O‘zbekiston temir yullari

9-10.08.2023 YIL
8.5. KUCHLANISH UCHIRILGAN VA YERGA ULANGAN XOLATDA ISH BAJARISHDAGI XAVFSIZLIKNING MAXSUS TALABLARI.
8.5.1. ushbu kategoriyada ish bajarishda eletkroxavfsizlikning asosiy qoidasini bajarish talab etiladi: yerga ulash shtangasi, kuchma yoki doimiy qotirilgan shuntlovchi shtanga va perimechkalari urnatish. (9 rasm).

9-rasm
ish bajarish vaqtida ishlovchi turgan metall bog‘lanishi bulmagan montaj moslamalari va konstruksiyalarga (provoda, tros, shleyf, vreznoy izolyator) teginishdan oldin ularga shuntlovchi shtanga ilish ,kerak bulganda peremechka urnatish va undan keyin ish bajarishga ruxsat etiladi.
8.5.2. elektr xavfli elementga (neytral yoki kuchlanish ostida bulgan) 0,8 m dan kam oraliq masofada yaqinlashish taqiqlanadi.
Ish joyida 0,8 m uzoqda joylashgan simdan, uni yerga ulamasdan kuchlanishni uchirishga ruxsat etiladi, misol uchun oziqlantiruvchi 2x25 kV tarmoqdagi simdan, DPR simidan, 0,4,6,10,35 kV xavo elektr uzatish tarmog‘idan.
8.5.3. kuchlanish uchirilgan va yerga ulangan ishga, ish bajarishga texnik tadbir bajarilganda, yuriqlash utilgach va ish bajaruvchining ruxsati bilan kirishiladi.
8.5.4. xar xil xarakterli ishlarni bajarishda brigada a’zolarining elektrxavfsizligi guruxi ushbu yuriqnomaning 2 va 9 ilovalarida kursatilgan.
8.5.5. ishchi kuchlanishni uchirish va uning ish joyiga adashib berib yubormaslik chorasini kurish. Elektr jixozlardan ishchi kuchlanishni energodispetcherningbuyrugi asosida razedinitelni yoki vlyuchatelni kurinish xolatida uchirish orqali amalga oshiriladi, xamda kontakt tarmog‘idan shleyfni ajratish (raz’edinitel, razryadnik, suruvchi trasformator) orqali bajariladi. Ish zonasini kuchlanish ostida bulgan elektr jixozlarni qismlardan xamma tomondan kurinib turuvchi xolatda ajratiladi. Elektr jixozlardagi navodkali kuchlanishni elektr jixozlar simiga yerga ulash shtangalarni quyish orqali yuqotiladi. (10 rasm).



10-rasm

Raz’edinitel orqali ish joyiga adashib kuchlanish berib yuborishni oldini olish quydagi talablarni bajarish orqali amalga oshiriladi.

- qul privodli raz’edinitellarni qulflash.
- masofadan turib boshqariladigan raz’edinitellarni boshqaruv zanjiridan quvvatni uchirish, taqiqlovchi plakatni ilish, yoki privod qopqog‘ini ochish.
- raz’edinitel teleboshqaruv orqali uchirilganda uning boshqaruv tugmasiga saqlovchi qalpoqcha yoki plakat ilinadi.
- boshqaruv tugmachasiga yoki pereklyuchatel xolati rukayatkasiga brigadalar soniga qarab taqiqlovchi plakat ilinadi.
8.5.6.kuchlanish yuqligini tekshirish. kontakt tarmog‘ida va 6,10 kV xavo elektr uzatish tarmog‘ida kuchlanish yuqligini tekshirish tugridan-tug‘ri yerdan turib maxsus kuchlanishni kursatuvchi orqali tekshiriladi. Maxsus kuchlanishni kursatuvchi kuchlanish ostida bulgan elektr jixozda yoki maxsus tekshirgich aparatda tekshirib kuriladi. Kuchlanish yuqligini ish bajaruvchining kuzatuvchi va ishtirokida yerga ulash shtangasidan, dielektrik qulqopdan foydalanib tekshirishga ruxsat etiladi. Bu xolatda kontakt tarmog‘i va DPR simida kuchlanish yuqligini yerga qotirilgan, yerga ulash shtangasiga urnatilgan uchli sim, izolyatordan tok utkazuvchi qisimga 1m dan kam masofada yaqinlashtirilganda uchqun chiqish xolati bilan kuzatiladi.(11 rasm) Bunda asosiy sim va trosga tekizishga ruxsat etilmaydi.

