O`zbekstan Respublikasi Xaliq bilimlendiriw ministrligi

7.2. Din ha`m ta`sawwif - «Devani hikmet» tin` jetekshi ideyaliq negizi. 
Hikmetlerde Xoja Axmed Yassawiy ati «Qul Xoja Axmed», «Xoja Axmed Yassawiy», «Axmed
Ibn Ibrahim», «Sultan Xoja Axmed Yassawiy», «Yassawiy miskin Axmed», «Miskin Yassawiy»
ha`m «Xoja Axmed» ta`rizinde berilgen.
Til ha`m uslub jag`inan da «Devani hikmet» nusqalari bir-birinen u`lken parqi bar. «Devani
hikmet» tin` bir nusqasi da Yassawiy tilinin`, XII a`cirdin` da`l tiykarg`i esteligi bola almaydi. Sebebi
Yassawiy hikmetleri awizdan-awizg`a o`tip, kitaptan-kitapqa o`tip o`zinin` da`slepki tillik sapasin
a`lle qashan o`zgertip jibergen.

---

---

- 36 -
Din ha`m tasawwip -»Devani hikmet» tin` jetekshi ideyaliq mazmini. Axmed Yassawiy islam

dininin` nizam-qag`iydalari ha`m u`rp-a`detlerinin` jiyindisi bolg`an «shariyat»ti, «tariqat»ti, ishqi
ilahiyi-»ma`rifat»ti, quday ha`m og`an erisiwdi - «haqiyqat» ti na`siyatlaydi.
Kitap Axmed Yassawiydin` sufistlik ideyadag`i pikiri menen baslanadi:
A`y, a`hli musilman,
So`zime inan,
Bul dun`ya o`tkinshi,
Bul dun`ya zindan.
Ol negizgi dun`yada bolip atirg`an a`dalatsizliqlarg`a qarsi shig`adi. Biraq ol a`dalatsizliqlar
menen bul ha`sh qanday gu`resip bolmaydi. Alla tala olardi qatal jazalaydi. Al senin` bolsa, ol jaqta
ekinshi o`mirin` baslanadi, - dep u`gitleydi.
Basim topraq, ko`zim topiraq, o`zim topraq,
Haqiyqatqa jetermen - dep ruwxim tarqaq,
Ol dun`yada bolar eken tek haqiyqat.
Tamshi bolip jer astina kirdim, mine.
Yassawiy allatalani alg`islaw menen bir qatarda o`zi jasag`an ja`miyetke sinap-minewshi ko`zleri
menen qaraydi. Patsha, wa`zir, sultan siyasatlari da og`an jaqpaydi. Xaliqtin` da`riwishlerdin`
u`gitlerin tin`lamay atirg`anlig`ina qatti naliydi.
A`hli dun`ya xalqimizda sawat yoq,
Patshalarda, wa`zirlerde a`dalat yoq,
Da`wrwishlerdin` duwasinda inabat yoq,
Bir g`aniybet bashin`izg`a tu`shti doslar
Axirzaman alimlari zalim boldi,
Xoshametti a`ylegenler alim boldi,
Haqni aytqan da`rwirshilerge g`a`nim boldi,
A`jep sumliq zamanlar boldi doslar
Xoja Axmed Yassawiy sol da`wirdegi quran su`releri menen bir qatarda payg`ambar ha`m
a`wliyeler haqqinda an`izlardi da jaqsi bilgen. O`zine ta`n shayirshilig`i bar. Arab, parsi ha`m
tu`rkmen poeziya u`lgilerin jaqsi o`zlestirgen ha`m oni a`piwayi tu`sindirip bere alg`an shayir.
Da`rwish kiyimin kiyinip, joqshiliqta o`mir keshirgen. O`zin islam dininin` na`siyatshisi esaplag`an.
Ol o`zinin` qosiqlarin ha`mme birdey oqiy almaslig`in da sezedi.
Menin` aytqan hikmetimnin` sani yoqdur,
Ha`mmelerge oqip alar imkan yoqdur,
Xoja Axmet so`zi erur da`rtke da`rman,
Taliplarg`a bayan etsem qalmas a`rman.

---

---

- 37 -
Yassawiydin` pikiri boyinsha adam balasinin` en` basli dushpani - na`psi. Adamnin` na`psi jasirin

tu`rde orinlanatug`in bolsa bul - urliq. Biraq allatala oni bilip, esapqa alip turadi. Sonin` ushin da men
alla tala ta`repindemen dep aytadi:
Ag`ash atqa mingizip,
Salsa soni la`ha`tke,
Eki iynin`de perishte,
Tutar soraw-juwapqa,
Dozaqqa tutar basin`di,
Ko`resen` ko`p xorliqti,
O dun`yada hesh waqit,
Keshirmeydi xorliqti.
Yassawiy haqiyqiy sufist. Ol derlik ha`r bir hikmetinde bul dun`yanin` go`zzallig`in umitiwdi ilaji
bolg`aninsha ha`r qanday adam xorzar jasap, o dun`yanin` ra`ha`tin ku`tiwi kerekligi haqqinda
uqtirmaqshi boladi.
Bilgin` kelse axirettin` sawdasin,
Umit tezden bul dun`yanin` g`awg`asin,
Sen terersen` sonda ja`nnet miywasin,
Bas qosarsan` ja`nnet g`ulmanlarina.
Qullasi, Yassawiy «Bul dun`yada ha`mme na`rsege qanaat etiw kerek» deydi.