Xalmatova b. T. Boboyeva u. R

ORTTIRILGAN YuRAK NUQSONLARI 
Eng  ko’p  maktab  yoshida  uchraydi.  Ular  asosiy  sababi  revmatizmdir,  kam 
qo’llarda  infeksion  endokradit,  biriktiruvchi  to’qima  diffuz  kasalligi,  yurak 
travmasi, zahm va boshq. bilan bog’liq. Oddiy va kombinirlangan yurak nuqsonlari 
farqlanadi.  Oddiy  -  toza,  yo’ki  alohidalangan,  nuqsonlar,  ularda  faqat 
yetishmovchilik  va  stenoz  aniqlanishi  mumkin.  Kombinirlangan  nuqsonlarda  bir 
vaqtda ham yetishmovchilik ham stenoz kuzatiladi. Ikkita va undan ortiq klapanlar 
shikastlanishi qosqilib kelgan holat ko’p klapanli yurak nuqsoni deyiladi. 
 
MITRAL KLAPAN YeTIShMOVChILIGI 
Qonning  sistola  paytida  chap  qorinchadan  chap  bo’lmachaga  oqishi  bilan 
kechadi.  Natijada  chap  qorincha  va  chap  bo’lmacha  dilatasiya  va  gipertrofiyasi 
rivojlanadi.  Yurak  chap  bo’limida  bosim  oshishi,  o’pka  venalarida  bosim  oshishi 
bilan birga kechadi, bu passiv o’pka gipertenziyasi rivojlanishi bilan boradi. Keyin, 
kichik  qon  aylanish  doirasida  bosim  kotarilishi  hisobiga  o’ng  qorincha  va 
bo’lmacha  dilatasiyasi  va  gipertrofiyasi  rivojlanadi.  So’ngra  uch  tavaqali 
klapanning  nisbatan  yetishmovchiligi  yuzaga  keladi  va  keyinchalik  qon  aylanishi 
buzilishi  simptomlari  katta  qon  aylanish  doirasida  namoyon  bo’ladi.  Dimlanishli 
yurak  yetishmovchiligi  belgilari  yo’q  yo’ki  chap  qorincha  yetishmovchiligi 
belgilari  mavjud  bo’lganda  mitral  klapan  etishmovchiligining  boshlangich 
bosqichlari kuzatiladi. 
Klinik  manzarasi.  Nuqsonning  boshlangich  bosqichlarida  bemorlar  shikoyat 
qilishmaydi,  yurak  o’lchamlari  kattalashmagan.  Uning  yagona  ko’rinishi  yurak 
uchi  sohasida  mayin  sistolik  shovqin  aniqlanishidir.  Nuqson  progressirlashuvi 
yurak  chegarasining  chapga  va  yuqoriga  siljishi,  sistolik  shovqin  intensivligi 
oshishi  bilan  birga  kechadi,  shovqin  guvillovchi  xususityaga  ega  bo’ladi  va  chap 
qoltiq  osti  sohasiga  tarqaladi.  Yurak  yetishmovchiligi  paydo  bo’lishiga  bilan 
bog’liq  ob'ektiv  simptomlar  (sianoz,  hansirash,  jigar  kattalashishi  va  boshq.) 
rivojlanadi.  FKG  da  I  ton  amplitudasi  odatda  pasaygan,  ko’pincha  III  ton  qayd 
qilinadi. Sistolik shovqin amplitudasi nuqson og’irligiga, ya'ni mitral regurgitasiya 

 
203 
darajasiga  mos  keladi.  EKG  da  boshlang'ich  bosqichida  miokard  gipertrofiyasi 
korsatkichlari yog, keyinchalik chap bo’lmacha va qorincha gipertrofiyasi belgilari 
paydo  bo’ladi.  Katta  qon  aylanish  doirasida  dekompensasiya  rivojlanganda  yurak 
o’ng  bo’limlari  gipertrofiyasi  belgilari  qayd  qilinadi.  Rentgenogrammada  ancha 
kech  davrda  chap  bo’lmacha  va  chap  qorincha  kattalashishi,  yurak  soyasi  mitral 
qonfigurasiyaga ega bo’lishiga, keyin venoz dimlanish belgilari va yurakning o’ng 
bo’limlari kattalashishi belgilari paydo bo’ladi.       
 Davolash.  Yurak  yetishmovchiligi  korsatkichlari  paydo  bo’lganda  amalga 
oshiriladi.  Yurak  glikozidlari,  diuretiklar  va  periferik  vazodilatatorlar  qollaniladi. 
Xirurgik davolash (protezlash yo’ki anuloplastika) refrakter yurak yetishmovchiligi 
III-IV bosqichi (Bakulev va Damir bo’yicha) rivojlanganda qollaniladi.  
 
