimoiy psixologlar kichik guruhni umumiy maqsad va vazifalar bilan birlashgan, bir-biri bilan bevosita barqaror shaxsiy aloqada bo‘lgan kichik ijtimoiy guruh deb hisoblaydilar va bu hissiy munosabatlar maxsus guruh qadriyatlari va normalarining paydo bo‘lishiga asos bo‘ladi.
Shunday qilib, kichik guruh sifatida oilaning quyidagi xususiyatlari ajrata olamiz:
1. Uning a’zolari o‘rtasidagi qarindoshlik yoki nikoh munosabatlari.
2. Jamoa.
3. Maxsus hissiy, axloqiy va huquqiy munosabatlar.
4. Oilaviy guruhga umrbod a’zolik (oila tanlanmagan).
5. Guruhning maksimal tarkibi: yosh, shaxsiy, jinsiy, professional, ijtimoiy-holat va boshqa farqlar.
Oila muhim adaptiv imkoniyatlarga ega bo‘lgan doimiy rivojlanayotgan tizimdir. Tizim elementlaridan birining o‘zgarishi, masalan, er-xotinlar o‘rtasidagi munosabatlarda butun oilaga ta’sir qiladi. Alohida oila a’zolarining individual disfunksiyalari ham tizimli buzilishlarning aksidir.