11-rasm
Esdan chiqarmaslik kerak, uchirilgan tarmoq, boshqa tarmoqning elektromognit ta’siri natijasida navodkali kuchlanish ostida bulishi mumkun. Navodkali kuchlanish xam, ishchi kuchlanish kabi tekshirish davomida uchqun chiqarishi mumkun. Lekin bu uchqun kuchsizroq buladi. Xavo elektr uzatish tarmog‘ida, trasformator punktida, suruvchi transformatorda, kabel tarmog‘ida va xavo elektr uzatish tarmog‘i va DPR ga ulangan elektr uskunalarda kuchlanish yuqligini tekshirish kuchlanishni kursatuvchi moslama orqali tekshiriladi. Elektromonter tayanchga chiqib kuchlanish yuqligini tekshirayotgan vaktda simga 0,8m dan kam masofada yakinlashishiga ruxsat etilmaydi.
8.5.7. Yerga ulashni,kuchma shuntlovchi shtanga yoki peremechkani urnatish 2-chi jadvalida keltirilgan sxema buyicha bajariladi. Kantakt tarmogi va DPR uchun yerga ulagich bulib tyaga relsi xisoblanadi, agar yerga ulagichni relsga tugridan tugri ulashning imkoni bulmasa, kontakt tarmogi va ikki sim rels simini guruxli yerga ulagich trosiga va temir tyanchga yeki tyanchning kurinib turgan yerga ulagichiga, oldindan relsga ulanganligi tekshirib kurilib yoki uchqunli promejutkani 50 mm2 peremechka bilan shuntlab ulashga ruxsat etiladi. Kontakt tarmog‘ini oziqlantiruvchi xavo tarmog‘ida ishlashda, relsga ulash imkoni yuqligida, tortish nim stansiyasini suruvchi tarmog‘iga yerga ulashga ruxsat etiladi, faqatgina stikli tortish nim stansiyasi va energosistema nimstansiya bilan aralash ulanmaganda. Agar suruvchi tarmoq yuldan tashqi tomondan utgan bulsa, bunda oziqlantiruvchi xavo tarmog‘ini, ish vaqtida qushimcha montaj qilinayotgan guruxli yerga ulash trosiga ulash mumkin buladi,bunda guruxli yerga ulash trosi relsga qotirilgan bulishi lozim.

Vid otklyuchennogo uchastka	Sxema ustanovki zazemleniy	Primechanie
1. Kontaktnaya set postoyannogo toka; VL, proxodyaщaya po oporam kontaktnoy seti		V predelax vidimosti
2. Kontaktnaya set postoyannogo toka; VL, proxodyaщaya po oporam kontaktnoy seti (rabota shirokim frontom)		Ostavlyat shtangi tolko pod nablyudeniem vыdelennыx elektromonterov pri nalichii radiosvyazi s rukovoditelem rabot
3. Kontaktnaya set postoyannogo toka (otklyuchena raz’edinitelem s postoyannыm privodom)		Rabota bez razrыva provodov
4. Kontaktnaya set peremennogo toka (v tom chisle liniya DPR)		Rabota tolko v predelax 200 m
5. Kontaktnaya set v zone navedennogo napryajeniya pri razrыve provodov		Shuntiruyuщaya peremыchka krepitsya posle ustanovki zazemlyayuщix i perenosnыx shuntiruyuщix shtang u mesta razrыva
6. Kontaktnaya set v zone seksionirovaniya		Peremыchka ustanavlivaetsya posle vklyucheniya raz’edinitelya i ustanovki zazemlyayuщix shtang u ankernыx opor izoliruyuщego sopryajeniya
7. Kontaktnaya set v meste razdela faz
8. Na raz’edinitele (v tom chisle trexpolyusnom) bez yego izolyatsii ot kontaktnoy seti		Zazemleniya, a zatem shuntiruyuщie peremыchki ustanavlivayutsya na kajdыy polyus pri vklyuchennom polojenii raz’edinitelya
9. Dve ili neskolko razdelennыx seksiy kontaktnoy seti		Kajdaya seksiya doljna bыt zazemlena samostoyatelno
10. VL vыshe 1000 V na otdelno stoyaщix oporax		Pri vыpolnenii rabot na signalnoy tochke, smontirovannoy na otdelno stoyaщey opore, na VL dostatochno ustanovit odno zazemlenie rabotы
11. VL vыshe 1000 V na otdelno stoyaщix oporax v zone navedennogo napryajeniya
12. VL do 1000 V

Xavo elektr uzatish tarmog‘ida yerga ulagich bulib, temir beton tayanchlardan tushirilgan yerga ulagichlar xisoblanadi (bunda ularning butunligi tekshiriladi) maxsus yerga ulagich yerga 0.5m kam bulmagan chuqurlikga qoqiladi.