MITRAL STENOZ (chap atrioventrikulyar teshik stenozi) 
Chap  atrioventrikulyar  teshik  torayishi  qonning  chap  bo’lmachadan  chap 
qorinchaga  tushishiga  tosqinlik  qiladi.  Bo’lmacha  ichi  bosimi  oshadi,  bu  bir 
tomondan  o’pka  venalari  retrograd  bosim  ortishiga,  ya'ni  venoz  gipertenziyaga, 
boshqa tomondan - o’pkadagi arteriolalarning reflektor torayishiga olib keladi  
(Kitaev  refleksi).  O’pka  gipertenziyasi  rivojlanishi  yurakning  o’ng  bo’limlari 
gipertrofiya  va  dilatasiyasiga  olib  keladi  va  uch  tavaqali  klapanning  nisbatan 
yetishmovchligini  yuzaga  chiharadi.  Natijada  katta  qon  aylanish  doirasida 
dekompensasiya  rivojlanadi.  Klinik  manzarasi.  Bjshlang’ich,  yo’ki  "auskultativ" 
bosqichida  sub'ektiv  simptomlar  kuzatilmaydi,  yurak  o’lchamlari  ozgarmagan. 
Auskultasiyada tovush hodisalarining tipik kompleksi aniqlanadi: yurak chu?hisida 
presistolik  kattalashuvchi  diastolik  shovqin,  harsillovchi  I  ton,  o’pka  arteriyasi 
ustida II ton aksenti va ikkilanishi, uni "mitral stenoz ohangi" deb atashadi. Yurak 
cho’qqisida  mitral  klapan  ochilishi  "chiqillashi"  eshitiladi,  u  I  va  II  tonlar  bilan 
birga  "bedana  maromi"  kabi  ohangni  beradi.  Stenoz  progressirlashuvi  bilan  birga 
hansirash,  tez  charchash,  yurak  sohasidagi  ogriqlarga  shikoyatlar  yuzaga  kela 
boshlaydi.  O’pka  shishi  xurujlari  bo’lishiga  mumkin.  Nuqsonning  ancha  kech 
shaklida  yurak  chegaralari  yuqori  va  o’ng  tomo’nga  siljiydi.  Yurak  cho’qqisi 
sohasida diastolik titrash belgisi paydo bo’ladi.  
FKG  da  Q  -  I  intervali  kattalashishi  kuzatiladi,  katta  ahamiyat  II  ton  - 
"chihillashi"ni  aniqlashga  haratiladi  (II-QS),  uning  qisqa  bo’lib  qolishi  stenoz 
progresslanganligi  haqida  dalolat  beradi.  EKGda  miokard  gipertrofiyasi  belgilari 
yo’q. Keyinchalik chap bo’lmacha gipertrofiyasi kuzatiladi, so’ngra o’ng bo’limlar 
gipertrofiyasi  ham. Rentgenogrammada  chap  bo’lmachaning,  qizilo’ngachni  6 sm 
li  radius  bo’yicha  qiyshaytirgan  holatda  kengayishi  va  o’ng  qorincha  kengayishi 
ko’rinadi.  Yurak  belchasining  o’pka  arteriyasi  va  chap  bo’lmacha  qul’qchasi 
bo’rtishi  hisobiga  tekislanganligi  xosdir.  Shuningdek,  o’pka  gipertenziyasi 
belgilari:  ildiz  kengayishlari,  ular  qonturlari  aniqligi,  o’pka  arteriyasi  kengaygan 
qismlarining  birdan  uzilish  belgilari  (ildiz  "amputasiyasi"  simptomi),  periferiyada 
rasm kamayishi, kamdan-kam hollarda Kerli chiziqlari aniqlanadi.  
Klinik  manzarasi:  kombinirlangan  mitral  nuqsonlar  klinikasi  stenoz  yoki 
yetishmovchilik  belgilariga  bog’liq.  Stenoz  ustunligi  bo’lganda  nuqson  asosiy 
korinishi  chap  atrioventrikulyar  teshik  torayishiga  bog’liq.  Yetishmovchilik 

