O‘zbekistonning eng yangi tarixi (Oliy o‘quv yurtlari nomutaxassis fakultet talabalari uchun) Darslik Toshkent 2021

132 
2.
 
O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimovning 
ajdodlar merosi va milliy qadriyatlarni tiklash borasidagi xizmati. 
O‘zbekistonning Birinchi rahbari Islom Karimov mustaqillik ostonalarida, 
ya’ni 1990-yil 20-yanvarda Toshkent shahar faollari bilan yig‘ilish o‘tkazdi. Unda 
Toshkentni yuksak madaniyatli shaharga aylantirish kerakligi, zamondoshlarini emas, 
kelajak avlod ham u bilan haqli ravishda faxrlanadigan shaharga aylantirish masalasi 
qo‘yildi. Ushbu yig‘ilishda Islom Karimov shunday degan edi: “Tariximiz uchun 
ham, hozirgi kun uchun ham o‘zbek ishchilarining, o‘zbek dehqonlarining, o‘zbek 
ziyolilarining uyalishlariga hech bir asos yo‘q. Aksincha, ular juda og‘ir sinovlarga, 
ba’zan esa nohaq sinovlarga qaramay, o‘zlarining mashaqqatli ishlarini munosib 
ravishda ado etib kelmoqdalar, bu bilan ular haqli ravishda faxrlanishlari mumkin” 
O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.Karimovning1994-yil 
23-apreldagi farmoni asosida “Ma’naviyat va ma’rifat” jamoatchilik markazi tashkil 
etildi. Bu, o‘z navbatida, respublikada ma’naviy va mafkuraviy ishlarni yuksaltirishda 
katta ahamiyatga ega bo‘ldi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2000-yilning 
2-iyunidagi “Respublika ma’naviyat va ma’rifat kengashini qo‘llab-quvvatlash 
to‘g‘risida”gi farmoni esa mamlakatimizda ma’naviy-ma’rifiy islohotlarni izchil 
amalga oshirish, milliy istiqol g‘oyasining asosiy tushuncha va tamoyillarini xalqimiz 
ongi va qalbiga singdirish borasida ulkan ishlarni amalga oshirishga qaratilgan muhim 
dastur bo‘ldi. 
Mustaqil O‘zbekistonda ma’naviy yuksalishning bosh yo‘li deb, avvalo, 
ajdodlar merosini chuqur o‘rganish, undan faxrlanish tuyg‘usi asosiy o‘ringa qo‘yildi. 
Markaziy Osiyo tarixida siyosiy aql-idrok bilan ma’naviy jasoratni, diniy 
dunyoqarash bilan qomusiy bilimdonlikni o‘zida mujassam etgan buyuk arboblar 
ko‘p bo‘lgan. Ularning nomlari, jahon sivilizatsiyasi taraqqiyotiga qo‘shgan buyuk 
hissalari hozirgi kunda butun dunyoga ma’lum. Tarixiy tajriba, an’analarning meros 
bo‘lib o‘tishi - bularning barchasi yangidan-yangi avlodlarni tarbiyalaydigan 
qadriyatlarga aylanib qolmog‘i zarur. 
Ma’naviy sohadagi o‘zgarishlarning keng ko‘lami, ayniqsa, so‘nggi uch yilda 
yanada aniq namoyon bo‘la boshladi. Islom hamkorlik tashkiloti Tashqi ishlar 
vazirlari kengashining 43-sessiyasida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimini 
bajaruvchi, mamlakat Bosh Vaziri Sh.M.Mirziyoyev “Ta’lim va ma’rifat-tinchlik va 
bunyodkorlik sari yo‘l” nomli ma’ruzasida (2016-yil 18- oktabr) shunday degan edi: 
“Buyuk tarixda hech narsa izsiz ketmaydi. U xalqlarning qonida, tarixiy xotirasida 
saqlanadi va amaliy ishlarida namoyon bo‘ladi. Shuning uchun ham u qudratlidir. 
Tarixiy merosni asrab-avaylash, o‘rganish va avlodlardan-avlodlarga qoldirish 
davlatimiz siyosatining eng muhim ustuvor yo‘nalishlaridan biridir ”. 
O‘zbekiston Respublikasida iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish bilan bir 
vaqtda ma’naviy merosni, madaniy qadriyatlarni tiklash va ularni xalqqa yetkazish 
borasida keng ko‘lamli ishlar olib borilmoqda.O‘zbek xalqi mustaqil taraqqiyot 
yillarida ikkita renessansni (ya’ni buyuk rivojlanishni) o‘z tarixiga muhrlab qo‘ydi. 
Birinchi uyg‘onish davrida (IX-XII asrlar) ilmiy va diniy bilimlarning uyg‘unligi 
asnosida dunyoni larzaga keltiradigan buyuk kashfiyotlar qilindi. Yurtimiz ilm-fan 

