О’zbеkistоn rеsрublikаsi оliy tа’lim, fаn vа innоvаtsiyаlаr vаzirligi

Mustaqil ishning obyekti O’zbekiston Respublikasi misolida
Mustaqil ish hajmi Mustqail ish 38 betdan iborat bo’lib kirish, asosiy qism, xulosa va takliflar qismida mustaqil ish bo’ycha asosiy natijalar umumlashtirib asoslangan bir qator xulosa va takliflar berilgan.


I BOB: O’zbekistonning tashiq iqtisodiy siyosati va xalqaro moliyaviy iqtisodiy tashkilotlarda ishtirokining xususiyatlar
1.1. Xalqaro moliyaviy iqtisodiy tashlilotlar
Xalqaro moliyaxalqaro moliyaviy resurslar m ajm uini va ularning harakatlanishini ifodalovchi tushuncha hisoblanadi. Xalqaro moliya m unosabatlari muayyan maqsadlarni amalga oshirish uchun xalqaro darajada shakllantirilgan moliyaviy resurslarni taqsim lash va ulardan foydalanish jarayonidagi iqtisodiy munosabatlarni ifodalaydi. Xalqaro moliya m unosabatlari o‘ziga xalqaro valutam unosabatlari, xalqaro kredit m unosabatlari, xalqaro investitsiya m unosabatlari, xalqaro savdo m unosabatlari, xalqaro soliq m unosabatlari, xalqaro lizing m unosabatlari, m am lakatlar to‘lov balansini boshqarish, xalqaro moliya tashkilotlari bilan aloqalar kabi m unosabatlarni qam rab oladi. Globallashuv jarayoni jahon savdosining o‘sishi, ishlab chiqarishning ixtisoslashuvi va kengayishi, kapitalning xalqaro oqimi rivojlanishi, xizm atlar va m ahsulotlarning xalqaro harakati xalqaro m oliyaning rivojlanishiga zam in yaratdi. Shuningdek, m azkur holat jahon moliya bozorlarining, xalqaro moliyaviy korporatsiyalarning yuzaga kelishiga, davlatlararo moliyaviy m unosabatlarning va xalqaro moliyaviy faoliyatning boshqa jihatlari murakkablashuviga olib keldi. Xalqaro moliya doimiy o‘zgaruvchan xalqaro pul tizim larining holati va rivojlanishini, alohida m am lakatlar to‘lov balansining o‘zgarishini, xalqaro moliya bozorlari, xalqaro moliyaviy korporatsiyalar, xalqaro bank va investitsion faoliyatni namoyon etadi. Xalqaro moliya tizim ining asosiy ishtirokchilari bo‘lib quyidagilar hisoblanadi: banklar, transm illiy korporatsiyalar, portfel investorlar va xalqaro rasmiy qarzdorlar. Xalqaro moliyaviy operatsiyalar alohida m am lakatlarning moliya tizim iga jiddiy ta’sir ko‘rsatuvchi kuch hisoblanadi. Xalqaro moliya o‘zida obyektiv asosga ega bo‘lgan moliyaviy m unosabatlarni ifodalaydi. Xalqaro moliyaning moddiy asosi bo‘lib m am lakatlar o‘rtasida amalga oshiriladigan xalqaro m oliyaviy oqimlar, jum ladan, pul oqimlari — im port qilingan m ahsulot va xizm atlarning to‘lovlari ham da mahsulot va xizm atlar eksportidan kelgan valuta tushum lari, ushbu oqim lar xo‘jalik yurituvchi subyektlar moliyasini ifodalashi m um kin, lekin ular turli mamlakatlarga tegishli bo'ladi, shu boisdan m am lakatlar o‘rtasidagi pul oqimlari harakatini namoyon etadi. Shuningdek, kredit mablagMari oqimi ham ikki tom onlam a bo‘lib hisoblanadi, bir tom ondan qarzning berilishi bo‘lsa, boshqa tom ondan esa, uning qaytarilishi va foizlarning to ‘lanishi namoyon bo‘ladi. Shunday qilib, mazkur oqimlar asosida moliyaviy resurslarning m am lakatlar o‘rtasidagi harakati yuzaga keladi. U larning taqsimlanishi bir tom ondan valuta kurslari asosida, ikkinchi tom ondan esa, bojxona tariflari asosida boshqariladi. Moliyaviy resurslar xalqaro moliya tashkilotlari va institutlari faoliyati jarayonida shakllanadi va foydalaniladi. M azkur institutlar va tashkilotlar davlatlararo tuzilm aga ega bo‘lib muayyan funksiyalarni bajaradi. U larning moliyaviy ta’minoti um um lashgan (masalan, BM T budjeti) yoki maqsadli (aniq dasturlar va tadbirlar uchun mo'ljallangan) fondlar orqali amalga oshiriladi. Moliyaviy resurslarning muayyan qism ini xalqaro darajada markazlashuvi jahon xo‘jaligi ehtiyojlarini ta ’minlaydi, bunday resurslarni shakllantirishning iqtisodiy shart-sharoitlari bo‘lib, iqtisodiy integratsiyaning kuchayishi, turli sohalardagi xalqaro loyiha va dasturlarni amalga oshirishda m am lakatlarning ishtiroki, kredit va savdo m unosabatlarini rivojlanishi hisoblanadi. Jahon iqtisodiyotining tizim sifatidagi faoliyati tovarlar, xizm atlar va ishlab chiqarish om illarining harakati bilan bog‘liq. Ushbu bog‘liqlik asosida xalqaro moliya munosabatlari yuzaga keladi. Xalqaro moliya munosabatlari bu xalqaro moliya bozori ishtirokchisi bo‘lgan shaxsning qaroriga muvofiq tarzda o‘ziga tegishli bo£lgan xorijiy valutalarning harakat jarayonini tavsiflovchi fundam ental iqtisodiy kategoriyadir. 