P. Mirxamidova, A. H. Vaxobov, Q. Davranov, G. S. Tursunboeva

3.9. Mikroorganizmlar ishtirokida yog‘larning oksidlanishi 
Tuproqda uchraydigan mikroorganizmlar o‘z tanasidagi lipaza fermenti 
ishtirokida yog‘larni parchalaydi. 
C
3
H
5
(C
18
H
35
O
2
)
3
+3H
2
O


C
3
H
5
(OH)
3
+3C
18
H
36
O
2
gletserin yog‘ kislota 
Yog‘ kislota oksidlanishidan SO
2
va N
2
O hosil bo‘ladi:
C
18
H
36
O
3
+ 26O
3


18SO
2
+ 18N
2
0. 
Yog‘larni oksidlaydigan mikroorganizmlarga Pseudomonas fluorescens, 
aktinomitsetlar, zamburug‘lar va Oidium lactis misol bo‘ladi. 
Chumoli 
kislotani 
Methanobact. 
fermicum 
aerob 
va 
anaerob 
sharoitda oksidlaydi, Quyidagi jarayonlar hisobiga energiya ajraladi: 
2NSOON + O
2 


2N
2
SO
3
4NSOON 


3SO
2
+ 2N
2
O + SN
4
. 
Sirka kislota hosil qiluvchi bakteriyalar, achitqi zamburug‘lari bilan birga 
uchraydi, chunki achitqi zamburuglari hosil qilgan etanolni bu bakteriyalar 
parchalaydi, reaksiya natijasida suv va sirka kislota hosil bo‘ladi: 
SN
3
SN
2
ON + O
2
= SN
3
SOON + N
2
O + 479 kJ. 

---

 57 
Spirt yetishmay qolsa, bakteriyalar sirka kislotani oksidlaydi va SO
2
bilan 
N
2
O hosil bo‘ladi: 
CH
3
COOH + 2O
2
= 2CO
2
+ 2H
2
O 
Bu bakteriyalar propil spirtni propion kislotagacha, glyukozani glyukon 
kislotagacha oksidlaydi: 
CH
3
CH
3
CH
2
OH 


CH
3
CH
2
COOH 
propil spirt propion kislota 
SN
2
ON(SNON)
4
SNO 


SN
2
ON(SNON)
4
SOON 
glyukoza glyukon kislota 
Sirka kislota hosil qiluvchi bakteriyalar uchun uglerod manbai sifatida fosfor 
va ammoniy sulfat tuzlari va shakar beriladi. 
Ishlab chikarish korxonalarida sirka kislota miqdori 10- 12% bo‘lsa, 
bakteriyalarning aktivligi ortishini V. N, Shaposhnikov kuzatgan. Bakteriyalar 
tayoqcha shaklida bo‘ladi, asosiy vakillari: Acetobacter aceti, A.pasteurianum, A. 
orleanense dir. 
Ishlab chiqarish korxonalarida bulardan keng ravishda foydalaniladi. Sirka 
kislota olishda 2 usul: orlean usuli va nemis usuli yoki tez kislota olish usuli 
qo‘llaniladi. 
Orlean usulida sirka kislota olish uchun vinodan foydalanilsa, nemis usulida 
etil spirtidan foydalaniladi. Orlean usulida sirka kislota olish uchun ish maxsus 
chanlarda olib boriladi, chanlarda 2% sirka kislota va 4% spirt bo‘ladi va oziq 
muhitiga 2% kislota qo‘shiladi. Bijg‘ish oxirida olingan modda tarkibida 5-6% 
kislota bo‘ladi. Bijg‘ish 20-30° da olib boriladi. Olingan sirka kislota juda 
xushbo‘y bo‘ladi. Nemis usulida sirka kislota olish uchun generatorlar bambuk 
daraxtining qipig‘i bilan to‘ldiriladi. U aerob sharoitda yaxshi rivojlanadi. Muhitga 
6% sirka kislota, 3% etil spirt qo‘shiladi. Generatorlarda ish to‘xtamasdai bir necha 
yillar davom ettiriladi, olingan kislota 9% li bo‘ladi.
Shirin choyda zamburug‘ni o‘stirish mumkin, buning uchun achitqi 
zamburug‘lari qo‘shib o‘stiriladi. Hosil bo‘lgan massa bir oz nordon mazali, xuddi 
kvasga o‘xshash ichimlik xosil bo‘ladi. 
Savollar
. 
1. Katabolizm nima? 
2. Nafas olish jarayonining Krebs siklini tushuntiring. 
3. Nafas olishda qaysi fermentlr ishtirok etadi? 
4. Mikroorganizmlar yog‘larni qanday oksidlaydi? 
5. Aerob nafas olishning anaerob nafas olishdan farqi? 
6. Nafas olishning fazalarini izohlang.