O’zbekiston Respublikasi Xalq

Tirik tabiat burchagining о‘simliklari.
Tirik tabiat burchagida butun о‘quv 
yili Davomida quyidagi о‘simliklar saqlanadi. 
Xona о‘simliklari. 
Yovvoyi о‘t urug‘li va sporali о‘simliklar. 
Vegetativ usulda kо‘payadigan madaniy va yovvoyi о‘simliklar. 
Daraxt va butalarning shoxlari. 
Xona о‘simliklari tirik burchakning asosiy qismini tashkil etadi. Burchakdagi 
о‘simliklarga birgina emas, balki bir necha tajribalar qо‘yish imkonini beradigan 
vakillarini olingani ma’qul. Besh-о‘nta shunday о‘simliklar kо‘p joy egallamagan 
holda botanika va umumiy biologiya kurslaridan mashg‘ulotlarini material bilan 
ta’minlaydi. Bularga quyidagi xona о‘simliklari: kaktus geran, tradeskansiya, 
begoniya, kolonxoe, elodeyalar kiradi.
Xona о‘simliklaridan turli xil tajribalarda foydalanish mumkinligini 
quyidagi misolda ishonch hosil qilish mumkin. Tradeskansiya о‘simligini quyidagi 
maqsadda: changdon inchalari va chang donachalaridan preparat tayyorlash; 
sitoplazmaning 
harakatlanishi; 
qо‘shimcha 
ildizlarni 
paydo 
bо‘lishi; 
qalamchalarning 
tez 
ildiz 
olish; 
parxishlash, 
payvandlash; 
quruqlik 
о‘simliklarining suv о‘simligiga aylanish kabi maqsadlar uchun foydalanish 
mumkin.
Tirik burchakda biologik xususiyatlarini о‘rganish uzoq vaqt diqqat bilan 
kuzatishlar olib borishini va tajribalar qо‘yishni talab qiluvchi yovvoyi о‘simliklar 
ham bо‘lishi zarur. Bunday о‘simliklarni ekskursiya vaqtida tuprog‘i bilan kovlab 
olinib, kichikroq gultuvaklarga о‘tqaziladi. 
Tirik burchakdagi har bir о‘simlikning yorug‘likka, issiqlikka va namlikka 
bо‘lgan munosabatini hisobga olgan holda joylashtiriladi.Sо‘ngra ekologik 

---

163 
guruhlar tashkil qiladilar va ularni tirik burchakda muayyan sistemada 
taqsimlaydilar. 
Masalan: quruqlikda о‘sadigan о‘simliklar kserofitlarga kaktus, aloe, agava. 
Nam joyda о‘sadigan gigrofitlarga – tradeskansiya, begoniya, qirkquloq, 
qirqbо‘g‘in, yо‘sin. 
Namligi о‘rtacha bо‘lgan joyda о‘sadigan о‘simliklar fikus, limon, yovvoyi 
о‘simliklar yertut, primula.
Tirik burchakdagi о‘simliklarni geografik guruhlarga taqsimlash mumkin. 
Tropik о‘simliklar: kaktus, agava, aloe, begoniya tradeskansiya, fikus. 
Subtropik о‘simliklar: limon, apelsin, tolgul. 
Mо‘tadil mintaqa о‘simliklari: primula, pechakgul. 
Mahalliy о‘simliklar: yovvoyi va madaniylari. 
Tajriba uchun ekilgan о‘simliklarni alohida joyga qо‘yilishi kerak. Ekalogik 
jihatdan yaqin bо‘lgan bir nechta о‘simliklar bir-biriga yaqin ekiladi. Natijada 
chо‘l, tropik о‘rmon kabi “biogeotsenozlar” tashkil etiladi. Tirik burchakdagi har 
bir о‘simlikda nomi yozilgan etiketka va qisqacha xarakteristikali pasporti bо‘lishi 
kerak. ¡simlik ta’riflangan, har bir о‘simlik tо‘g‘risida tavsiya etilgan kitoblarni 
kо‘rsatgan pasportlardan tirik burchakdagi о‘simliklar kartotekasi tuziladi. 
Kartoteka о‘simlikni parvarish qiluvchilarga hamda u bilan tanishishni 
hoxlovchilarga tushunarli bulishi kerak.