O‘zbekistonda fanlararo innovatsiyalar va 14- son ilmiy tadqiqotlar jurnali

O‘ZBEKISTONDA
 
FANLARARO
 
INNOVATSIYALAR

VA 
14-
SON

ILMIY
 
TADQIQOTLAR
 
JURNALI
20.12.2022
miqdorda bo'lishi mumkin, xolos. Membranalarning o'z-o'zidan yig'ilishi, bunyodga 
kelishi: Hujayra membranalarini ajratib olishning shunday metodlari borki, bular 
ularni soddalashtirilgan sharoitda o'rganishga imkon beradi. Eritrotsitlar gipotonik 
eritmaga tushiriladigan bo'lsa, ular hujayra ichiga osmos bilan suv o'tishi natijasida 
bo'rtib chiqib, membranalari yoriladi. Ichidagisi eritmaga o'tadi va bo'sh membranalar 
qoladi – eritrotsitlarning soyalari deb shularni aytiladi. Muayyan sharoitlarda 
sentrifugalash metodlari bilan ana shunday aralashmalardan sof membranalarni 
ajratib olsa bo'ladi[2]. 
Moddalarni membrana orqali o'tkazib berish. Hujayra membranalari 
moddalarning bir joydan ikkinchi joyga o'tib turishi uchun anchagina to'sqinlik qiladi-
yu, Lekin teshik-tirqishsiz butunlay yopiq to'siqlar bo'lib hisoblanmaydi. 
Membranalarning asosiy funktsiyalaridan biri moddalar o'tishini idora etib borishdir. 
Masalan, plazmatik membrana hujayraga kerakli T moddalarni hujayraga kiritib 
saqlab turishi va nokeraklaridan xalos bo'lib borishi kerak. Hujayra membranasi orqali 
bir vaqtning o'zida bir necha yuzlab har xil moddalar ikki tomonga o'tib turadi. 
Membrana orqali moddalarning o'tishini 3 ta usuli – oddiy diffuziya, yengillashgan 
diffuziya va aktiv transport usuli farq qilinadi[3]. 
Oddiy diffuziya.
H
2
O, CO
2
, O
2
tipidagi kichik neytral molekulalar, shuningdek 
past molekulali gidrofob organik moddalar qanday bo'lmasin biror xil maxsus 
mexanizmlar ishtirokisiz membrana orqali diffuziyalanib o'tishi mumkin. Moddalar 
kontsentratsiyasi transmembrana gradienti membrananing bir tomonidagi 
kontsentratsiya ikkinchi tomonidagi kontsentratsiyadan katta bo'lsa, bu holda 
kontsentratsiyasi kam tomonga diffuziyalanish tezligi teskari tomonga diffuziyalanish 
tezligidan ko'ra katta bo'ladi va kontsentratsiya gradienti saqlanib qolar ekan, 
moddalar bir tomondan ikkinchi tomonga o'taveradi.