O‘zbekistonning eng yangi tarixi

8-mavzu: Mustaqillik yillarida O‘zbekistondagi ma’naviy va madaniy 
taraqqiyot 
(1-qism)
 
Reja: 

---

47 
1.
Mustaqillik yillarida milliy istiqlol g‘oyasi va mafkuraviy masalalar.
2.
O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimovning ajdodlar merosi va 
milliy qadriyatlarni tiklash borasidagi xizmati.
3.
Tarixiy shaharlar (Buxoro, Samarqand, Marg‘ilon, Qarshi, Toshkent, Xiva, 
SHahrisabz) yubileylarining xalqaro miqyosda keng nishonlanishi.
Toshkent 
shahri – Islom madaniyati poytaxti.
4.
O‘zbekistonda millatlararo va dinlararo munosabatlardagi barqarorlikni ta’minlash 
borasidagi davlat siyosati.
Tarixiy xotiraning tiklanishi. O‘zbekiston suveren davlat sifatida ijtimoiy-siyosiy 
hayotda ma’naviy yangilanish jarayonini amalga oshirmasdan mustaqillikni har 
tomonlama mustahkamlab bo‘lmasligini hayotning o‘zi ko‘rsatdi. SHuning uchun 
ham mamlakat rahbariyati istiqlolning dastlabki paytidanoq bu borada zarur choralar 
ko‘rdi. 1991-yili Alisher Navoiy tavalludining 550-yilligi keng nishonlandi. Alisher 
Navoiy nomida Davlat mukofoti ta’sis etildi. Adabiyot institutiga Alisher Navoiy 
nomi berildi. Navoiy haykali Toshkentning Komsomol ko‘li deb nomlangan istirohat 
bog‘iga o‘rnatildi va bu bog‘ Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy bog‘i deb 
ataladigan bo‘ldi. 
1994-yilni hukumat qarori bilan mamlakatimizda Ulug‘bek yili, deb e’lon 
qilinishi, uning 600-yilligini O‘zbekistonda va jahon miqyosida, xususan, 
YUNESKO qarorgohi Parijda keng nishonlanishi ham buyuk allomalar qoldirgan 
meros umuminsoniy qadriyatga aylanganligining nishonasidir. 1996-yil Amir Temur 
tavalludining 660 yilligi ham keng miqyosda nishonlandi. Mamlakat Prezidenti 
“1996-yilni Amir Temur yili” deb atash to‘g‘risida farmon qabul qildi. “Temur 
tuzuklari” bir necha tilda chop etildi. O‘sha davr tarixiy-madaniy yodgorliklari 
tiklanib, yozma adabiyotlar ilmiy muomalaga kiritildi. Juda qisqa fursatda 
Toshkentda bobokalonimizning dunyoviy sha’ni va shavkatiga mos keladigan 
Temuriylar tarixi davlat muzeyi qurildi. 
Hukumatning maxsus qaroriga binoan, 1999-yil dekabrda Xorazmda Muhammad 
Rizo Erniyozbek o‘g‘li Ogahiy tavalludining 190 yilligi, Nukusda Ajiniyoz Qosiboy 
o‘g‘li tavalludining 175 yilligi, 1998-yil oktabrda esa Farg‘onada Ahmad al-
Farg‘oniy tavalludining 1200 yilligi keng nishonlandi. Islom olamining zabardast 
allomalari bo‘lmish Imom Ismoil Buxoriyning 1225 yilligi, Imom Abu Iso 
Termiziyning 1200 yilligi, Mahmud Zamaxshariyning 920 yilligi, Najmiddin 
Kubroning 850 yilligi, Bahouddin Naqshbandiyning 675 yilligi, Xoja Ahror 
Valiyning 600 yilligi va boshqa allomalarning yubileylari keng nishonlandi. 
1993-yil Toshkentda, 1996-yil Samarqand va SHahrisabzda Amir Temur haykali 
ochildi. SHu yili Samarqand va SHahrisabz shaharlari «Amir Temur» ordeni bilan 
mukofotlandi. 
Mamlakatimiz Prezidenti SHavkat Mirziyoevning e’tibori bilan elu yurtga 
mehnati singgan insonlarning hurmatini joyiga qo‘yish an’anasi davom ettirilmoqda. 
2017–2018-yillarda bu borada ulkan ishlar amalga oshirildi. Toshkent, Samarqand va 

