O`zbekstan Respublikasi Xaliq bilimlendiriw ministrligi

7.3.Devani hikmet» tin` qosiq qurilisi ha`m tili, onin` qaraqalpaq tiline jaqinlig`i.
«Devani hikmet» tegi ayirim qosiqlar liro-epikaliq xarakterge iye bolsa da, lekin qosiqlar lirikaliq
qosiqlardan ibarat. Sonliqtan, «Devani hikmet» lirikaliq toplam. Liro-epikaliq qosiqlarinda din ha`m
ta`sawwifti ayirim rawiyatlar bayani menen na`siyatlag`an, lirikaliq qosiqlarind ritorikaliq qaratpa
usilin qollanadi.
«Devani hikmet» tegi bir neshe g`a`zzeldi esaplamag`anda , devan murabba formasindag`i
qosiqlardan quralg`an. Ba`ntler to`rt qatardan quralg`an qaraqalpaq xaliq awizeki do`retiwshiliginde
ha`m jazba a`debiyatinda ushirasatug`in qosiq tu`rlerinen ibarat. Yassawiy ha`m onin` dawamshilari
o`z diniy ha`m tasawwifliq qaraslarinan xat-sawati bolmag`an xaliq massasi ortasinda ken`irek
tarqatiw maqsetinde to`rtlik formasinda jazg`an. Ba`ntleri to`rt qatardan ibarat bolg`an hikmet,
tiykarinan aaab, vvvb tu`rinde wyqasadi, ko`binese birinshi ba`nttegi to`rtinshi qatar keyingi
ba`ntlerde qaytalanip keledi.
Aruzda ayirim qosiqlardi esapqa almag`anda «Devan» dag`i barliq qosiqlar barmaq o`lsheminde
jazilg`an.

---

---

- 38 -
7.4.Qaraqalpaq poeziyasinin` rawajlaniwinda Yassawiy do`retiwshiliginin` a`hmiyeti. 

«Devani hikmet» te arxaik elementlerdi de, dialektalogiyaliq qa`sietlerdi de, parsi-ta`jik tilinin`
ta`sirinde seziledi. Devanda ezuq (gu`na), jmaq (ja`nnet), ariq (pa`k, taza), emgak (miynet) ha`m
basqa arxaik so`zlerdin`, evuq (jaqin), ilig (qol) kibi territorial diolektlerge ta`n so`zlerdin`, bad
(jaman), kas (kishi), bozi (oyin, ermek), obu gil (suw ha`m topraq) siyaqli parsi-ta`jik so`zleri «u»
da`nekerinin` qollaniliwi, devan-nin` Stambul ha`m Qazan baspalarinda tu`rk ha`m tatar tili
elementlerinin` ushraytug`inlig`in ko`rsetedi.
Devanda qayta-qayta ta`kirarlanip kelgen gu`na, duzaq, zikir, aqret, hayat, pir, subhan, pana,
qiyamet, g`ayip, ha`dj, haq siyaqli din ha`m taswwifqa bayla-nisli so`z ha`m terminlerdin` ju`da` ko`p
qollaniliwi «Devani hikmet» tili-nin` ju`da` xarakterli belgilerinen biri.
Xoja Axmed Yassawiy hikmetlerindegi siyaqli qaraqalpaq a`debiyatinda A`jiniyaz, Berdaq
do`retiwshiligin de dun`yanin` jaratiwshisi jalg`iz ha`m mehriban allatala degen pikirler orin alg`an.
A`sirese, bul da`stu`r A`jiniyaz poeziyasinda aniq ko`rinedi. Shayirdin` «Bir janan», «Bir pa`riy»,
«Go`zzal-lar», «Demishler» qosiqlarinda haq diydarina ashiq boliw, ta`rki dun`yaliq ideyalari bar.
Qullasi, «Devani hikmet» sufizm ta`liymatlarin na`siyatlawshi, tarqatiwshi shig`arma. Bul
ta`liymat Yassawiydin` sha`kirtleri Sulayman Baqirg`aniy, Baba Mashin, O`zgendiy, Xudaydod,
Ubaydiy ta`repinen dawam ettirilgen.