---

133 
o‘chog‘iga aylandi. Ibn-Sino, Forobiy, Al-Xorazmiy, Beruniy kabi mutafakkirlar 
tabiy-ilmiy bilimlarni yangi sifat bosqichiga ko‘targan bo‘lsalar, At-Termiziy, 
Moturidiy, Imom Buxoriy, Ahmad Yassaviy, Bahouddin Naqshband, Najmiddin 
Kubro kabi ulamolar islom dinini milliy g‘oya va qadriyatlarimizga uyg‘un holda 
rivojlantirdilar. Imom Buxoriy musulmon dunyosida “hadis ilmining sultoni” sifatida 
e’tirof etildi. Islom dinidagi hanafiy mazhabi, yassaviya, kubroviya, naqshbandiya 
tariqatlari o‘zbek xalqining milliy g‘oyasiga mos holda rivoj topdi, yurtimiz islom 
ilmining markaziga aylandi. 
Ikkinchi uyg‘onish XIV-XVI asrlarda o‘zbek davlati dunyoda eng rivojlangan, 
kuchli va adolatli davlatga, Amir Temuming “Kuch adolatdadir” g‘oyasi esa 
mamlakatning harakat dasturi va amaliyotiga aylandi. Alisher Navoiy kabi buyuk 
allomalar komil inson g‘oyasini fan darajasiga ko‘tardi. Bugun g‘arb olimlari 500 yil 
oldin o‘rganilgan inson omili, inson huquqi masalasini antropologiya fani tarkibida 
katta qiziqish bilan o‘rganishmoqda. O‘zbekistonning Birinchi Prezidenti I.Karimov 
tomonidan chop etilgan “Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch” nomli asarda 
ma’naviyatning mustaqil O‘zbekiston uchun ahamiyatiga shunday to‘xtalgan edi: 
“Biz xalqimizning dunyoda hech kimdan kam bo‘lmasligi, farzandlarimizning bizdan 
ko‘ra kuchli, bilimli, dono va albatta, baxtli bo‘lib yashashi uchun bor kuch va 
imkoniyatlarimizni safarbar etayotgan ekanmiz, bu borada ma’naviy tarbiya masalasi, 
hech shubhasiz, beqiyos ahamiyat kasb etadi” Shu sababli O‘zbekiston 
Respublikasining Birinchi Prezidenti tomonidan qadriyatlar, urf-odatlar, buyuk 
ota-bobolarimizning bizga qoldirgan meroslarini o‘rganish va targ‘ib etish uchun 
keng imkoniyatlar yaratildi. Mustaqillik yillarida, xususan, 1991 -yil - Alisher Navoiy 
tavalludining 550 yilligi, 1992-yil - Boborahim Mashrab tavalludining 350 yilligi, 
1993-yil - Zahiriddin Muhammad Bobur tavalludining 510 yilligi, 1994-yil - Mirzo 
Ulug‘bek tavalludining 600 yilligi, 1996-yil - Amir Temur tavalludining 660 yilligi, 
1997-yil - Abdulhamid Sulaymon o‘g‘li Cho‘lpon tavalludining 100 yilligi, 1998-yil - 
Ahmad al- Farg‘oniy tavalludining 1200 yilligi, 1999-yil -“Alpomish” dostonining 
1000 yilligi, 2000-yil - Burhoniddin Marg‘inoniy tavalludining 910 yilligi, 2000-yil - 
Kamoliddin Behzod tavalludining 545 yilligi, 2001 -yil -“Avesto” yaratilganligining 
2700 yilligi nishonlandi. 
1991-yili buyuk alloma, g‘azal mulkining sultoni Alisher Navoiy yubileyini 
o‘tkazish katta voqea bo‘ldi. Bu tantanaga bag‘ishlanib respublikada shoirning 
asarlari nashrdan chiqarildi. Alisher Navoiy tavalludining 550 yilligi munosabati 
bilan haykalning ochilish marosimida (1991 -yil 1-oktabr) O‘zbekiston 
Respublikasining Birinchi Prezidenti I.Karimov: “O‘z tarixi va ajdodlarini siylagan 
xalqning kelajagi, albatta, porloq bo‘ladi. Ishonamizki, O‘zbekistonimiz tez orada 
dunyo hamdo‘stligi o‘rtasida o‘ziga munosib o‘rinni egallaydi, inshoolloh. Ana 
o‘shanda ham Alisher Navoiyning qutlug‘ nomi bizga madadkor bo‘ladi” - deya niyat 
bildirgan edi. 
O‘zbekistonning mustaqillikka erishishi natijasida badiiy ijod, tasviriy san’atga 
e’tibor davlat siyosati darajasiga ko‘tarildi. Sharqning buyuk musavviri Kamoliddin 
Behzod tavalludining 540 va 550 yilligi keng nishonlandi, 545 yilligi YuNESKO 

