Palmerə görə suların kimyəvi təsnifatı

Palmerə görə suların kimyəvi təsnifatı
Kimyəvi tərkiblərinə görə suların çox təsnifatları mövcuddur. Neft-qaz yataqlarının suları üçün isə əsasən Palmer, Sulin və Alyokin təsnifatlarını tətbiq etmək daha məqsədəuyğundur.

Palmer təsnifatının əsasını Nа⁺+К⁺ və CI^-, SО₄^2- ionlarının mq/ekv qiymətlərinin bir-birinə olan nisbətinə görə siniflərə bölünməsi qaydası təşkil edir. Bu və ya digər ionların suda olmasına əsasən Palmer bütün suları sinfə bölür. Əgər (Nа⁺+К⁺)-nı а ilə, (CI^-+SО₄^2-)-ü b ilə, (Nа²⁺+Мg²⁺)-u c ilə işarə etsək, aşağıdakı sinifləri təyin edə bilərik.

I sinif - b<а; bu halda su S₁, А₁, А₂ sinfinə, yəni I sinifə aid olur;

II sinif – b=а; bu halda su S₁, А₂ sinfinə aid olur;

III sinif - а<b<а+c; bu halda su S₁, S₂, А₂ sinfinə aid olur;

IV sinif – b=а+c; bu halda su S₁, А₂, А₃ sinfinə aid olur;

V sinif - b>а+c; bu halda su S₁, S₂, S₃ sinfinə aid olur;

CI^-, SО₄^2-

S₁

АI^-, Fе^-

HCО₃^-,CО₃^2-

S₁

Nа⁺+К⁺

А₁

S₂

Мg²⁺, Cа²⁺

А₂

б

а

c

Burada S₁, S₂, S₃ - birinci, ikinci və üçüncü duzluluqları, А₁, А₂, А₃ isə birinci, ikinci və üçüncü qələvilikləri göstərir. Sxematik olaraq, bu təsnifatı aşağıdakı kimi göstərmək olar:

V.A.Sulinin təsnifatı mənşə təsnifatı da adlanır. O, təbiət sularını dörd mənşə tipinə bölür: natrium-sulfat suları, natrium-hidrokarbonat suları (hər iki tip kontinental mənşəlidir), maqnezium-xlor suları (dəniz mənşəlidir) və kalsium-xlor suları (dərində yerləşmiş metamorfizləşmiş sulardır). Anionların bir-birindən çoxluq fərqinə görə hər tip öz növbəsində 3 qrupa (CI^-, SО₄^2-, HCО₃^-), hər qrup isə kationların miqdarına görə 3 yarımqrupa (Nа⁺, Cа²⁺, Мg²⁺) bölünür.

V.A.Sulin suların tiplərini təyin etmək üçün üç mənşə əmsalını təklif edir:

Bu əmsallara görə suların tiplərinin müəyyən edilməsi aşağıdakı cədvəldə göstərilmişdir.

Cədvəl

V.A.Sulinə görə suyun tipi	Əmsallar
Natrium-sulfat suları (NS)	>1	<1
Natrium-hidrokarbonat suları (NHK)	>1	>1
Kalsium-xlor suları (КХ)	<1		>1
Maqnezium-xlor suları (МХ)	<1		<1

Qeyd etmək lazımdır ki, = 0,99 olarsa, bu iki tip sular arasında keçid forması olacaqdır; məsələn, maqnezium-xlor suları ilə natrium-sulfat suları arasında olan keçid forma.

Bəzən neft yataqlarının suları üçün Alyokin təsnifatını da tətbiq edirlər, çünki, bu təsnifat da bir növ suların mənşəyini əks etdirir. Bu təsnifatda anionlara görə üç sinif qeyd olunur: hidrokarbonatlı sular, sulfatlı sular və xlorlu sular. Hər sinif isə öz növbəsində tərkiblərindəki kationlara görə Cа²⁺, Мg²⁺, Nа⁺+К⁺ qruplarına, hər qrup isə ionların öz aralarında təşkil etdikləri nisbətə görə üç tipə bölünür:

I tip sularda HCО₃^-+CО₃^2->Cа²⁺+Мg²⁺ (az minerallaşmış sular);

II tip sularda HCО₃^-+CО₃^2-<Cа²⁺+Мg²⁺<HCО₃^-+CО₃^2-+SО₄^2- (çökmə süxurlarda);

III tip sularda HCО₃^-+CО₃^2-+SО₄^2-<Cа²⁺+Мg²⁺ (metamorfizləşmiş sular, yəni CI^->Nа⁺).

IV tip sular turş sulardır, bu sularda HCО₃^-+CО₃^2-=0 olur. Neft-qaz yatağı sularında belə tip sular demək olar ki, rast gəlinmir.

Alyokin təsnifatı belə təsvir edilir: C_II^Ca, yəni C – hidrokarbonat sinfi – kalsium qrupu, II – ikinci tip. Bəzən buraya codluq (məsələn 5) və minerallaşma dərəcəsi də (0,6 q/l) yazılır, yəni C_II0,6^Ca5.