 
204 
ustunlikga  ega  mitral  nuqsonda  birinchi  planga  mitral  etishmovchilikka  xos 
simptomatika  chiqadi.  Ko’pincha  yetishmovchilik  va  stenoz  birdek  darajada 
rivojlangan bo’ladi, u holda stenoz yoki etishmovchilikning  aniq ustunligi   mitral 
nuqson  haqida  soz  yuritiladi.Davolash.  Mitral  stenoz  va  kombinirlangan  mitral 
nuqsonlar  xirurgik  yol  bilan  davolanadi.  Mitral  stenozda  komissurotomiya, 
kombinirlangan nuqsonlarda - protezlash yoki mitral klapan anuloplastikasi amalga 
oshiriladi.  Operasiya  nuqsonning  III-IV  bosqichlarida  korsatilgan  (Bakulev  va 
Damir bo’yicha). 
 
AORTAL KLAPAN YeTIShMOVChILIGI 
Orttirilgan yurak nuqsonlari ichida mitral yetishmovchilikdan keyin ikkinchi 
orinni  egallaydi.  Gemodinamika  buzilishi  qonning  diastola  paytida  aortadan  chap 
qorinchaga  qayta  tushishi  bilan  bog’liq.  Chap  qorincha  zoriqishi  uning  dilatasiya 
va gipertrofiyasiga olib keladi. Chap qorinchaning ancha kattalashganligida mitral 
klapanning 
nisbiy 
yetishmovchiligi 
paydo 
bo’ladi  (aorta  nuqsonining 
"mitralizasiyasi") va keyinchalik chap bo’lmacha dilatasiyasi va o’pkada dimlanish 
qodisalari  rivjlanadi.  Aortal  klapanning  izolyasiyalangan  yetishmovchiigida  katta 
qon aylanish doirasida qon aylanish buzilishi kam uchraydi. 
Klinik  manzarasi.  Aortal  yetishmovchilik  bjshlang’ich  bosqichining  bittagina 
simptomi  protodiastolik  shovqin  hisoblanadi,  u  chapda  ikkinchi-uchinchi 
qovurgalararo 
oralig’ida 
eshitiladi. 
Shikoyatlar 
paydo 
bo’lishiga 
gemodinamikaning  ancha  ifodalangan  o’zgarishlari  yuzaga  kelganidan  dalolat 
beradi. Ulardan eng erta va oziga xosligi tez charchash, hansirash, bosh aylanishi, 
yurak sohasidagi og’riqlardir. Kozdan kechirganda teri qoplamlarining rangparligi, 
uyqu arteriyalarining kuchaygan pulsasiyasi ("karotid" oyini), cho’qqi turtkisining 
kuchayishi  aniqlanadi.  Yurakning  perkutor  chegaralari  chapga  siljigan.  Aortal 
klapan yetishmovchiligi progressirlanishi bilan birga diastolik shovqin intensivligi 
va  davomiyligi  kuchayadi,  lekin  uning  tembri  ozgarmaydi  (yumshoq,  oquvchi, 
guvillovchi  yo’ki  pishillovchi),  tosh  suyagining  chap  tomonidan  yurak  cho’qqisi 
tomon  tarqaladi,  bu  yerda  ba'zida  presistolik  shovqin  (Flint  shovqini)  eshitiladi. 
Diagnostik  jihatdan  ahamiyatli  periferik  simptomlar:  tez  va  baland  puls,  sistolik 
arterial bosimning oshishi va diastolikning pasayishi, kapillyar va falanga pulsi va 
boshq. FKGda shovqin kam registrasiyalanadi, bevosita I tondan keyin boshlanadi, 
yo’qolib boruvchi xususiyatga ega. EKG da chap  qorincha gipertrofiyasi belgilari 
aniqlanadi,  nuqson  "mitralizasiyasida"  -  chap  bo’lmachaning  gipertrofiyasi. 
Rentgenogrammalarda  chap  qorincha  kattalashishi,  kotariluvchi  aorta  kengayishi 
va ularning kuchaygan pulsasiyasi aniqlanadi.  
Davolash.  Xirurgik.  Ifodalangan  aortal  yetishmovchilik  va  dori  terapiyasiga 
nisbatan refrakter dimlangan yurak yetishmovchiligi belgilari bo’lganda operasiya 
amalga oshiriladi. 
 