Ish bajaruvchining tug‘ridan-tug‘ri nazorati ostida elektromonter kuchma birinchi yerga ulagichni tortish relsiga qotiradi va kuchlanish yuqligi tekshirilgach tok utkazuvchi qismga urnatadi.
Tayanchda yerga ulagichni urnatishda, yerga ulagichni tepaga olish uchun ilgakli orqondan foydalaniladi.
Elektromnter kuchlanish yuqligini tekshirayotganda va yerga ulash shtangasini urnatayotganda , yerga ulash trosiga tegmasligi va undan uzoqroq turishi lozim.
Keyingi kuchma yerga ulagichni ish bajaruvchining kursatmasi buyicha ikkita eletromonter urnatadi. Kvalifikatsiya guruxi shu yuriqnomasining 9– ilovasiga keltirilgan.
Ikkinchi yerga ulagich sifatida avtodrezina yoki avtomatrisaning yerga ulash shtangasidan foydalansa buladi, faqatgina ish izolyatsiyali sopryajeniyada bajarilayotgan xolatdan tashqari.
Yerga ulash shtangasi tug‘ridan –tug‘ri ish joyiga quyilmaydi, sababi urnatish kontagi buzulishi mumkin, shu sababli bir machta proletidan kam bulmagan masofada qushni tayanch fiksatorga urnatiladi.
Ikki sim rels va xavo elektr uzatish tarmog‘ida, ish joyiga yaqin bulgan tayanchdagi simni, yerga ulagichni ilish tochkasidagi simiga urnatiladi.
Boshchalik shtangani “sim shtangada” kontakt yuqolishini oldini olish maqsadida kontakt tarmog‘i osilmasiga urnatiladi.
Transformator nim stansiyasida, suruvchi transformatorda, kabel tarmog‘ida yerga ulagichni urnatish joyi kursatilgan bulishi lozim.
Ish bajarish uchun uchirilgan kontakt tarmog‘i va xavo elektr uzatish tarmog‘i, xox kontakt tarmog‘i tayanchida, xox mustaqil tayanchda turgan bulsin, yerga ulanishi ushbu yuriqnomaning 2 –jadvalida kursatildgan sxema buyicha bajariladi. Uzgaruvchan va uzgarmas tok uchastkalarining izalyatsiyali sopryajenisida, kuchlanishi uchirilgan va yerga ulangan xolatda ish bajarishda, kuchma yerga ulash shtangasi ish zonasining ikki tomoniga anker tayanchiga urnatiladi. (2-jadval 6- punkt).
U
shbu xolatda izolyaiyalovchi sopryajeniyadagi sensiyalovchi raz’edinitel kushilgan bulsa 1 ta yerga ulash shtangasi urnatiladi, kushilmagan seksiyalavchi raz’edinitelda yoki uning yukligida, ish zonasining ikki tamoniga 2 tadan yerga ulash shtangasi urnatiladi.
Utkazuvchi tayachlar oraligida ishlayotgan vaktda 1 ta shuntlovchi shtanga sopryagalangan kontakt osilmalariga, ikkichisi – boshqasiga urnatiladi.
Temir yul poezdlar xarakati uchun ochiq bulgan xolatda, yerga ulash shtangasi va moslamalari xarakat tarkibi gabaritiga kirib qolmasligi kerak. Yerga ulash shtangasini trosini gabaritdan tashqariga tortish

12-rasm 13-rasm

izolyatsiyali tortqich orqali amalga oshiriladi. (13-rasm)
Agar boshchalik shtangada kontakt yuqolmaydigan bulsa simga urnatiladi, yul barcha poezdlar xarakati uchun yopiladi.
Yerga ulash shtangasini trosi kontakt tarmog‘i tayanchiga va yerga ulangan temir konstruksiyalarga tegib qolishiga va metall bog‘lanishiga ruxsat etilmaydi.

14-rasm
Yerga ulash shtangasi bir blok uchastkaga quyiladi va usha bitta tortish relsiga ulanadi.
Agar bir yoki bir necha brigadaning ish zonasi, avtoblakirovkaning izolyatsiyali ulanishini yopib quysa, bajarilayotgan ish yulni xamma poezdlar xarakati uchun yopish orqali bajariladi.
8.5.8. yerga ulagichni yechib olish teskari tartibda amalga oshiriladi, boshlab simdan va elektrouskunalardan, keyin yerga qotirilgan joyidan (shu jumladan relsdan) yerga ulagich ish bajaruvchining kursatmasiga asosan yechiladi.yerga ulash shtangasini ish tulik tugamaguncha va ish zonasidan (joyidan) odamlar chikarilmaguncha yechib olish takiklanadi.
Yerga ulash shtangasini zajimini relsdan (tayanch spuskidan) yechib olish va ulash faqatgina shtanga yerda yotgan bulsa amalga oshiriladi.
8.5.9. ish boshlashdan oldin xar, bir elektromonter shaxsan uzi ish joyida (zonasida) sim va elektruskunalar yerga ulanganligiga ishonch xosil qilishi, ish joyini kuzdan kechirishi, bunda elektr xavfli elementlarning joylashishiga, unga extiyotsizlik oqibatida yaqinlashib quyishi mumkunligiga asosiy e’tiborni qaratishi kerak.
8.5.10. kontakt tarmog‘ida, xamma kuchlanishning xavo eleuktr uzatish tarmog‘ida va bir vaqtning uzida vklyuchatelda va raz’edinitelda, ish zonasi chegaralangan bulsa ish bajarish takiklanadi.