Mavzu. Marketing va uning rivojlanishini asosiy bosqichlari

1.3. Marketing nazariyasi kontseptsiyasi va uning evolyutsiyasi. 
Marketing kontseptsiyasi rejalashtirilayotgan va amalga oshirilayotgan firma 
faoliyatining strategik tahlili asosida ishlab chiqiladi. Marketing kontseptsiyasini 
ishlab chiqish odatda quyidagi bosqichlarni qamrab oladi: 

ichki va tashqi muhit strategik tahlilini amalga oshirish; 

marketing faoliyati va korxonaning maqsadlarini aniqlash; 

marketing strategiyasini aniqlash; 

rejalashtirilayotgan natijalarga erishish maqsadida marketing faoliyati 
elementlarini tanlash. 
Marketing kontseptsiyasi ishlab chiqarish va taklif yetilayotgan tovarlarga 
bo’lgan talabni rivojlanish darajasiga bog’liqligi jihatidan yevolyutsion taraqqiyot 
bosqichini kechdi. 
Marketing va tadbirkorlik sohasida dunyo ilmi va amaliyoti marketing 
evolyutsiyasida quyidagi kontseptsiyalarni asosladi va tavsiya etdi: 

ishlab chiqarish kontseptsiyasi; 

tovar kontseptsiyasi; 

sotish kontseptsiyasi; 

an’anaviy marketing kontseptsiyasi; 

ijtimoiy-axloqiy marketing kontseptsiyasi; 

o’zaro aloqaviy marketing kontseptsiyasi. 
Marketing kontseptsiyasi evolyutsiyasi 
Yillar 
Kontseptsiya 
Asosiy g’oya 
Asosiy vosita 
Asosiy maqsadi 
1860-1920 
Ishlab 
chiqarish 
Imkoniyati boricha 
ishlab chiqarish 
Tannarx, mehnat 
unumdorligi 
Ishlab chiqarishni 
takomillashtirish, 
sotish hajmini 
ustirish 
1920-1930 
Tovar 
Sifatli tovarlarni 
ishlab chiqarish 
Tovar siyosati 
Iste’mol tovarlari 
xossalarini 
takomillashtirish 
1930-1950 
Sotish 
Sotish tarmoqlari 
va kanalini 
rivojlantirish 
Sotish siyosati 
Tovarlar sotish 
intensifikatsiyasi 
1960-1980 
An’anaviy 
marketing 
Iste’molchiga nima 
kerak bo’lsa 
o’shani ishlab 
chiqarish 
Marketing miks 
kompleksi, 
iste’molchini tadqiq 
qilish 
Maqsadli bozorni 
xohish-
ehtiyojlarini tadqiq 
etish 

---

1980-1995 
Ijtimoiy-
axloqiy 
marketing 
Jamiyat talablarini 
hisobga olgan holda 
iste’molchiga kerak 
bo’lgan tavrlarni 
ishlab chiqarish 
Marketing miks 
kompleksi, ishlab 
chiqariladigan tovar 
va xizmat ishlab 
chiqarish, 
iste’molchi bilan 
bog’liq bulgan 
ijtimoiy va ekologik 
oqibatlarni tadqiq 
etish 
Maqsadli bozorni 
xohish-ehtiyojlari-
ni qondirish 
1995 
yildan shu 
davrgacha 
Marketingni 
o’zaro 
alokaviy 
kontseptsiyasi 
Biznes bo’yicha 
sheriklar va 
iste’molchilarni 
kondiradigan 
tovarlar ishlab 
chiqarish 
Marketing miks 
kompleksi, 
integratsiya va 
tarmoqli taxlil, 
koordinatsiya uslubi 
Maqsadli bozorni 
xohish-
ehtiyojlarini 
qondirish 
Ko’rsatib o’tilgan marketing kontseptsiyalari har bir mamlakat uchun standart 
yoki norma yoki qoida sifatida ko’rilmasligi kerak. Marketing evolyutsiyasi har 
qaysi mamlakatda o’zini xususiyatlari va bozor munosabatlari rivojlanish darajasiga 
bog’liq bo’ladi. Biroq marketingni paydo bo’lishi bilan bog’liq jahon tajribasi 
hamda bozor munosabatlarini rivojlanishi aniq mamlakatlarda tadbirkorlik 
faoliyatini tadbiq tadbiq bozor munosabatlarini shakllantirishga ishlatilishi mumkin 
ekanligi foydali hisoblanadi. Bundan tashqari marketingni rivojlanishida mashhur 
umumiy tendentsiya – e’tiborni tovar ishlab chiqarishdan iste’molchiga, uning 
xohish va ehtiyojlariga qaratish talab etiladi.