О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyоt instituti

 

---

Takrorlash ucnun savollar: 
1. 
Qanday materiallarni bosim bilan ishlash mumkin? 
2. 
Metalda rekristallanish deb nimaga aytiladi? 
3. 
Metallarni prokatlash deb nimaga aytiladi? 
4. 
Prokatlashning qanday turlarini bilasiz? 
5. 
Metallarni kiryalash nima? Uning qanday turlari bor? 
6. 
Metallarni presslash deb nimaga aytiladi? 
7. 
Presslashning yana qanday turlarini bilasiz? 
16-Mavzu: Metallarni payvandlash. Elektr yoyi bilan payvandlash. Payvandlashning 
zamonoviy usullari. Materiallarni kavsharlash 
 
16.1. Metallarni payvandlash 
 
Reja: 
1. Umumiy ma‟lumot. 
2. Payvandlash turlari. 
3. Payvand birikmalarining va choklarining asosiy turlari. 
4. Metallarning payvandlanuvchanligi. 
5. Payvand choklarda uchraydigan asosiy nuqsonlar. 
 
Tayanch 
iboralar: 
payvandlash, 
payvand 
birikma, 
payvand 
chok, 
metallarning 
payvandlanuvchanligi. 
Umumiy ma’lumot 
Turli konsturksion material bo‟laklarini atomlararo kuchlar ta‟sir etadigan darajada 
yaqinlashtirib, yaxlit qilib biriktirish jarayoni payvandlash deyiladi. 
Amalda bu maqsadlar uchun payvandlanuvchi metallning payvandlash yuzalari yo 
suyuqlantiriladi, yoki yuqori plastik holga kelguncha qizdirilib, bosim ostida o‟zaro 
yaqinlashtitirladi. Bunda yuzadagi mavjud oksid pardalar parchalanib, yuza g‟adur - budurligi 
ezilib, atomlararo tortishish kuchlari hisobiga bog‟lanishga sharoit yaratiladi. 
Metallarni payvandlashning oddiy usullari odamlarga qadimdan ma‟lum. O‟sha 
zamonlarda 
qoplama 
bolta, 
sovut 
singari 
turli 
buyumlarni 
tayorlaganlar, 
lekin 
payvandlanadigan joylarni qisqa vaqt ichida obdon qizdirib beradigan energiya manbalarining 
yo‟qligi bu usulning rivojlanhishiga asosiy to‟siq bo‟lib keldi.
1802 yilda rus olimi B.B.Petrov ko‟mir va metall sterjenlardan elektr tokini o‟tkazganda 
hosil bo‟ladigan yuqori haroratli elektr yoy hodisasini o‟rganib, yoy issiqligidan metallarni 
suuqlantirishda foydalanish mumkinligini ko‟rsatdi. 1882 yilda rus ixtirochisi injener 
N.N.Benordos ko‟mir elektrod bilan elektr yoy yordamida metallarni payvandlash usulini ixtiro 
etdi. 1888 yilda injiner N.G.Slavyanov suyuqlanuvchan metall elektrod bilan yoy yordamida
metallarni payvandlash usulini ixtiro etdi. Shuningdek u, payvandlash generatorini hamda 
payvandlashda yoy uzunligini avtomatikaviy ravishda rostlab turadigan moslama 
konsttruksiyani yaratdi. 
Metallarni payvandlashning jadal rivojlanishi XX asrning 30-40 yillariga to‟g‟ri keladi. 
Bu yilda Ukraina FA akademigi E.O.Paton rahbarligida metallarni flyus qatlami ostida elektrik 
yoy yordamida avtomatikaviy payvandlashning yangi usuli ishlab chiqildi. Bu usul xalq 
xo‟jaligida 1940 yildan boshlab keng qo‟lanila boshladi. 
Payvandlash yo‟li bilan metall konstruksiyalarning qalinligi 0,1 mm dan 250 mm gacha 
bo‟lgan istalgan shakldagi elementlarning puxta birikmalari olinadi. Payvandlash hosil qilgan 
birikmlar parchinlab birktirilga konstruksiyalardan 10-15%, quyma birikmalardan 30-40% 

---

yengil bo‟lganligi uchun, ancha metall iqtisod qilish imkonini beradi. Payvandalshda ish vaqti, 
ish kuchi tejaladi va metall konstruksiya arzonga tushadi.