O’zbekistonrespublikasi oliyvao’rtamaxsusta’limvazirligi namangandavlatuniversiteti biologiya kaferdrasi

Neoteniya. Evolyutsion jarayonda faqat organlarning, emas, balki bir butun
organizmning embri onal rivojlanishida ajdodlar rivojlanishidan farq qiladigan o’zgariShlar sodir bo’ladi. Ko’p xollarda rivojlanishning boShlang’ich yoki o’rta bosqichlari keyingi bosqichlarini siqib chiqaradi. Natijada bunday o’zgariShlar ontogenezning ilgariroq, tugallaniShiga sabab bo’ladi.Ontogenetik rivojlanishda Qisqaradigan yoki tuShib qoladigan bosqichlar funktsiyalarini undan oldingi bosqichlar bajaradi. ,«Uzilib qoladigan» mana Shunday ontogenez Neoteniya nomi bilan yuritiladi. Neoteniya ko’pincha organizmlarning lichinka xolida rivojlanishiga olib keladi. Masalan, yassi chuvalchanglar, qisqichbaqasimonlar, haSharotlar, amfibiyalardan tritonlar, salamandralarda jinsiy voyaga yetiSh lichinka boeqichida, ya’ni metam orfozgacha amalga oShadi. Bunday o’zgariShlar uzok davom etgan tarixiy rivojlanishda muhitning o’zgariShi va yuqoridagi hayvonlar raqib formalarinnng paydo,bo’liShi tufayli yuz bYerg an. Neoteniya o’simliklarda ham uchraydi. Masalan, uni lemnalar oilasiga rmansub o’simliklarda yaqol ko’riSh mumknn. Taxtadjyan qayd qiliShicha, lemnalarLemnaceaevoyaga yetgan formalardan emas, balki uning murtagidan kelib chiqqan, ya’ni evolyutsiyasi neoteniya yo’li bilan borgan. Suvda o’suvchi bu o’simlikning tuziliShi Shu qadar soddalaShib ketganki, Oqibatda ular gulli o’simliklarga nisbatan ko’proq, suvo’tlarga o’xShaSh bo’lib qolgan. Pistia suvda suzib yurib hayot kechiradigan mayda o’simlik bo’lib, tropiklarda keng tarlqalgan. yetilganda u lemnaga mutlaq, o’xShamaydi. CHunki unda kichik poya, barg, ildiz kabi vegetativ organlar bo’ladi, xolos. Urug`ning tuziliShi, uniShida, murtaklik xolatida lemnalar bilan pistia o’rtasida ko’p o’xShaShlik namoyon bo’ladi. CHog’iShtirma morfal ogiya tadqiqotlari lemna vegetativ tanasining cho`ntakchalar deb ataluvchi qismidan yuqorida joylalligan distel qismida aslida barg ekanligini, cho`ntakchalarda rivojlanadigan ko’rtaklar pistianumning yoSh novdalariga, mos keliShini ko’reatdi. SHu bilan birga, ular orasida farq ham bor. Agar Pistia.ning poyasi bir qancha novdalar va ko’pgina tupbarg chiqarsa, lemmaning vegetativ tanasi ikkita yon ko’rtak va reduktsiyalaShgan bitta barg chiqaradi. SHu singari dalillar lemnalar Pistioideaelarga o’xShaSh tipik vegetativ organlari bor o’simliklardan kelib chiqqanligidan dalolat beradi. Bu ma’lum otlar yana lemnalar voyaga yetgan Pistia formalardan emas, balki ularning murtagidan paydobo’lganligini, ya’ni ularda neoteniya yo’li bilan evolyutsion jarayon ro’y bYerganligini ko’rsatadi.