O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi respublika ta’lim markazi uzviylashtirilgan Davlat ta’lim standarti va o‘quv dasturlari

III sinf
Fonetika, grammatika, imlo va nutq o‘stirish
(170 soat)
1. Takrorlash (24 soat )
Nutq va gap, gap va matn . So‘z.
Gap. Fikr bildirish maqsadiga ko‘ra turlari, gapning kim? yoki nima? haqida ekanligini bildirgan so‘zlar.
So‘z va so‘zlarning nomlanishiga ko‘ra guruhlanishi.
Tovushlar va harflar. Unli va undosh tovushlar va harflar. Bo‘g‘in. So‘zlarni bo‘g‘inlarga bo‘lish va bo‘g‘inlarga bo‘lib ko‘chirish qoidalari. So‘zlarni bo‘g‘in, tovush va tovush – harf jihatdan tahlil qilish. Tutuq belgisi va uning ishlatilishi. Sh, ch, ng harf birikmalari, ketma-ket kelgan bir xil undoshli so‘zlar va ularning imlosi. So‘z oxirida kelgan, jarangli, jarangsiz jufti bor undoshlar imlosi.
2. Gap (30 soat)
Gap. Gaplarning ifoda maqsadiga ko‘ra turlari: darak gap, so‘roq gap, buyruq gap, istak gap. Gapning his-hayajonning ishtirokiga ko‘ra turlari: Nuqta,(.) so‘roq (?) belgilari, his – hayajon bilan aytilgan gapning oxiriga undov belgisining qo‘yilishi.
Gap bo‘laklari. Gapning bosh bo‘laklari, ikkinchi darajali bo‘laklari (ikkinchi darajali bo‘laklar turlarga ajratilmaydi). Ikkinchi darajali bo‘laklarning so‘roqlari. Ega va kesim mazmunini to‘ldirishda ikkinchi darajali bo‘laklarning ahamiyati. Gapda so‘zlarning o‘zaro bog‘lanishini so‘roqlar yordamida aniqlash.
O‘rganilganlarni takrorlash va mustahkamlash.
3. So‘z tarkibi (22 soat)
So‘zning tarkibi haqida umumiy tushuncha: O‘zak va o‘zakdosh so‘zlar. So‘z yasovchi qo‘shimchalar, yasovchi qo‘shimchalarning o‘zakdosh (bir xil o‘zakli) so‘zlar hosil qilishi. So‘z o‘zgartiruvchi qo‘shimchalar.
4. So‘z turkumlari (64 soat)
So‘z turkumlari haqida umumiy tushuncha. So‘zlarning ma’no va vazifasiga ko‘ra guruh-turkumlarga bo‘linishi: ot , sifat, son, fe’l.
Ot. Otlarning shaxs va narsalarning nomini bildirishi va kim?, nima? so‘roqlariga javob bo‘lishi: Otlarning birlik va ko‘plik shaklida qo‘llanilishi, ularning kim? kimlar? nima? nimalar? so‘roqlariga javob bo‘lishi. –lar qo‘shimchasining imlosi. Ot yasovchi qo‘shimchalar: –chi, -dosh, -kor, -zo‘r, -loq va ularning imlosi.
Sifat. Sifatning shaxs va narsalar belgisini bildirishi va qanday? qanaqa? so‘roqlariga javob bo‘lishi. Sifatning ot (keng dala)ga bog‘lanishi. Sifatning ma’no turlari.
Sifat yasovchi qo‘shimchalar: - li, -siz, -dor, ularning imlosi.
Son. Sonning shaxs va narsalarning sanog‘ini, tartibini bildiruvchi va nechta?, qancha?, nechanchi? so‘roqlariga javob bo‘lishi. Nechta? qancha? shaxs va narsalar miqdorini, nechanchi? so‘rog‘i, ularning joylashish tartibini bildirishi: Sonlarning otlarga bog‘lanib kelishi (o‘n kun, oltita qalam, uchinchi sinf). Sanoqni bildirgan sonlarga -ta qo‘shimchasining qo‘shilishi (to‘rtta, mingta); -nchi (-inchi) qo‘shimchalarining qo‘shilib (yettinchi ,beshinchi) tartib sonlarni hosil qilishi. Sonlarning so‘z va raqam bilan ifodalanishi (6-qavat, oltinchi qavat) va ularning imlosi.
Fe’l. Fe’lning shaxs va narsalar harakatini bildirishi, nima qildi? nima qilyapti? nima qiladi? so‘roqlari, bo‘lishli va bo‘lishsiz fe’llar, nima qilmaydi? so‘rog‘iga javob bo‘lgan bo‘lishsiz fe’llar (aytmaydi) va -ma qo‘shimchasining aytilishi va imlosi. Fe’l yasovchi qo‘shimchalar.