AORTA TEShIGI QISILIShI 
Aortal  stenoz  alohida  kam  uchraydi,  lekin  boshqa  klapanlar  bilan  birga 
qosqilib  kelishi  yurak  nuqsonlarining  15-20%  hollarida  mavjud,  erkaklarda  tez 
kuzatiladi.  Xususan  aortal  stenozdan  klapan  osti  muskul  stenozi,  deb  ataluvchi 

 
205 
mustahil  kasallikni  farqlash  zarur  (gipertrofik  asimmetriyali  kardiomiopatiya). 
Aortal  stenoz  orttirilgan  va  tugma  bo’lishiga  mumkin.  Orttirilgan  aortal  stenoz 
sabablari  revmatizm,  aterosklerotik  shikastlanish  va  klapanlarning  keyinchalik 
ohaklanishi  bilan  kechuvchi  birlamchi-degenerativ  o’zgarishlar  bo’ladi.  Aortal 
stenozda  qon  oqimining  chap  qorinchadan  aortaga  yo’nalishi  buziladi,  natijada 
chap  qorincha  boshligi  va  aorta  orasidagi  gradient  bosim  o’zgaradi. 
Gipertrofiyalangan chap qorinchaning katta imqoniyatari hisobiga, yurak chiharish 
kuchi  uzoq  vaqtgacha  o’zgarishsiz  qoladi,  lekin  fizik  yuklamada  kamroq  oshadi. 
Dekompensasiya belgilari paydo bo’lganda oxirgi diastolik bosim oshishi va chap 
qorincha  dilatasiyasi  vujudga  keladi.Klinik  manzarasi.  Aortal  stenoz  ko’p 
vaqtgacha  hech  qanaqa  sub'ektiv  sezgilarini  bermasligi  mumkin.  Nisbatan  ijobiy 
prognoziga  haramasdan  5-15%  bemorlarda  to’satdan  olim  sodir  bo’ladi.  Birinchi 
belgisi  sifatida  stenokardiya  xurujlari,  hushdan  ketish  yo’ki  hansirash  bo’lishiga 
mumkin. Stenokardiya xurujlari bosh miyaning qon bilan ta'minlanishi buzilishiga, 
ba'zida  esa  yurak  maromining  o’tuvchi  buzilishlari  bilan  bog’liq.  Yurakni 
tekshirganda  cho’qqi  turtkisining  pastga,  oltinchi  qovurgalararo  oraliqga  tushishi 
aniqlanadi  (7-rasm).  Ikkinchi  qovurgalararo  oraliqda  to’shdan  chap  tomonda 
xususiyatli  sistolik  titrash  bilinadi.  Auskultasiyada  kuchli  sistolik  shovqin 
aniqlanadi,  u  yurak  chu?hisi  tomon  sostlashib  boradi  va  bo’yin  tomirlariga  aniq 
tarqalish xususiyatiga ega; aortada II ton sostlashgan bo’ladi. Kuchli stenozda puls 
kichik,  sekin  kattalashish  xususiyatiga  ega  bo’ladi.  Puls  va  sistolik  bosim 
pasayishiga  moyillik  bor.  EKG  uzoq  vaqt  doimiy  bo’lishiga  mumkin.  Kechroq 
davrlarda  yurak  elektrik  o’qining  chapga  siljishi  va  chap  qorincha  gipertrofiyasi 
belgilari:  R  tishcha  kattalashishi,  ST  segment  pasayishi,  T  tishchaning  chap 
ko’krak ozatmalarida o’zgarishi kuzatiladi. 
 
