O‘zbekistonda ilm-fanning rivojlanish istiqbollari

“O‘ZBEKISTONDA ILM-FANNING RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI” 
xalqaro ilmiy-amaliy anjumani
2022 yil 30 noyabr | scientists.uz
 
586 
-talabalarning avval oʼzlashtirgan bilim, koʼnikma va malakalarini oddiy, tanish va 
kutilmagan yangi muammolarni qoʼllanish orqali yangi bilimlarni egallashga erishish mumkin; 
-talabalarning nutq madaniyatini shakllantirish va oʼstirish, oʼz fikrini loʼnda va mantiqan 
toʼgʼri bayon etish, malaka va koʼrikmalarini hosil qilish. 
Talabaning bilish faoliyatini faollashtirishda eng avvalo, hodisaning yaratilish tarixi, 
sabablari, oqibatlari toʼgʼrisida keng maʼlumot oʼqituvchi tomonidan turli xil muammoli savollar 
asosida keng yoritilishi lozim.Masalan,tovush manbai va qabul qiluvchi qurilma tovush 
tarqalayotgan muhitga nisbatan harakatsiz boʼlganda qabul qilinayotgan tebranishning ν 
chastotasi tebranish manbaining ν0 chastotasiga teng boʼladi.Lekin manba harakatlansa, manzara 
oʼzgaradi. 
Doppler Xristian avstriyalik fizik, matematik,astronomiya fanlari bilan shugʼullangan. 
1842 yil Doppler fizik tovush balandligiga nisbiy harakat taʼsirini taklif etdi va tebranishlar 
manbaining kuzatuvchi tomon harakatlanishi u qabul qiladigan tebranishlar chastotasining 
ortishiga, manbaning uzoqlashishi esa chastotaning kamayishiga olib kelishini aniqlaydi. 
Kuzatuvchi bilan toʼlqinlar manbai bir-biriga yaqinlashayotganda yoki bir-biridan 
uzoqlashayotganda kuzatuvchi qayd qiladigan toʼlqinda tebranishlar chastotasining oʼzgarishi 
Dorler effekti deyiladi. 
Dopler effekti deb ataladigan bu hodisani signal berayotgan poezd yoki avtomobilь 
yonimizdan oʼtib ketayotganda kuzatish mumkin. Masalan, vokzal peronida turib, yaqinlashib 
kelayotgan poezd signalining toni yuksallashib, uzoqlashayotganda esa uning pasayishini sezish 
mumkin. Dopler hodisasini oʼrganishda tovush chiqarib kelayotgan tovush manbai bizga 
yaqinlashib kelayotgan boʼlsa, uning tovushi ingichkalashib, borgan sari chiyillaganini, bizdan 
uzoqlashganda esa tovushni yoʼgʼonlashganini sezamiz 
Demak, tovush manbaining harakati qabul qilinayotgan toʼlqin chastotasini oʼzgartiradi. 
Dopler qabul qilinayotgan tovushning ν chastotasi tovush manbai hamda qabul qiluvchi 
qurilmaning muhitga nisbatan harakati tezligiga bogʼliq boʼlishini aniqladi.Bu Dopler hodisasi 
deyiladi. Tovushning ν chastotasi tovush manbai hamda qabul qiluvchi qurilmaning muhitga 
nisbatan harakati tezligiga bogʼliq boʼlishini “SINDIKAT” METODI yordamida tushuntirish va 
mavzuni oʼzlashtirishga yordam beradi. 
“Sindikat” (yunoncha “birgalikda harakat qilish”, “maslakdoshlik”) metodi talabalarda 
mavzu (masala, muammo)ni ijodiy oʼrganish, nazariy bilimlarni umumlashtirish, tizimlash 
asosida fikrni qisqa va aniq bayon qilish qobiliyatini tarbiyalashga xizmat qiladi. 
Har bir guruh yagona topshiriqni uch xil variantda hal etishi lozim. Masalan: 
oʼrganilayotgan mavzu mohiyatini 1-guruh sxema, 2-guruh klaster, 3-guruh esa jadval tarzida 
ochib berishi kerak. Guruhlar topshiriqni bajarib boʼlishgach, ular tomonidan taqdim etilgan 
yechim (ishlanma)lar jamoa tomonidan muhokama qilinadi.