P a r a z I t o L o g I ya
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Trypanosoma cruzi
keng tarqalgan. Morfologik jixatdan Afrika uyqu kasalligining 10 chaqiruvchisidan farq qilmaydi. Lekin, Trypanosoma cruzi joylashish joyiga qarab shakli har xil bo’ladi. Hujayraning ichida parazitlik qilgan tripanosoma xivchinsiz, intensiv ravishda ko’payib psevdosistalar xosil qiladi. Parazitlar kasallik tarqatuvchi organizmida va sun’iy usulda o’stirilganda xivchinli shaklda bo’ladi. Chagas kasalligining tarqatuvchisi qon so’radigan Triatoma infestans qandalasidir. Tripanosomalar qandalaning orqa ichagida yashaydi va 5-15 kun davomida taraqqiy etadi. Parazitlarni o’ziga bir marta yuqtirgan qandala butun umri davomida (2 yil umr ko’radi) o’zida tripanosomalarni saqlaydi va odam uchun xavfli hisoblanadi. Odatda parazitlar odamga teri va shilimshiq qatlamlarning har xil yoriqlari, jaroxatlar orqali faol yo’l bilan o’tadi. Triatom qandalalari odamga, asosan, kechasi uxlab yotganida xujum qilib, lab, ko’z va burunning shilimshiq qatlamlaridan qon so’rib oziqlanadi. Ovqatlangan joyiga ko’pincha tripanosomalar bilan ifloslangan axlatini chiqazadi va shikastlangan teri orqali tripanosomalar juda osonlik bilan odamga o’tadi. Ular teri va shilimshiq pardalarning hujayralarida bir-ikki xafta yashab, ko’paya boshlaydi. So’ng parazitlik qilayotgan hujayralardan chiqib, qon tomirlarga o’tadi va butun organizmga tarqaladi. SHu davrda odamning tana harorati ko’tariladi, parazitlar yurak, nerv, xazm sistemasi va retukulo-endotelial organlarning hujayralariga o’tib, u erda yashab qoladi. Kasallikning belgilariga tana haroratining ko’tarilishi, jigar va taloqning kattalashishi, ichak faoliyatining buzilishi kabilar kiradi. Keyinchalik ularga meningo-ensefalit va miokardit qo’shilishi mumkin. Besh yoshgacha bo’lgan bolalarda chagas kasalligi juda og’ir o’tib, o’limga olib kelishi mumkin. Ayrim ma’lumotlar bo’yicha 14% gacha bemorlar ushbu kasallikdan o’ladi. Kasallik onadan bolaga ona suti, qon quyish orqali yuqadi (tug’ma ham bo’lishi mumkin). Chagas kasalligi ko’pincha qishloqlarda ko’p tarqalgandir. Ayniqsa sanitariya-gigiena qoidalariga rioya qilinmagan xonadonlarda, chang, iflos joylarda triatom qandalalarning lichinkalari ko’rinmasdan bemalol rivojlanadi. Tripanosomalarning bir qancha turlari har xil uy hayvonlarida parazitlik qilib, og’ir kasalliklar keltirib chiqaradi. Janubiy Osiyo mamlakatlarida qoramollarda parazitlik qiluvchi Trypanosoma brucei nagana kasalligini qo’zg’atadi. Nagana kasalligining tarqatuvchisi so’nalardir. qozog’iston, Turkmaniston, O’zbekistonda va Ural viloyati cho’llarida tuyalar, otlar va eshaklarda Trypanosoma evansi parazitlik qilib, og’ir "suv og’rig’i" kasalini keltirib chiqaradi. Bu parazitning ham tarqatuvchisi so’nalar hisoblanadi. Otlarda Trypanosoma equiperdum turi parazitlik qilib, kuyukish (qochirish) kasalligini keltirib chiqaradi. Bu kasallik bir hayvondan ikkinchisiga jinsiy aloqa orqali o’tadi. Tripanosomalarning ayrim turlari o’simlik to’qimalarida ham parazitlik qilishi mumkin. Masalan, leptomonas (Leptomonas davidi) Janubiy Amerikada kofe daraxti bargi to’qimalarida parazitlik qilib, bargning sarg’ayib to’kilishiga, ba’zan qurib qolishiga sabab bo’ladi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|