Azərbaycan resublikasi təHSİl naziRL

kil 10.4. Artım matrisi-xüsusi çəkiyə uyğun olaraq
məhsulların inkişaf ssenariləri 

---

176 
10.4. Firmanın gəlirləri üzrə qərarların 
 qəbulu və risklərin idarə edilməsi 
Bazar iqtisdiyyatında isə dövlət şirkətlərin heç bir 
riskinə görə məsuliyyət daşımır. Məhz bu cəhət bazar iştirak-
çılarını daha sərbəst edir və inkişaf üçün şirkətlərdə stimul 
yaranır. Təsadüfi deyil ki, ölkəmizdə şirkətlərin özəlləşdiril-
məsindən sonra ilk sahibkarlar MMC (Məhdud Məsuliyyətli 
Cəmiyyət) formasında yaranmağa başladı.
Hazırda dövlət özəl şirkətlərin vəzifələri, bazarın ağır-
lığı, şirkətin itkilərinə görə məsuliyyət daşımır və bütün bunlar 
ş
irkətin maliyyə vəziyyətində, təsərrüfat üzrə nəticələrində öz 
ə
ksini tapır. Şirkətin fəaliyyətinin əsas göstəricisi onun gəliri 
olduğundan, qiymətlərin idarə olunması zamanı risklərin nə-
zərə alınması və onların ölçülməsi məhz maliyyə nəticələri 
üzrə hesablanır. 
Risk amili şirkətin öz fəaliyyətini aktivləşdirməkdə 
mühüm rol oynayır. Məhz riskin mövcudluğu şirkətləri məcbur 
edir ki, bazarı daha ətraflı öyrənsinlər və fəaliyyətlərini daha 
səmərəli qurmaq üçün digər vasitələr axtarsınlar (fəaliyyətlərini 
daha səmərəli qurmaq, yeni bazarlar tapmaq, yeni texnolo-
giyalardan istifadə etmək, marketinq metodlarından istifadə et-
mək, kadr məsələlərini nəzərə almaq və s.). 
Adətən peşəkar sahibkarlar risk şəraitində qiymətlərin 
idarəedilməsi zamanı belə bir qaydaya üstünlük verirlər – 
70/30. Əgər onlar bir işin görülməsinə 70% əmindirlərsə onu 
həyata keçirirlər. Yerdə qalan 30% isə uğursuzluq zamanı gö-
rülməli olan işlər onlar üçün stimul rolunu oynayır. Yəni, 30%-
lik itki ehtimalı şirkətləri daha səmərəli yollar tapmağa, daim 
düşünməyə vadar edir və gözlənilməz uğursuzluqlar zamanı 
qərarlar qəbul etmək üçün stimul rolunu oynayır. Bu, “1/3 prin-
sipi” və ya “məntiqli risk” adlanır. Sahibkar risklərlə daha çox 
ə
mtəə və xidmətlərə qiymətlər qoyulması zamanı qarşılaşır. 

---

177 
Bu, xammalın, əməyin, enerjinin qiymətlərinin müəyyən edil-
məsi zamanı da eynidir. 
Məsələn, şirkətin qiymətqoyma zamanı etdiyi 1%-lik 
səhv onun son mənfəətinin 10-12%-ində əks olunur. Həmin 
məhsula qarşı tələb daha elastik olduqda isə bu rəqəm iki dəfə 
artır. Bu da şirkətin fəaliyyətində böyük təsirdir. Həmin amil 
ş
irkəti həm inkişaf etdirdə, həm də iflasa uğrada bilər. Həm də 
nəzərə almaq lazımdır ki, güclü inflyasiya zamanı məhsula 
olan qısamüddətli qiyməti proqnozlaşdırmaq çox çətindir və bu 
zaman -/+5 % həddində səhv adi haldır. 
Sahibkarlıq fəaliyyətində alternativ variantların risk dərə-
cələrinin müqayisə edilməsi və onlardan strategiyaya uyğun 
olaraq ən səmərəlisinin seçilməsi riskin kəmiyyətcə qiiymətlən-
dirməsini zəruri edir. Çünki bir sıra hallarda və müəyyən dərə-
cədə risklərin qarşısının alınması mümkündür. 
Ümumilikdə isə risk nəticəsində yaranan itkilərin 
azaldılması üçün risklərn effektiv idarə olunmasını təmin et-
mək zəruridir. Risklərin daim və istənilən şəraitdə mövcud ol-
duğunu nəzərə alaraq, onların fasiləsiz proses olaraq idarə 
olunması idarəetmənin səmərəliliyini artıra bilər. 
İ
stehsal-ticarət fəaliyyəti zamanı yarana biləcək itki-
ləri əvəzləyə biləcək (kompensasiya edəcək) fondların sahibkar 
tərəfindən yaradılması özünüsığortalamanın əsasını təşkil edir. 
Özünüsığortalamanın əsas vəzifəsi maliyyə-kommersiya fəaliy-
yəti zamanı yaranmış çətinliklərin operativ şəkildə aradan 
qaldırılmasından ibarətdir. Özünüsığortalama prosesi zamanı 
müxtəlif növ ehtiyat və sığorta fondları yaradılır. Bu fondlar 
təyinatından asılı olaraq natural və pul formasında yaradıla 
bilər. Beləliklə, fermerlər və kənd təsərrüfatının digər sub-
yektləri, hər şeydən əvvəl, natural formada sığorta fondları ya-
radırlar: toxum fondu, yem fondu və s. Bunların yaradılması 
baş verəcək iqlim şəraitindən asılıdır. Pul ehtiyat fondları göz-
lənilməz xərclərin, kredit borclarının, sahibkarlıq fəaliyyətinin 

---

178 
likvidliyi xərclərini ödəmək üçün yaradılır. Bu fondların 
yaradılması səhmdar cəmiyyətləri üçün mütləqdir. 
Səhmdar cəmiyyətləri və xarici kapitalın iştirakı ilə fəa-
liyyət göstərən müəssisələrdə qanunvericiliyə uyğun olaraq 
ehtiyat fondunun həcmi nizamnamə kapitalının 15%-dən az və 
25%-dən çox olmamalıdır. Səhmdar cəmiyyətləri ehtiyat fon-
duna, həmçinin emissiya gəlirlərini də, yəni istiqraz vərəqə-
sinin satışı zamanı nominal dəyərilə satış dəyəri arasındakı 
yaranan fərqi də daxil edirlər.
Səhmdar cəmiyyətlərin ehtiyat fondu gözlənilməyən 
xərclərin maliyyələşdirilməsi üçün, həmçinin istiqraz vərəqə-
lərinin faizlərinin və imtiyazlı səhmlərin dividendlərinin ödə-
nilməsi üçün (bu məqsədlər üçün gəlir az olduğu halda) istifadə 
olunur. 
Sahibkarlar və vətəndaşlar öz əmlaklarının sığortalan-
ması üçün qarşılıqlı sığortalama cəmiyyəti yarada bilərlər.