O‘zbekiston tarixi (IV asrdan XV asr boshlarigacha)

V asrning o‘rtalariga kelib, garchi ekin yerlarining ma’-
lum bir qismi mulkdor dehqonlar qo‘l ostidagi mulklardan 
iborat bo‘l sa ham, ammo ziroatkor vohalardagi sug‘oriladigan 
yerlarning aso siy qismi hali ham qishloq jamoalarining qara-
mog‘ida edi.
1. Nima deb o‘ylaysiz, nega ilk o‘rta asrlar davrida yuksalish bosh -
langan? Bu yuksalish oqibatida qanday o‘zgarishlar ro‘y berdi?
2. Ayting-chi, qishloqlar nufuzining ko‘tarilishiga nimalar sabab 
bo‘lgan?
3. Nega qo‘riq va bo‘z yerlarni o‘zlashtirishda mulkdor tabaqa 
vakillari, qishloq oqsoqollari hamda qabila boshliqlari faol 
qatnashadilar? 
4. Ilk o‘rta asrlarda qishloq jamaolari qanday tabaqalardan 
tashkil topgan edi?
5. O‘ylab ko‘ring-chi, nega ziroatkor vohalardagi sug‘orma 
yerlarning asosiy qismi qishloq jamoalarining qaramog‘ida 
bo‘lgan?
3-§. ILK O‘RTA ASRLARDA XORAZM, XIONIyLAR, 
KIDARIyLAR DAVLATLARI
Tayanch tushunchalar: afrig‘iylar, xioniylar, kidariylar. 
Xorazm davlatining tashkil topishi. 
Zaiflashib borayotgan 
Qang‘ davlatidan birinchi bo‘lib Xorazm ajralib chiqadi. Uni 
mahalliy afrig‘iylar sulolasiga mansub xorazmshohlar idora 
qila boshlaydi. III asr o‘rtalarida Xorazm davlatining poytaxti 
hozirgi Qoraqalpog‘istonning ellikqal’a tumanida joy 
lashgan 
qadimgi Tuproqqal’a shahar xarobasining o‘rnida bo‘l gan.
* Dehqon (qishloq hokimi) – ilk o‘rta asrlarda mulkdor 
tabaqa
* Kashovarz – ziroatchi oddiy qo‘shchilar
* Kadivar – qishloqning dehqonlarga qaram aholisi
* Chokar – dehqon mulkini qo‘riqlovchi, harbiy posbon

---

9
Milodiy 305-yilda Xorazmshoh Afrig‘ o‘z qarorgohini 
Xo razm ning qadimgi Kat shahriga ko‘chiradi. Kat qayta tik-
lanib, shoh o‘ziga yangi saroy qurdiradi. 305-yildan boshlab, 
Xorazmning afrig‘iy shohlari kumush tangalar zarb etganlar. 
Tangalarining oldi tarafiga shoh surati, orqasiga esa suvoriy 
surati tushirilgan. 
Kumush tangalarning zarb etilishi mamlakatning ichki va 
tashqi savdo munosabatlarini mustahkamlagan. Hukm dorlar 
“Xorazmshoh” un voniga sa zo vor bo‘lishgan. “Xorazm shoh-
lar” unvonini dastlab “siyovushlar sulolasi” tomo nidan qabul 
qi lingan.