UCh TAVAQALI KLAPAN YeTIShMOVChILIGI 
Nisbiy  va  organik  bo’ladi.  Nisbiy  yetishmovchilik  organikka  haraganda 
ko’proq kuzatiladi. Uch tavaqali klapanning alohida shikastlaniishi bolalarda juda 
ham  kam  uchraydi.  U,  odatda,  mitral  yoki  mitral-aortal  yurak  nuqsonlari  bilan 
birga qo'shilib keladi. Shuning uchun bemorlardagi simptomatika asosiy nuqson va 
uch  tavaqali  klapan  yetishmovchiligi  belgilaridan  vujudga  keladi.  qorinchalar 
sistolasi  paytida  qonning  o’ng  qorinchadan  o’ng  bo’lmachaga  qayta  oqimi  ular 
dilatasiyasi va  gipertrofiyasiga olib  keladi, keyin  esa katta  qon  aylanish  doirasida 
qon dimlanishiga sababchi bo’ladi.  
Klinik  manzarasi.  Uch  tavaqali  klapan  yetishmovchiligi  mavjud  bemorlar 
ahvoli og’ir: ifodalangan hansirash va sianoz, jigar kattalashgan, ko’pincha shishlar 
va  assit  kuzatiladi.  Yurak  chegaralari  o’ng  tomo’nga  kengaygan,  xanjarsimon 
osimta ustida va tortinchi qovurgalararo oraliqda chap tomonda guvillovchi sistolik 
shovqin  eshitiladi,  shovqin  nafas  olganda  kuchayadi  (Rivero-Korvallo  simptomi). 
EKG  da  o’ng  qorincha  va  o’ng  bo’lmacha  gipertrofiyasi  qayd  etiladi. 
Rentgenogrammalarda yurakning o’ng bo’limlari kattalashishi kuzatiladi.  
Davolash. Xirurgik. Mitral yo’ki aortal nuqson korreksiyasi qatorida anuloplastika 
yoki uch tavaqali klapanni proezlash amalga oshiriladi. Aortaning va uch  tavaqali 
klapanning alohida stenozlanishi bolalarda amalda uchramaydi.  

 
206 
BOLALARDA   ARITMIYaLAR 
Bolalarda  ritmning  buzilishi  hamma  yoshda  uchraydi,  ko’pincha  katta 
yoshdagi bolalarda kuzatiladi. Tugoma va orttirilgan aritmiyalar ajratiladi, bundan 
tashhari    funksional  va  organik  turlarga  bo’linadi.  Ritm  buzilishi  yurak 
mushaklarining  asosiy  funksiyasi  -  avtomatizm,  qo’zgalish,  o'tkazuvchanlik  va 
miokard qisharuvchanlik funksiyasining buzilishi natijasida yuzaga keladi. 
 
Avtomatizm    buzilishiga  sinusli  taxikardiya  va  bradikardiya,  sinusli 
aritmiya, ritm manbai migrasiyasi va boshqa bir qator kam uchraydigan buzilishlar 
kiradi. 
 
Sinusli  taxikardiya  va  bradikardiya.  Taxikardiya  va  bradikardiya  deganda 
ritmining  yoshga  xos  normal  ritm  bilan  taqqoslanganda,  bir  minutda  20-30 
martagacha  kuchayishi  yo’ki  pasayishi  tushuniladi.  Yurak  qisharishlar  sonining 
o’zgarish  sabablari  turli  kasalliklar,  yurak  qon-tomir  tizimining  zararlanishi 
bo’lishiga mumkin. Bolalarda yurak qisharishlari chastotasi o’zgarishlarining katta 
guruhi  funksional  buzilishlar  bilan  bog’liq.  Ko’pincha  yurak  patologiyasi  haqida 
sinusli  taxikardiya  guvohlik  beradi.  Aritmiyaning  bu  shakli  maxsus  davoni  talab 
hilmaydi, terapiya asosiy kasallikni davolashga haratilgan. 
 