---

48 
Qarshida Islom Karimov, Namangan viloyatida Is’hoqxon Ibrat, Xorazm viloyatida 
Komiljon Otaniyozov, Qoraqalpog‘istonda Ibroyim YUsupov, Farg‘onada Erkin 
Vohidov, Qashqadaryoda Abdulla Oripov, Andijonda Muhammad YUsuf xotiralarini 
abadiylashtirish bo‘yicha yirik tadbirlar o‘tkazildi. Ularning nomi bilan ataladigan 
markazlar, ijodiy maktablar tashkil etildi. Jizzax shahrida Hamid Olimjon va Zulfiya 
xotirasiga bag‘ishlab barpo etilgan yodgorlik majmuasi ochildi. 
YUrtimiz taraqqiyoti yo‘lida fidokorona xizmat qilgan, milliy adabiyotimiz va 
madaniyatimiz rivojiga ulkan hissa qo‘shgan atoqli davlat arbobi, taniqli yozuvchi 
SHarof Rashidov tavalludining 100 yilligi nishonlanishi xalqimizni quvontirdi. 
O‘zbekiston Prezidentining 2017-yil 27-martdagi “Atoqli davlat arbobi va yozuvchi 
SHarof Rashidov tavalludining 100 yilligini nishonlash to‘g‘risida”gi qarori asosida 
2017-yil 6-noyabr – SHarof Rashidov tug‘ilgan kuni Jizzaxda tantanali tadbirlar 
bo‘lib o‘tdi. Jizzax shahridagi tadbirda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SHavkat 
Mirziyoev ishtirok etib, nutq so‘zladi. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 25-yanvardagi “O‘zbekiston 
Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Abdug‘anievich Karimovning xotirasini 
abadiylashtirish to‘g‘risida”gi qaroriga ko‘ra, Islom Karimov haykallari O‘zbekiston 
poytaxti Toshkent shahriga, Islom Karimov tug‘ilib o‘sgan Samarqand shahriga va 
Islom Karimov birinchi rahbar bo‘lib ishlagan Qashqadaryo viloyatining Qarshi 
shahriga o‘rnatildi. 
Respublika rahbarligiga Islom Karimov kelgach, SHarof Rashidov shaxsiga 
nisbatan barcha tuhmat va ta’qiblar to‘xtadi. Uning pok nomi oqlandi. 1992-yil 
SHarof Rashidov tavalludining 75 yilligi keng nishonlandi. 2016-yil Prezident 
SHavkat Mirziyoev tashabbusi bilan Jizzax tumaniga SHarof Rashidov nomi berildi. 
Bundan tashqari, Samarqand shahrida Islom Karimov dafn etilgan hududda yodgorlik 
majmuasi barpo etildi. Islom Karimov ko‘p yillar davomida faoliyat olib borgan 
Toshkent shahridagi Oqsaroy qarorgohida Islom Karimov nomidagi ilmiy-ma’rifiy 
yodgorlik majmuasi tashkil etildi. SHuningdek, bir qator ko‘chalar va yirik 
obektlarga Islom Karimov nomi berildi. Prezident farmoni bilan 2018-yil 30-
yanvarda Islom Karimov tavalludining 80 yilligi keng nishonlandi, 24-martda esa 
Samarqandda xalqaro konferensiya o‘tkazildi.
Milliy urf-odatlar, qadriyatlar va an’analarning tiklanishi. Istiqlol sharofati bilan 
xalqimizning milliy-ma’naviy merosini tiklash va yangilash hamda xalqimiz ongiga 
etkazish va turmushiga singdirish muhim vazifalardan biri sifatida kun tartibiga 
qo‘yildi. 
O‘zbekistonda rasman 3 ta xotira kuni mavjud: 1) 1999-yildan boshlab 9 may – 
«Xotira va qadrlash kuni»; 2) 2001-yildan e’tiboran 31-avgust – «Qatag‘on 
qurbonlarini yod etish kuni»; 3) 2017-yildan boshlab 2-sentabr – O‘zbekiston 
Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimov xotirasi kuni. 
Xalqimizning azaliy qadriyati, sevimli bayrami hisoblanmish “Navro‘z” 
bayramining xalqimizga qaytib berilishi mamlakat tarixida katta voqea bo‘ldi. 1991-

