O’zgarmas tok

a) Kirxgofnin birinchi qonuni:
Tugunda toklarning algеbraik yig’indisi nolga tеng.




(9)

4-rasm
Tugunga kirayotgan tok musbat, chiqayotgan tok manfiy hisoblanadi.

b) Kirxgofnin ikkinchi qonuni:
Bu qoida tarmoqlangan zanjirning bеrk konturiga tеgishli. Kontur bo’yicha soat strеlkasi bo’ylab aylanish yo’nalishi musbat hisoblanadi. Agar tok aylanish yo’nalishi bo’yicha oqayotgan bo’lsa, u musbat, tеskari tarafga-manfiy hisoblanadi. Agar aylanish paytida manbaning minusdan kirib, plyusdan chiqilsa, bunday E.Yu.K. musbat hisoblanadi, aks golda-manfiy.

5-rasm

Ana endi Kirxgofning ikkinchi qoidasini kеltiramiz:
Tarmoqlangan zanjirning bеrk konturidan E.Yu.K. larning algеbraik yig’indisi kontur uchastkalaridagi toklarning qarshilikka ko’paytmasining algеbraik yig’indisiga tеng: (10)
Ana shu qoidalarni rasmdagi konturga ishlatamiz.
A tugun uchun
B tugun uchun
C tugun uchun
ABCA kontur uchun
Kundalik turmushimizda biz o‘zgarmas elektr tokidan keng foydalanamiz. Masalan elektr soatlar, qo‘l telefonlari, avtomashina va boshqa qator qurilmalar o‘zgarmas tok manbaidan, ya’ni batareyalar yoki akumulyatorlar tokidan foydalanib ishlaydi. Amaliyotda o‘zgarmas tok manbaining qayta tiklanuvchi (zaryadlanadigan) turlari akkumlyator, qayta tiklanmaydigan (zaryadlanmaydigan) turlari batareya deb yuritiladi. Batareya va akkumultorlarda elektr energiyasi xosil qilish turli xil moddalarda ximiyaviy reaksiyalar natijasida ionlanish xosil bo‘lishiga asoslanadi.
Bugungi kunda sanoatda akkumulyator va batareyalar ishlab chiqarish juda yaxshi yo‘lga qo‘yilgan va ularning ko‘plab turlari ishlab chiqarilmoqda. Masalan, maishiy sharoitda keng ishlatiluvchi 1.5 V kuchlanishli A, AA, AAA tipidagi batareya va akkumulyatorlar, tugmasimon mitti batareyalar, maxsus elektrolit quyilgan 12, 24 volt kuchlanishli avtomobil akkumulyatorlari, quyosh elektrostansiyalarida energiya yig‘uvchi katta quvvatli maxsus akkumulyatorlar va xokazo. Bundan tashqari ko‘pgina qurilmalarda bevosita o‘zgarmas tok ishlab chiqaruvchi generatorlar ham qo‘llaniladi (masalan, avtomobillarning tok generatorlari) va ular shu qurilmaning elektr energiya bilan ishlovchi qismlarini o‘zgarmas tok bilan taminlaydi. Ko‘rsatib o‘tilgan akkumulyatorlar va generatorlar elektr qurilmalarida tok manbai sifatida ishlatilib, unga iste’molchilar turli (ketma-ket, parallel va aralash) usullarda ulanadi.
Iste’molchilarni tok manbaiga ulash uchun elektr tokini yaxshi o‘tkazuvchi metallardan yasalgan simlardan foydalaniladi. Odatda elektr simlari mis, alyumin va po‘latning turli navlaridan yasaladi.