1970-yillarda xalqaro moliya tizimida sezilarli o‘zgarishlar sodir bo‘ldi va mazkur o‘zgarishlar ta’sirida zamonaviy jahon valuta-moliya tizim i shakllana boshladi. Jahon moliya tizim idagi o‘zgarishlar va xalqaro moliya m unosabatlarining rivojlanishi ko‘p jihatdan transm illiy korporatsiyalar faoliyati bilan bog‘liq bo‘lib, ular tom onidan butun dunyo bo‘ylab ishlab chiqarish tarm oqlarini vujudga keltirish ham da barcha resurslardan sam arali foydalanishga qaratilgan global strategiya amalga oshirildi. Shuningdek, xalqaro moliya munosabatlari rivojlanishida moliyaviy jihatdan barqaror hamda ko‘p sonli xorijiy filiallarga ega bo‘lgan transm illiy banklar muhim rol o‘ynadi. Xalqaro kreditlashdan foydalanish xususiyatining o‘zgarishi bilan bog‘liq ravishda xalqaro kredit bozori hajmi keskin ortib bordi. Uning oxirgi yo‘nalishi nafaqat xalqaro ayirboshlash sohasi (m ahsulotlar, xizm atlar va boshq.) balki, ishlab chiqarish sohasi ham bo‘ldi. Bu holat, birm uncha yirik kreditlarni uzoq muddatlarga jalb etishni, shuningdek, moliya-kredit xizm atlari m ajmuasini rivojlantirishni talab etardi. 1970-yillarda xalqaro kreditni to‘lov balansining taqchilligini bevosita yoki bilvosita m oliyalashtirish uchun foydalana boshladilar. Xususiy firm alar bilan bir qatorda yirik qarzdorlar sifatida hukum atlar, davlat tashkilotlari va korxonalar, xalqaro kredit tashkilotlari yuzaga keldi. Ushbu davrda neft import qiluvchi rivojlangan va rivojlanayotgan m am lakatlar to‘lov balanslari jam i taqchilligining qariyb 60% xalqaro kapital bozorlari hisobiga moliyalashtirildi. Xalqaro kredit hajm ining oshishi nafaqat yevrokreditlarning o‘sishi hisobiga balki, xorijiy kreditlash bozorlari kengayishi hisobiga sodir bo‘ldi. Yaponiya milliy valutasi «iena» hisobiga xorijiy kreditlar bozori hajm ining oshishi natijasida Tokioda ienadagi xorijiy obligatsiyalar emissiyasi hajmi keskin ortdi. M azkur holat natijasida Yaponiya ienasi yevrovaluta bozorida keng qo‘llanila boshlandi. 1970-yillarda xalqaro kapital bozori kengayishiga bir qator omillar ta’sir ko‘rsatdi va natijada xalqaro resurslar aylanishi va likvidligi oshib bordi. Ushbu davrda jahon iqtisodiyoti ikkita neft inqirozini boshdan kechirdi va neft narxining birdaniga keskin o‘zgarishiga sabab boMdi. M azkur holat natijasida neft eksport qiluvchi m am lakatlarda yirik valuta ortiqchaligi, neft im port qiluvchilarda esa, jum ladan ko‘plab rivojlangan m am lakatlarda joriy hisoblar bo‘yicha taqchillik yuzaga keldi. Bu taqchillik asosan retsipient-m am lakatlarga xalqaro banklar, yevroobligatsiyalar b o ­ zori orqali tushgan neftedollarlar hisobiga qoplandi. 10 Jahon iqtisodiyotida ro‘y bergan boshqa m uhim o‘zgarishlar ham xalqaro moliya m unosabatlari rivojlanishiga ijobiy va salbiy jihatdan sezilarli darajada ta’sir ko‘rsatdi. Ushbu o‘zgarishlar jum lasiga jahon va hududiy valuta tizim laridagi o‘zgarishlar, Valuta tizim i tam oyillarining o‘zgarishi, qarzdorlik inqirozlari, mamlakatlar tom onidan iqtisodiy integratsion birlashm alarning tuzilishi, xalqaro va mintaqaviy moliya tashkilotlarining vujudga kelishi, transm illiy korporatsiya va banklar faoliyatining kengayishi, jahonda ro‘y bergan moliyaviy-iqtisodiy inqirozlarni kiritish m um kin. Xalqaro moliyaning tuzilmasi Xalqaro moliyaning barcha tashkiliy elementlari jahon m oliyaviy m uhitida birlashadi. Jahon moliyaviy m u’niti investorlar va korporatsiyalar moliyasi, banklar boshqaruvchilari qabul qiluvchi qarorlarga ta’sir ko'rsatadi ham da jahon moliya bozori o‘sishi sharoitini aniqlaydi. Xalqaro moliya tizim ining asosiy funksiyalari sifatida quyidagilarni ko‘rsatish mumkin