---

134 
qaroriga binoan xalqaro miqyosda Toshkentda o‘tkazildi. Kamoliddin Behzod 
nomidagi muzeyga asos solindi. 1994-yil Mirzo Ulug‘bek tavallud topgan kunining 
600 yilligi keng ko‘lamda, jahon miqyosida nishonlandi. YuNESKOning Parijdagi 
qarorgohida yubileyga bag‘ishlangan haftalik o‘tkazildi. 
YuNESKO tomonidan 1996-yil “Amir Temur yili” deb e’lon qilindi. Shu yili 
YuNESKOning Parijdagi qarorgohida “Temuriylar davri, fan, madaniyat va 
maorifning gullab-yashnashi” mavzusida anjuman o‘tkazildi va unga bag‘ishlangan 
ko‘rgazma ochildi. Mamlakatimizda “Temur va temuriylar” muzeyi, Amir Temur 
nomi berilgan bog‘lar, ko‘chalar barpo etildi. 1999-yili mamlakatimizda Jaloliddin 
Manguberdining 800 yillik tavalludiga, “Alpomish” dostoni yaratilishining 1000 
yilligiga bag‘ishlangan turli kechalar, ma’naviy- ma’rifiy tadbirlar tashkil etildi. 
O‘zbekistonda unga atab bir nechta haykallar o‘rnatildi, Xorazm viloyatida Jaloliddin 
Manguberdiga bag‘ishlangan memorial majmua qurildi. 
Buyuk ajdodlarimizning jahon ilm-faniga qo‘shgan hissasi beqiyos bo‘lib, 
jumladan, Imom Buxoriy, Abu Rayhon Beruniy, Ibn Sino, Muso Xorazmiy, Abu Nasr 
Farobiy, Rudakiy, Ulug‘bek, Jomiy, Navoiy, Bobur, Abdulla Qodiriy, Cho‘lpon, 
Fitrat va boshqa yuzlab bobokalonlarni dunyo e’tirof etgan. Istiqlol yillarida ularning 
nomlari qayta tiklanib, ma’naviy merosi xalqimizga qaytarib berildi, ularning yubiley 
tantanalari mamlakatimizda va jahon miqyosda keng nishonlandi. 1998-yili Imom 
al-Buxoriy tavalludining 1225 yilligi, Ahmad al- Farg‘oniy tavalludining 1200 yilligi, 
al-Marg‘inoniy tavalludining 910 yilligi, kalom ilmining asoschisi Abu Mansur 
al-Moturudiy tavalludining 1130 yilligi, Iso at-Termiziyning 1200 yilligi, Mahmud 
az-Zamaxshariyning 920 yilligi, Naj middin Kubroning 850 yilligi, Baxouddin 
Naqshbandiyning 675 yilligi o‘tkazildi va allomalar hayotiga bag‘ishlangan ilmiy 
anjumanlar, badiiy ko‘rgazmalar ochildi. 
O‘zbek xalqi tarixiy xotirasini tiklash yo‘lida juda muhim me’moriy tadbirlar 
amalga oshirildi. Ayniqsa, Imom Buxoriy tavalludining 1225 yilligi munosabati bilan 
Samarqand viloyati Xartang qishlog‘ida ulkan me’moriy majmuot (maqbara, masjid, 
me’moriy idora, kutubxona va oshxona) yangi loyiha asosida tiklanishi (1998) 
musulmon dunyosida g‘oyat minnatdorlik va katta olqish bilan kutib olindi. Ahmad 
al-Farg‘oniyning 1200 yilligi munosabati bilan Quva va Farg‘ona shaharlarida haykal 
va saylgoh bog‘lar barpo etildi. Samarqandda Imom Moturudiy qabri ustiga me’moriy 
yodgorlik tiklandi, Burhoniddin Marg‘inoniy xotirasiga bag‘ishlangan me’moriy 
majmuot Marg‘ilon shahrida bunyod etildi. Buxoroda Imom Buxoriy majmuasi 
qurildi. Shuningdek, Buxoroda Xo‘ja Baxouddin ansambli yangidan rekonstruksiya 
qilindi.