O`zbekstan respublikasi xaliq bilimlendiriw wa`zirligi a`jiniyaz atindag`i no`kis ma`mleketlik pedagogikaliq instituti «Pedagogika» fakul`teti

Tema. Diqqat. (2 saat) 


Joba: 
1. Diqqat haqqinda tu`sinik a`hmiyeti. 
2. Diqqattin` fiziologiyaliq tiykarlari.
3. Diqqattin` qa`siyetleri. 
4. Diqqattin` tu`rleri.

Diqqat tuwrali tu`sinik. Adamg`a mudami og`ada ko`p ha`rqiyli qozdiriwshilar ta`sir jasap turadi.
Adamnin` sanasi usi barliq ob`ektlerdi bir waqitta jetkilikli da`rejede aniq qamtiy almaydi. Qanday da bir na`rse 
ayqin sana shen`berinde boladi, qanday da bir na`rse toliq tu`sinilmey qaladi, qandayda bir na`rse og`ada
gu`n`girt boladi, al ko`plegen na`rseler pu`tkilley sezilmey qaladi. Do`gerek a`tiraptag`i og`ada ko`p 
ob`ektlerden- zatlardan ha`m qubilislardan- adam o`zi ushin qiziqlarin, o`zinin` za`ru`rligine, turaqliliq
planlarina sa`ykes keletug`inlarin ajiratip aladi. Adamnin` ha`rqanday xizmeti ob`ektti ajiratip shig`ariwdi ha`m 
pu`tkil oyin, diqqatin og`an ja`mlewdi talap etedi.

Basqa ha`mme na`rselerge alan` bolmastan, sanani belgili bir ob`ektlerge yamasa belgili bir 
xizmetke bag`darlawdi ha`m ja`mlewdi diqqat dep ataydi. Diqqat ba`rqulla og`ada ko`p basqa na`rselerden
qanday da bir na`rseni ajiratip aliw boladi. Bir ob`ekttin` og`ada ko`p basqa ob`ektlerden ajiratip shig`ariliwda 
diqqattin` tan`lap aliwshilig`i dep atalg`an na`rse ko`rinedi` bir na`rsege diqqat awdariw bir waqittin` o`zinde
basqasina kewil bo`liw boladi. 
Mektep oqiwshilarinin` psixikaliq xizmeti sho`lkemlestiriw qalayinsha o`zgerip turadi.
En` da`slep psixikaliq xizmet jolg`a do`gerek-a`tiraptag`i jerge bag`darlang`an ha`m ja`mlengen edi, 
sayaxatshilar tap solardin` o`zin attan-aniq qabil etip atirg`an edi- olardin` pu`tkil diqqati tek usini qabil etiw
menen ba`nt edi. Biraq, onnan son` diqqat uliwma o`simliklerge, onnan son` ot-sho`p o`simliklerine awip ketti. 
Bag`darlawshiliq refleksi yamasa I.P. Pavlovtin` atag`ani siyaqli «bul ne» degen refleks diqqattin`
da`slepki formasi retinde barliq jan`a ku`tilmegen, biyma`lim na`rseden ta`sirleniw boladi. Sabaqta oqiwshilar 
mug`allimdi qizig`iwshiliq penen tin`laydi. Qapi shiyqildaydi ha`m yarim ashiladi, ha`mme eriksiz tu`rde
qapig`a jalt qaraydi. «Bul ne» 
Diqqat degenimizdin` o`zi, ma`selen, tap qabil etiw, yadta saqlaw, oylaw yamasa qiyal etiw siyaqli
psixikaliq protsess emes. Biz qabil etiwmiz yadta saqlawimiz, oylawimiz mu`mkin, biraq, «diqqat penen ba`nt» 
bola almaymiz. Diqqat- bul adam aktivliliginin` ayriqsha formasi, ha`rqanday xizmettin` za`ru`rli sha`rti boladi.
Bala oynasa da, oqiwshi oqisada, ilimpaz oylasa da, jaziwshi bir na`rse do`retse de olardin` xizmeti tabisli 
boliwinin` buljimaytug`in sha`rti- jaqsi rawajlang`an diqqat boladi. Diqqat duris sho`lkemlestirilmese, oqiw
materialin toliq qamtiy almaydi. Oqiwshi qanshama talantli bolsada onin` diqqati jaman sho`lkemlestirilgen, ol 
ko`binese iqlassiz ha`m umitshaq bolsa, onin` bilimleride ba`rqulla olqi boladi.
Adamnin` diqqati bag`darlang`an ob`ekttin` xarakterine qaray sirtqi ha`m ishki diqqatti ayirip shig`aradi. 
Sirtqi diqqat degenimiz- bul do`gerek a`tiraptag`i zatlarg`a ha`m qubilislarg`a bag`darlang`an diqqat boladi.
Ishki diqqat degenimiz- bul o`z pikirlerine, sezimlerine ha`m tolg`anislarina bag`darlang`an diqqat boladi. 
Bunday etip bo`liw, a`lbette, belgili da`rejede sha`rtli boladi, o`ytkeni biz bir qatar jag`daylarda qanday da bir
zatti yamasa qubilisti qabil etiwge baylanisli oni tu`sinip aliwg`a, onin` tup man`izina jetiwge umtilg`an waqitta 
diqqatti bir jerge ja`mlep pikir ju`ritemiz.
Diqqat ob`ektti en` jaqsi qabil etiw ushin jasalatug`in bir qatar iykemlestiriw ha`reketlerinde ju`z 
beretug`in sirtqi ko`riniske iye boladi. Adam spetsifikaliq tu`r-turbatqa enedi, tigilip qaraydi, berilip tin`laydi,
artiqmash ha`reketler irkilip qaladi, tin`isi pa`sen`leydi- bir na`rsege qatti ishki diqqat awdarg`an waqitta adam 
qilt etpesten, demin «ishine tartip» qaladi, na`zeri heshna`rseni ilmegendey bolip, alislarg`a tigiledi, usinin`
na`tiyjesinde ol do`gerek-a`tirapqa alan` bolmaydi. 
Kerisinshe jag`daylar siyrek gezlesedi- oqiwshi sirttan qarag`anda iqlassiz bolip ko`rinsede ol teren`
turaqli diqqatqa iye boladi. Sonliqtan da diqqattin` sirtqi ko`rinisine qaray pikir ju`ritiwden go`re oqiwshilardin` 
xizmetin mudami ha`m u`ziliksiz qadag`alap bariwdi a`melge asiriw za`ru`r boladi. Bunin` ushin sirttan
qarag`anda diqqatliday bolip ko`rinetug`in bazibir oqiwshini shaqiriw ha`m onnan mug`allim jan`a aytip 
bergenin ta`kirarlawdi o`tinish etiw paydali boladi.