Sinusli  aritmiya.  Sinusli  aritmiyaning  eng  ko’p  uchraydigan  turlaridan  biri 
nafas  aritmiyasidir.  Nafas  aritmiyasi  barcha  yoshdagi  bolalarda  uchraydi. 
ChaqalOqlik davrida u kuchsiz rivojlangan, erta yoshdagi bolalarda ko’p uchraydi, 
nafas aritmiyasi maktabgacha va maktab yoshidagi bolalarda ko’p uchraydi. Nafas 
aritmiyasi  jismoniy  zoriqishdan  keyin  kamayadi.  Pediatriya  amaliyotida  nafas 
aritmiyasining  yo’qolishi  (ritm  tarangligi,  embriokardiya)  patologiyadan  dalolat 
beradi. EKGda yurak komplekslarining diastolik interval hisobiga davomiyligining 
variabilligi aniqlanadi. Ritm manbai migrasiyasi turidagi ritmning buzilishini faqat 
EKGda  aniqlash  mumkin.  EKGda  bu  R  tishining  xar-xil  shakldaligi  bilan 
tashqislanadi.Qo’zgalishning  buzilishi  ekstrasistoliya,  paroksizmal  taxikardiya 
korinishida bo’ladi. 
 
Ekstrasistoliya - yurakning navbatdan tashhari hisharishi. Impulsning paydo 
bo’lishi  joyiga  harab,  qorinchalar  usti  (supraventrikulyar)  va  qorinchalar 
ekstrasistoliyasiga  bo’linadi.  EKGda-  impuls  paydo  bo’lishi  joyini  tekshirish 
aniqlanadi: sinusli tugun yoki atrioventrikulyar bog’lam, o’ng  
yo’ki  chap  qorinchalar  va  boshqalar.    Ekstrasistolaning  normal  ritm  bilan 
almashinuvi  alloritmiya  (bigeminiya-  ekstrasistoliyaning  normal  qisharishdan 
keyin paydo bo’lishiga, trigeminiya-ikkitadan keyin va boshqa), ko’pincha  normal 
ritm bilan tartibsiz qisharish kuzatiladi. 
 
Ekstrasistoliya - bolalarda eng ko’p uchraydigan ritm buzilishi, turli yoshda 
kuzatiladi.  Ekstrasistoliyani  ba'zi  bolalar  sezmaydi  va  hech  qanday  shikoyati 
bo’lmaydi,  boshqalari  esa  yurak  sohasida  yo’qimsiz  sezgi,  qo’shimcha  puls, 
qo’shimcha  tonlar  yoki  yurakning  bitta  toniga  shikoyat  qilishadi.  Aniq  diagnoz 
qo’yish uchun EKGni registrasiya qilish kerak. 
 
Ekstrasistoliya funksional va organik turlarga bo’linadi. 
 
Funksional  ekstrasistoliya  prepubertat  va  pubertat  davrda  uchraydi.  Sutka 
davomida  labil,  jismoniy  yuklamadan  keyin  holat  almashtirganda  o’zgaradi. 
Parallel  ravishda  bolalarda  vegeto’qontomirlar  distoniyasi,  surunkali  infeksiya 

 
207 
ochoqlari, endokrin buzilishlar va boshqalar  aniqlanadi. Maxsus tekshiruv usullari 
o’tkazilganda miokard hisharuvchanlik funksiyasining buzilishi aniqlanmaydi. 
 
Organik  genezli  ekstrasistoliya  doimiy  xarakterga  ega.  Bolalarda  umumiy 
holati  buzilgan,  yurakning  funksional  yetishmovchilik  belgilari  aniqlanadi. 
Organik  ekstrasistoliya  miokarditlarda,  yurak  tugma  nuqsonlarida  ko’p  uchraydi, 
revmatizmda kam  uchraydi. 
 
Organik  genezli  ekstrasistoliyada,  davo  ritm  buzilishini  chaqirgan,  asosiy 
kasalliklar terapiyasi fonida o’tkaziladi. Ekstrasistoliyani bartaraf etish uchun kaliy 
preparatlari,  kaliy  oratat,  panangin,  asparkam  yoshga  oid  dozada  tavsiya  qilinadi.  
Ushbu  terapiya  samara  bermaganda  beta-adrenoblokatorlar  buyurtiriladi. 
Anaprilin, kordaron yaxshi samara beradi. Sutkalik dozasi har bir kg tana vazniga 
1 - 2 mg . 
 