---

49 
yildan boshlab mamlakatda Prezident farmoniga ko‘ra, 21-mart – Navro‘z umumxalq 
bayrami sifatida nishonlanadigan bo‘ldi. Qadimiy xalq bayrami – Navro‘zning 
tiklanishini respublikamizning butun aholisi mamnuniyat bilan ma’qullab, ko‘tarinki 
ruhda kutib oldi va hozirda ham ardoqli bayram sifatida nishonlamoqda. 2016-yil 
o‘zbek palovi YUNESKOning nomoddiy madaniy meros ro‘yxatiga kiritildi. 
O‘zbekiston hali sovetlar qaramog‘ida turgan og‘ir kunlarda Islom Karimov xalq 
xohish-irodasiga quloq tutib, unutilmas tarixiy hujjatga imzo chekdi. 1990-yil 2-iyun 
kuni “Musulmonlarning Saudiya Arabistoniga haj qilishi to‘g‘risida”gi farmonini 
e’lon qildi. Mamlakatda Islom dini omilidan unumli foydalanish, uning boy ma’naviy 
va madaniy qadriyat sifatidagi imkoniyatlarini kengaytirish choralari ko‘rildi. 
Jumladan, 1990-yilda musulmonlarning Haj ziyoratiga borishini kafolatlaydigan 
Prezidentning maxsus farmoni qabul qilindi. 
1992-yil 27-martda O‘zbekiston Prezidentining “Ro‘za hayitini dam olish kuni 
deb e’lon qilish to‘g‘risida”gi farmoniga ko‘ra musulmonlar hayotidagi qutlug‘ 
sanalar – Qurbon va Ramazon hayit kunlarini doimiy ravishda bayram qilish va 
ularning dam olish kunlari deb e’lon qilinishi ham aynan xalqimiz ko‘nglidagi ish 
bo‘ldi. Mustaqillik sharofati bilan “Islom nuri” haftanomasi, “Hidoyat” jurnali 
dunyoga keldi, ko‘plab diniy-axloqiy adabiyotlar chop etila boshlandi. 
Jumladan, Imom Buxoriyning to‘rt jilddan iborat, Imom Termiziyning bir jildli 
hadis kitoblari, boshqa allomalarning qator asarlari yuz minglab nusxalarda chop 
etildi. Qur’oni Karim sakkiz marta, jami bir million nusxada nashr etildi. Bu 
muqaddas kitob yurtimizda ilk bor 1992-yil Alouddin Mansur tomonidan o‘zbek 
tiliga tarjima qilindi va uch marta, jami 300 ming nusxada bosmadan chiqarildi. 
Prezident SHavkat Mirziyoev tashabbusi bilan aholi sonining va so‘nggi yillarda 
haj ziyoratiga borish istagini bildirganlar sonining oshib borayotgani e’tiborga olinib, 
2017-yildan o‘zbekistonlik fuqarolar uchun haj kvotasi soni 5200 dan 7200 nafarga 
ko‘paytirildi. 
2004-yili esa Toshkent Islom universitetida Qur’oni Karimning shayx Abdulaziz 
Mansur tarjimasida izohli nashri tayyorlandi hamda chop etildi. O‘zbekiston 
musulmonlari erkinlik va qulay imkoniyatlarga ega bo‘lmoqdalar. Ular bevosita 
hukumat yordamida har yili muqaddas haj va umra amallarini ado etish imkoniyatiga 
erishdilar. Agar sovet davrida mamlakatimiz fuqarolaridan 3–4 kishigina haj safarini 
ado etgan bo‘lsa, 2016-yilga qadar har yili 5000 dan ortiq fuqarolarimiz hoji bo‘lib 
qaytishadi. Tabiiyki, ma’naviy-ruhiy poklanish, qadriyatlarning tiklanishi bir kunda 
bo‘ladigan jarayon emas, balki u bizdan muntazam ravishda izchillik bilan ish olib 
borishimizni talab etadi. “Imom Abu Mansur al-Moturidiy tavalludining 1130 
yilligini nishonlash to‘g‘risida”gi, “Burhoniddin al-Marg‘inoniy tavalludining hijriy 
sana bo‘yicha 910 yilligini nishonlash to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasining qarorlari fikrimizning yaqqol isbotidir. 2003-yili esa 
Abduxoliq G‘ijduvoniy tavalludining 900 yilligi keng nishonlandi. 
-yil – Xiva va Buxoro shaharlarining 2500 yillik yubileyi nishonlandi. 

