O’zbekiston respublikasioliyva o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti hisob va audit fakulteti

Kredit
8521-schyot – aktsiya nominal qiymatidan birja baxosining 
oshgan qismiga (emission daromad)
 
2)
Ta’sischilar (ishtirokchilar) tomonidan ta’sis shartnomasiga muvofiq 
ulushlar (moddiy, nomoddiy, pul mablag’lari va x.k ko’rinishida) tegishli 
dastlabki xujjatlar (qabul qilish-topshirish dalolatnomalari, nakladnoylar, kassa 
kirim orderlari, bank ko’chirmalari)ga asosan topshirilganda: 
Debet
0110-0199, 0440-0490, 0710, 0720, 0810, 1010-1090, 1110, 
1210, 2810, 2820, 2910, 5010, 5110, 5210 –schyotlardan tegishlilari. 
Kredit
4710- schyot (ta’sischilar bo’yicha ochilgan tegishli analitik 
schyotlar) 
Auditor 
8521-“Emission 
daromadlar”, 
8522-“Ustav 
kapitalini 
shakllantirishda kursdagi farqlar” va 8523 –“qaytarib berilmaslik sharti bilan 
olingan mol-mulk” schyotlari bo’yicha analitik hisobning tashkil etilishi va 
yuritilishining to’g’riligini tekshirishi lozim. Bunda qo’shimcha to’langan 
kapitalning xisobi oddiy va imtiyozli aktsiyalar bo’yicha alohida 
yuritilayotganligiga e’tibor berishi zarur. Shuningdek, hisobdan chiqarilgan va 
sotilgan aktsiyalarning turlari, ular egalarining schyotlari yoki ta’sischilar va 
xissadorlarning shaxsiy schyotlari bo’yicha axborotlarni yetkazib berish 
imkoniyatlariga xam jiddiy e’tibor berishi kerak.

---

56 
№21 BHMS ga muvofiq korxonaning ta’sis xujjatlariga muvofiq foyda 
hisobidan yaratilgan zaxiralar, aktivlarni qayta baholashda hosil bo’lgan 
inflyatsion zaxiralar, xisobotlarni umumlashtirishda vujudga keladigan kurs 
tafovutlari 
zaxira kapitali
ni tashkil etadi. Zaxira kapitalining mavjudligi va 
xarakati quyidagi schyotlarda xisobga olinadi. 
8531-“Aktivlarni qayta baxolash bo’yicha tuzatishlar”; 
8532-“Zaxira kapitali” 
8535-“Hisobotlarni umumlashtirishda vujudga keladigan kurs farqlari” 
Auditor zaxira kapitalini tekshirishda, dastavval, uni shakllantirish uchun 
asos bo’luvchi me’yoriy hujjatlar mavjudligi va ularga rioya qilinayotganligini 
aniqlaydi. Balansning «Zaxira kapitali» moddasi bo’yicha mavjud summaning 
tegishli sanaga tuzilgan sintetik va analitik hisob registrlaridagi (8531,8532 va 
8535 schyotlar buyicha kredit) qoldiklariga tengligi tekshiriladi. 
So’ngra xar bir schyot bo’yicha qoldiq summalar, debet va kredit 
oborotlar moxiyatan tekshiriladi. 
Masalan, 8531-“Aktivlarni qayta baholash bo’yicha tuzatishlar” schyoti 
bo’yicha qoldiq summa qachon paydo bo’lganligi, aktivlarni qayta baxolash 
to’g’risida xukumat qarorlari, uslubiy ko’rsatmalar, korxona hisob siyosati va 
boshqa asoslar mavjudligi aniqlanadi. Shuningdek, qayta baholash bo’yicha 
bajarilgan xisob-kitoblar to’g’riligi (xar bir analitik xisob ob’ekti bo’yicha), 
qayta baholash natijalarining tegishli analitik xisob registrlarida aks ettirilishi va 
schyotlar bog’lanishi (provodkalar) tug’ri belgilanganligi tekshiriladi. 
Aktsiyadorlik jamiyatlari, qo’shma korxonalar va boshqa xo’jalik 
yurituvchi sub’ektlarda yaratilgan zaxira kapitalining mavjudligi va o’zgarishi 
8532-“Zaxira kapitali” schyoti ma’lumotlari bo’yicha tekshiriladi. Bunda 
auditor zaxira kapitalini shakllantirishga doir O’zbekiston Respublikasining 
amaldagi qonunlari va ta’sis hujjatlarining tegishli qoidalariga rioya qilinishini 
aniqlaydi. 
Zaxira kapitaliga foydadan ajratmalar, uning korxona ta’sis xujjatlarida 
ko’zda tutilgan korxona ustav kapitalining 20 % yetmaguncha ajratilaveradi. 

---

57 
Auditor ushbu kapitalning to’g’ri tashkil etilishi va to’ldirilib borishini 
tekshirishda ajratmalar xisobiga yaratilgan zaxira kapitali ustav kapitalining 
20% dan oshmaganligi, mulklar (asosiy vositalar)ni qayta baholashda hosil 
bo’lgan inflyatsion zaxiralarning xammasi 8531-schyot kreditiga olib 
borilganligini aniqlaydi. 
Hisobotlarni umumlashtirishda vujudga keladigan kurs farqlarini (8530-
schyot) 
tekshirishda 
O’zbekiston Respublikasi «Buxgalteriya hisobi 
to’g’risida»gi qonunining 17-moddasi va №8-“Umumlashtirilgan moliyaviy 
xisobotlar va shu’ba korxonalarga qilingan investitsiyalar hisobi” nomli BHMS 
talablariga rioya qilinganligini aniqlaydi.