Paroksizmal  taxikardiya  -    yurak  urishining  birdaniga  tezlashish  xuruji  (1 
minutda  160-180dan  ortiq).  Supraventrikulyar  va  qorinchalar  paroksizmal 
taxikardiyasi ajratiladi. Kelib chiqishiga ko’ra, paroksizmal taxikardiyaqo’shimcha 
o’tkazuvchanlik  yo’li  mavjudligi  bilan  bog’langan  qaytalanuvchi  qo’zgalishga 
bog’liq.  
 
Paroksizmal  taxikardiya  xurujlari  tosatdan  boshlanadi.  Bolalar  yurak 
sohasida  yogumsiz  his,  kokragida  qisilish,  epigastral  sohada  og;riqdan  shikoyat 
qiladi.  Ba'zida  xurujlar  bosh  aylanishi,  hushdan  ketish,  qayd  qilish  bilan  kechadi. 
Korikda  teri  rangining  oharishi,  hansirash,  oysimon  venalar  pulsasiyasi,  qon 
aylanish  buzilishi  belgilari    kuzatilishi  mumkin.  Yurak  chegaralari  odatda 
ozgarmaydi,  tonlari  aniq.    Yaqqol  taxikardiya  fonida  yurak  ritmining 
tebranuvchanligi  -  tonlar  o’rtasitdagi  interval  bir  xildaligi  (embriokardiya) 
xarakterlidir. Puls kichik toliqlikda, arterial bosim pasaygan. Xurujlar davomiyligi 
bir necha sekund, kun va oygacha davom etadi. 
 
 Paroksizmal  taxikardiyaning  topik  diagnozi  faqatgina  EKG  tekshiruv 
o;tkazilgandan  keyin  mumkin.  Ba'zida  bunday  bemorlarda  Volf-Parkinson-Uayt 
sindromi  aniqlanadi  (bolalarda  bu  fenomenni  aniqlanishi  yurak  patologiyasi 
hisoblanmaydi.). 
 
Paroksizmal  taxikardiyaning  kelib  chiqishini  aniqlash  murakkab  masala 
hisoblanadi.  Funksional  xarakterda  xurujlar  qisqa  muddatli,  qon  aylanish 
belgilarisiz, emosional omillar bilan bog’liqlik aniqlanadi. Funksional paroksizmal 
taxikardiya kelib chiqishiga ko'ra supraventrikulyar deb yuritiladi. 
 
Paroksizmal  taxikardiya  xurujlarini  bartaraf  qilish  uchun  birinchi  navbatda 
adashgan nerv qo’zgalishiga mexanik ta'sir  
o’tkaziladi:  karotid  sinus  (o’ngda)  yoki  ko’z  olmasiga  bosish  kerak.  Ba'zida 
Valsalva  sinamasi  samaralidir:  bola  chuqur  nafas  olib,  yo’piq  ovoz  yorugida  va 
burnini qisib, bola kuchanadi. 
 
Medikamentoz  dorilardan  beta-adrenoblokatorlar  (obzidan)  yaxshi  samara 
beradi. Izoptin chaqaloqlarga vena ichiga  
0,3-0,4 ml, 1 yoshgacha-0,4-0,8 ml, 1 yoshdan 5 yoshgacha-0,8-1,2 ml, 5 yoshdan 
10  yoshgacha-  1,2-1,6  ml  va  10  yoshdan  18  yoshgacha-1,6-2,0  mldan  tavsiya 
etiladi.  Xurujlarni  bartaraf  qilish  uchun  novokainamid  yo’ki  izonikamid 
qollaniladi. 

 
208 
 
Shosqilinch  terapiya  maqsadida  1  %  ATF  (2  mlgacha)ni  bir  martalik  vena 
ichiga  yuborish  tavsiya  qilinadi,  10%li  glyukoza  bilan  pararlel  ravishda  sedativ 
dorilar buyuriladi. 
 
O’tkazuvchanlik  funksiyasining  buzilishi  -  blokadalar,  aritmiyaga  olib 
kelmaydi va ko’pincha EKG da aniqlanadi. 
 
