Əsgərov Elməddin Firudin oğlu “ Azərbaycanda maşınqayırma sənayesinin yenidən qurulması və inkişaf prespektivləri
Yüklə 1,09 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Nəticə və təkliflər
İqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrin sənayesində bir qayda olaraq istehsal olunan sənaye məhsulun dəyərinin 30-50%-i maşınqayırmanın üzərinə düşür. Olkədə digər sənaye istehsalların inkişaf göstəriciləri yüksək olsa belə maşınqayırmanın kifayət qədər inkişaf etməməsi stuktur çatışmamazlığıdır. Dünya maşınqayırmasında iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrin yalnız ilk olduğu maşınqayırma məhsulun bütün nomenklaturasını istehsal etmək iqtidarındadır. Bu ABŞ, Yaponiya, Rusiya, AFR, Böyük Britaniya və Fransadır, həmçinin müəyyən həcmdə Çin, Kanada, İtaliya və Ukraynadır. Bu ölkələrin üzərinə dünya istehsalının ¾- düşür, sənayenin tərkibində maşınqayırmanın xüsusi çəkisi məşğul olanların və istehsalın dəyərinə görə 25%- dən ( Çin ) 40%-ə, (Yaponiya ) qədər dəyişir. Məhz bu ölkələrin maşınqayırma şirkətləri dünya elmi- texniki tərəqqinin əsas liderləridir. ( 90) Müasir maşınqayırma elm tutumlu texnologiyalara əsaslanır. Müasir maşınların yaradılması zamanı əsas tendensiya funksional yüklənmənin mexaniki hissələrdən intellektual kompenentlərə ( elektron, kompüter) keçirilməsidir. Müasir maşınqayırmada mexaniki hisslərin xüsusi çəkisi 90-cı illərdə olduğu 70%-dən 25- 71 30%-ə enmişdir. Eyni zamanda texniki sistemin yaradılması və istismarının bütün həyat dövrü ərzində onun kompüter müşahidəsi aparılır. Son illərdə bir sıra funksiyaların maşınqayırmadan ayrılıb xidmət sahəsinə keçməsi müşahidə olunur. Bunlardan aşağıdakıları göstərmək olar: kompüterlərin, idarəetmə və avtomatlaşdırma texnikasının proqlaşdırılması və xidməti; mürəkkəb istehsal və lokal rabitə sistemlərinin layihələndirilməsi; lizinq xidmətlərinin göstərilməsi, məsləhət xidmətləri və s. Məsələn, sənayenin maşın və avadanlıqlara kapital qoyuluşlarının 20%-nin lizinqin üzərinə düşməsi ilə tez-tez rastlaşmaq olur. İnkişaf etmiş ölkələrin hökumətləri maşınqayırma istehsalının inkişafının dövlət tənzimlənməsi siyasətini həyata keçirir. Sahənin dövlət tənzimlənməsi iki əsas istiqamət üzrə həyata keçirilir. İnnovasiya prosesinin stimullaşdırılması xətti ilə və milli şirkətlər üçün daxili və xarici bazarlarda rəqabət şəraitinin asanlaşdırılması məqsədi ilə müxtəlif tədbirlərin görülməsi yolu ilə. İnnovasiya prosesinin stimullaşdırılması özündə ixrac istehsallarında vergilərin tutulmasında ghəmiyyətli güzəştlərin verilməsi, ixraca yönəlmiş istehsalların inkişafı üçün imtiyazlı kreditlərin verilməsi, xarici alıcılara verilən maliyyə və əmtəə kreditlərin dövlət sığortasının təmin edilməsini cəmləşdirir. Sonradan təqdim olunan və bazar faiz dərəcələri arasındakı fərq dövlət büdcəsindən ödənilir. Orta müddətli perspektivdə Azərbaycan iqtisadiyyatının davamlı inkişafı müəyyən qədər xarici iqtisadi əlaqələrin inkişafından asılı olacaq. Bu onunla izah olunur ki, Azərbaycanın daxili bazarı “ dardır” və effektivi ixtisaslaşdırılmış maşınqayırma istehsalların inkişafı üçün iqtisadi artımın mənbələrini mümkün qədər çox əmtəə və xidmətlərin xarici bazarlara irəlilədilməsində atarmaq lazım olacaq. Beləliklə, Azərbaycan özünün iqtisadiyyatının dünya iqtisadi sisteminə inteqrasiyasını dərinləşdirmək, xarici iqtisadi fəaliyyətin tənzimlənməsinin metod və forma və mexanizmlərini təkmilləşdirmək, yüksək texnoloji tutumlu elmitutumlu və izafi dəyəri olan məhsulların istehsalını artırmaq və rəqabət qabliyyətini artırmaq məcburiyyəti qarşısındadır. Bu isə öz növbəsində , ölkənin qloballaşma prosesində sadəcə olaraq iştirakını tələö etmir, həm də dünya birliyinin müasir ticarətdə istifadə 72 etdiyi prinsip, norma və qaydalar əsasında səmərəli xarici tisarət siyasətinin həyata keçirilməsi mexanizminin formalaşdırılmasını (ÜTT) qaydalardır ki, onlar dünya ticarətinin liberallaşdırılması və qloballaşdırılması və onunla bağlı olan iqtisadi glaqələr sisteminin və üzvlər arasında müvafiq hüquqi münasibətlərin tənzimlənməsinin ideya və prinsiplərinin həyata keçirilməsinin əsas alətdir. Nəticə etibarı ilə tədqirə layiq haldır ki, maşın sənayesi təkcə kapital və böyük şəhərləri əhatə etməz. Bu sənaye sahəsiregionlarda da inkişaf etməyə başlamışdır. Şamaxıda, Naxçıvanda yeni texnologiyaların tətbiqinə əsaslanan maddi-texniki bazanın yaradılması sayəsində müasir avtomobillərin təzyiqi getdikcə artır. Naxçıvanda "Lifan" avtomobilləri, Mingəçevir və Zəyəmdə (Şəmkir rayonu) kənd təsərrüfatı maşınları buraxılır. Digər markalı maşınların buraxılışı ilə bağlı layihələrin həyata keçirilməsi planlaşdırılır. Bu da Bakı ilə birlikdə regionlardayaşayan insanların işlə təmin edilməsi, sosial vəziyyətlərinin yaxşılaşması baxımından mühüməhəmiyyət daşıyır. Azerbaycan "Respublikasında maşınqayırma sənayesinin İnkişaf Proqramı" na uyğun olaraq son illərdə bu sahəyə dövlət dəstəyi daha da gücləndirilmişdir. Sənəddə nəzərdə tutulan tədbirlər maşın sahənin hərtərəfli inkişaf etdirilməsi məqsədini daşıyır. Proqramda respublikada neft-mədən və neft-kimya sənayesi üçün avadanlıq, maşın və mexanizmlərin istehsalının genişləndirilməsi, keyfiyyətini artırmaq, bu məhsul ixrac potensialının artırılması, həmçinin Gəncə və Bakı avtomobil zavodlarının bazasında ilk növbədə daxili tələbatı ödəmək üçün müasir yük maşınlarının və kiçik avtobusların yığma istehsalatlarının yaradılması nəzərdə tutulur. |