---

50 
-yil – Termiz shahrining 2500 yillik yubileyi nishonlandi. 
-yil – SHahrisabz shahrining 2700 yilligi nishonlandi. 
yil – Nukus shahrining 70 yilligi nishonlandi va shahar “Do‘stlik” ordeni 
bilan mukofotlandi. 
-yil – Qarshi shahrining 2700 yilligi nishonlandi. 
-yil – Xorazm Ma’mun akademiyasining 1000 yilligi nishonlandi. 
-yil – Samarqand shahrining 2750 yillik yubileyi o‘tkazildi. 
-yil – Marg‘ilon shahrining 2000 yillik yubileyi o‘tkazildi. 
-yil – O‘zbekiston Respublikasi poytaxti Toshkent shahrining 2200 
yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosim o‘tkazildi. 
Ma’naviyat targ‘iboti. Mamlakat ma’naviy hayotini yanada yaxshilashda 1994-yil 
Prezident qarori bilan tashkil etilgan “Ma’naviyat va ma’rifat” jamoatchilik Markazi 
muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. Mamlakatimizda milliy g‘oya targ‘iboti va ma’naviy-
ma’rifiy ishlarning samaradorligini, ularning hayotiyligi va ta’sirchanligini oshirish 
maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006-yil 25-avgustdagi qarori 
bilan Respublika Ma’naviyat va ma’rifat Kengash tarkibida ikki markaz – Respublika 
Ma’naviyat targ‘ibot markazi va Milliy g‘oya va mafkura ilmiy-amaliy markazi 
tashkil etildi. Bosh vazir Kengash raisi, hokimlar viloyat hududiy kengashlari raisi 
etib belgilandi. 
Ma’naviy-ma’rifiy ishlar tizimi zamon va sharoit taqozosiga ko‘ra 
takomillashtirildi. Bugungi kunda dunyodagi murakkab va tahlikali vaziyat sohada 
amalga oshirilgan ishlarni tanqidiy baholab, uning faoliyatini zamon talablari asosida 
takomillashtirishni taqozo etmoqda. SHu sababli O‘zbekiston Respublikasi 
Prezidentining 2017-yil 28-iyuldagi “Ma’naviy-ma’rifiy ishlar samaradorligini 
oshirish va sohani rivojlantirishni yangi bosqichga ko‘tarish to‘g‘risida”gi qarori 
qabul qilindi. Unga muvofiq, Respublika Ma’naviyat va ma’rifat kengashining 
Respublika Ma’naviyat targ‘ibot markazi hamda Milliy g‘oya va mafkura ilmiy-
amaliy markazini birlashtirish yo‘li bilan ularning negizida Respublika Ma’naviyat va 
ma’rifat markazi qayta tashkil etildi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Respublika 
Ma’naviyat va ma’rifat kengashiga raislik qilishi belgilandi.