P. Mirxamidova, A. H. Vaxobov, Q. Davranov, G. S. Tursunboeva
Mikroorganizmlar yordamida sut-kislotali, spirtli bijg‘ish
Yüklə 4,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3.10. Mikroorganizmlar yordamida sut-kislotali, spirtli bijg‘ish jarayonlari 58 Bijg‘ish xodisasi juda qadimdan ma’lum bo‘lgan, lekin uning umumiy mexanizmini fransuz olimi Lui Paster ishlab chiqqan. 1861 yilda L.Paster glyukozadan etil spirti va karbonat angidrid xosil bo‘lishini kuzatgan. Bu jarayon fermentatsiya deb atalib, tirik organizmlarning kislorodsiz muhitda glyukozadan ozuqa va energiya olish qobiliyatini ifodasi degan ta’rifi, fan tarixida buyuk ahamiyatga ega bo‘ldi. Keyinchalik bu jarayonni amalga oshiradigan fermentlarni o‘rganishga muvaffaq bo‘lindi. 1897 yili Byuxner hujayrasiz achitqi shirasini (zimazani), A.N.Lebedov esa achitqi zamburug‘laridan shirani ajratib olishga erishdilar. Shunday qilib, bijg‘ish anaerob sharoitda sodir bo‘ladigan oksidlanish qaytarilish jarayonida organik moddalarning parchalanishi bo‘lib, buning natijasida organizm o‘zi uchun zarur bo‘lgan energiyani oladi. Spirtli bijg‘ish Bijg‘ish jarayoni har xil taksonomik guruhlarga mansub bo‘lgan mikroorganizmlar tomonidan amalga oshiriladi. Biotexnologiyaning asosiy vazifalaridan biri, tirik mikroorganizmlarga xos bo‘lgan ochiq yoki yopiq tizimdagi biotexnologik jarayonlardan sanoat sharoitida foydalanishdan iboratdir. Spirtli bijg‘ish, u yoki bu mahsulotni qayta ishlashni natijasida spirtga aylanadigan biotexnologik jarayondir. Bijg‘ish, hujayrada sodir bo‘ladigan modda almashinuvini energetikasi bilan chambarchas bog‘liqdir. 1861 yilda L.Paster spirtli bijg‘ishni achitqi zamburug‘larining faoliyati bilan bog‘liqligini o‘rgangandan keyin bu jarayon biologik jarayon sifatida qaraladigan bo‘ldi. Byuxner va Xan tomonidan spirtli bijg‘ish jarayonini o‘rganilishi bijg‘ish jarayonining tabiati haqida zamonaviy tasavvurni paydo bo‘lishiga olib keldi. Spirtli bijg‘ish biokimyoviy reaksiyalarning birin-ketin keladigan jarayoni bo‘lib, bunda achitqi zamburug‘i hujayralari organik birikmalarning energiyasini to‘liq ishlata olmaydi. Har bir achitqi zamburug‘ining hujayrasi o‘zini og‘irligidan 30 va undan ko‘proq marotaba miqdordagi shakarni parchalay olishi hisoblab chiqilgan. Natijada, hujayraning energetik potensiali oshadi va bu ATF ning ajralib chiqishi ko‘rinishida namoyon bo‘ladi. Bu energiyani hujayraning zahira moddalari – glikogen, karbon suvlar (tregalozalar), yog‘lar va boshqa birikmalar sintezi uchun ishlatiladi. Shuning uchun ham spirtli bijg‘ishni, shakarni - to‘liq bo‘lmagan, ammo ko‘p bosqichli anaerob, fermentativ parchalanishi deb qaralmog‘i lozim. Bu jarayon oqibatida bijg‘ishni asosiy mahsulotlari - etanol va karbonat angidrid gazi hosil bo‘ladi. Spirtli bijg‘ish jarayonini amalga oshirish uchun ko‘proq Saccharomyces avlodiga mansub achitqi zamburug‘lari (S. cerevisiae, S.elipsoideus, S.vini va h.k.) ishlatiladi. Achitqi zamburug‘laridagi spirtli bijg‘ish jarayoni yuksak organizmlardagi glikoliz jarayonidan faqatgina oxirgi bosqichi bilan farq qiladi. Bunga asosiy sabab, achitqi zamburug‘laridagi piruvatdekarboksilaza fermenti hisoblanadi. Bu ferment piruvatni atsetaldegidga aylantirib beradi, hosil bo‘lgan atsetaldegid esa etanolgacha qaytariladi. 59 Cpirtli bijg‘ish ikki bosqichda amalga oshadi. Birinchi bosqichda - glyukozadan fruktoza -1,6-difosfat hosil bo‘ladi. Keyin u 2 molekula triozani hosil qiladi. Ikkinchi bosqichda - 2 molekula triozadan 2 molekula piruvat hosil bo‘ladi. Oltita uglerod molekulasiga ega bo‘lgan glyukozaning ikkita uch uglerodli piruvatga parchalanishi birin-ketin amalga oshuvchi 10 ta fermentativ reaksiyalar yordamida amalga oshadi. Dastlabki, besh reaksiya glyukozani parchalash uchun tayyorgarlik bosqichi hisoblanadi. Bu reaksiyalarda glyukoza S6 holatida ATF hisobidan fosforillanadi, keyin izomerlanish oqibatida fruktoza-6-fosfatga aylanadi, u esa S1 holatida fosforillanadi va fruktoza-1,6-bifosfat hosil bo‘ladi. Bu molekulaning parchalanishi oqibatida ikki molekula glitseroaldegid-3-fosfat hosil bo‘ladi. Ikkinchi bosqich ham birin-ketin keladigan 5 ta fermentativ reaksiyadan iborat bo‘lib, piruvat hosil bo‘lishi bilan tugallanadi. Yüklə 4,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|