Klinik  jihatdan  faqat  to'liq  atrioventrikulyar  blokada  Morgani-Edems-Stoks 
xurujlarini  diagnostika  qilish  mumkin.  Bu  sindrom  asosida  miyaning  o’tkir 
ishemiyasi,  yurak  urishining  to'satdan  pasayishi  yotadi.  Bunday  bemorlarda 
tosatdan  yuzaga  kelgan  bradikardiya  e'tiborni  jalb  qiladi.  Morgani-Edems-Stoks 
klinik xuruji to’satdan oharish, keyinchalik sianozga aylanuvchi, hushdan ketish va 
talvasa bilan xarakterlanadi. Ba'zida najas va peshobni ixtiyorsiz kelishi kuzatiladi. 
Pulsni  aniqlab  bo’lmaydi.  hurujlar  bir  necha  sekunddan  1-2  minutgacha  davom 
etadi, uzoq davom etganda olim holati kuzatiladi. 
 
O’tkazuvchanlik  funksiyasining  buzilishi  yurak  patologiyasida  kuzatiladi 
yo’ki  funksional xarakterga  ega  bo’ladi.  Terapiyasi asosiy kasallikni davolashga 
haratilgan. Tez-tez takrorlanuvchi Morgani- Edems- Stoks xurujli atrioventrikulyar 
blokada sindromida elektrostimulyatorni qollash bilan xirurgik davo korsatilgan. 
Titrovchi  (tebranuvchi)  aritmiya  -  bu  ritmning  murakkab  buzilishi  bo’lib, 
bo’lmachalarning  togri  faoliyatining  o’zgarishi  bilan  bog’liq.  Bolalik  davrida 
titrovchi aritmiya kam uchraydi, miokardning og’ir zararlanishi revmatizm, YuTN, 
idiopatik miokarditda uchraydi. 
 
Tebranuvchi  aritmiyalarda  bolaning  umumiy  ahvoli  birdan  yomonlashadi, 
ba'zida  qo'rquv,  vahima  yuzaga  keladi.  Yurakni  eshitib  korganda  tonlarning  turli 
xil  jarangdorligi,  qisqa  va  pauzalarning  tartibsiz  almashinuvi  aniqlanadi.  Puls 
tanqisligi,  yurakni qisharish soni puls sonidan ustunlik qiladi. Odatda qon aylanish 
buzilish  belgilari    turli  darajada  bo’ladi.  EKGda  ritmning    bu  buzilishida  R  tishi 
ornida olchami  va shakli bo’yicha turli xil alohida to’lqinlar aniqlanadi. 
 
Asosiy  terapiya,  tebranuvchi  aritmiyani  chaqirgan  kasallikni  davolashga 
yonaltirilgan. Taxiaritmik shaklida  yurak  glikozidlari tavsiya etiladi. Bradiaritmik 
shaklida  yurak  glikozidlarini  ehtiyotkorlik  bilan  qo’llash  zarur.  Ba'zida 
novokainamid, xinidin, aymalin  samara beradi. Medikament davo samarasizligida  
elektr defibrillyasiya  ko’rsatilgan. 
 
Bolalarda tebranuvchi aritmiya oqibati juda jiddiy, asosan taxiaritmik shakli 
yo’mon oqibat bilan tugaydi. 
 
Sinusli  tugunning  zaifligi  sindromi  -  taxibradikardiya  sindromi  ritmning 
murakkab buzilishi  hisoblanadi. Ba'zida u YuTN  bo’lmasa ham kuzatiladi, ammo 
ko’p  qo’llarda  YuTN  yoki  yurak  operasiyalaridan  keyin  kuzatiladi.  Yaqqol 
bradikardiyada bosh aylanishi yoki hushdan ketish aniqlanadi.  
Bradikardiyaning taxikardiya  bilan  almashinishini  bemorlar  yurak  tez  urib  ketishi 
yo’ki  jismoniy  yuklamani  yomon  qabul  qilish  bilan  sezadi.  Taxiaritmiyani 
davolashdagi  dorilar  qollaniladi.  Digitalis  dorilarini  qollash  mumkin  emas.  Og’ir 
holatlarda  qayta  bog’lam  usuli  bo’yicha  ishlovchi,  sun'iy  ritm  boshharuvchisi 
implantasiyasi o’tkaziladi.