10-Mavzu: O‘qituvchi va talabalar o‘rtasidagi munosabatlarning shaxsiy, huquqiy jihatlari Reja: 1

Talabalarning xulq madaniyatini shakllantirishda ijobiy ta’sir 
etadigan vositalar: 
a) 
inson hissiyoti bilan bog‘liq, uning idroki, tafakkuri, tasavvuri 
mahsuli bo‘lgan madaniy estetik manbalar (adabiyotlar, tasviriy san’at 
asarlari, musiqa, ilm-fan, diniy manbalar va h.k); 
b) 
illyustratsiya materiallari, madaniy meros sifatida qadrlanadigan 
geografik xaritalar, (Al-Xorazmiy yaratgan xarita), matematik- astronomiya 
jadvallari (Beruniy, Ulug‘bek), miniatyuralar (Behzod), xalq amaliy san’ati 
namunalari, milliy kiyimlar va h.k; 
v) tabiiy o‘lkashunoslik materiallari: tarixiy me’morchilik obidalari, 
muqaddas qadamjolar, ma’rifiy maskanlar, uy-muzeylar va h.k; 
g) obrazli-ta’sirchan ifoda vositalari (ma’naviy meros haqida diafilm, 
kinofilm, sahna asarlari, radio eshittirishlari, oynayi-jahon ko‘rsatuvlari, 
matbuot materiallari); 
d) o‘quv-tarbiyaviy, ijodiy ko‘rgazmali vositalar, talabalar yoki 
pedagog tomonidan tayyorlanadigan jadvallar, har xil ijodiy ishlar, referat, 
ma’ruza, konspekt, kichik-kichik poetik asarlar, manzaralar tasviri va h.k. 
Bu vositalardan dars jarayonida unumli foydalanish, noan’anaviy dars 
shakllarining amaliyotga keng joriy etish imkoniyatini yaratadi, 
talabalarning darsga qiziqishini oshiradi, o‘rganiladigan mavzularning 
mohiyatini chuqur anglab yetish imkonini beradi, mustaqil fikrlash, og‘zaki 
va nutqni boyitish kabilarni shakllantiradi. Mustaqil ishda talaba o‘z ustida 
mehnat qiladi, ijodiy izlanadi, o‘z nuqtayi nazari, qarashlarini shakllantiradi, 
dunyoqarashi va ma’naviy saviyasini namoyon etadi. Dars jarayonida 
ma’naviy meros manbalaridan foydalanish natijasida talabalarda ma’naviy 
merosga muhabbat, sadoqat, milliy o‘zligini anglash, milliy g‘urur 
shakllanib boradi. Bu esa, o‘z navbatida, talabalarda xulq madaniyatini 
shakllantirishga zamin bo‘lib xizmat qiladi. Shunday qilib, dars 
talabalarning xulq madaniyatini shakllantirishning muhim shakli bo‘lib, 
ma’naviy merosdan foydalanishda ta’lim-tarbiya tizimining asosiy bo‘g‘ini 
hisoblanadi. Ta’lim-tarbiya jarayonida ma’naviy meros manbalaridan 
foydalanish darsni samarali va qiziqarli tashkil etish, turli ko‘rgazmali 
qurollardan, darsda noan’anaviy vositalardan foydalanish talabalarda xulq 

---

madaniyatini shakllantirishga ta’sir etuvchi muhim omillar bo‘lib 
hisoblanadi. Albatta, bunda pedagogning darsni tashkil etishi ham muhim 
ahamiyatga egadir. Xulosa qilib shuni aytish kerakki, o‘qib- uqqan, chuqur 
odob-axloqli, adolat va adolatsizlikning farqini tushungan inson qaysi 
yo‘ldan borayotganligiga tushunib yetadi. Yurtiga nisbatan mehr, g‘urur 
paydo bo‘ladi. Natijada u ham Vatanning ravnaqiga munosib farzand 
sifatida o‘z hissasini qo‘shadi. Ajdodlarimiz yashab o‘tgan, meni o‘z 
bag‘riga olib ulg‘aytirayotgan Vatan uchun men nima qila oldim, meni 
go‘dakligimdan yedirib- ichirgan ota-onam, ona zamin, qonlari tomirimda 
jo‘sh urayotgan ajdodlarimiz sha’niga munosib ishlar qilayapmanmi, degan 
savollarini o‘z vijdoni oldiga ko‘ndalang qo‘yadi. Demak, har bir talaba 
qaysi mutaxassis egasi bo‘lishidan qati nazar Vatanga muhabbatli, iymonli, 
adolatparvar bo‘lishi muhimdir. Bunday fazilatlarni o‘zida kasb etgan 
yoshlar qanday vaziyatda bo‘lmasin hamma vaqt o‘ziga to‘g‘ri yo‘l tanlay 
oladi. Mustaqil jamiyatimizning kamol topishida o‘zlarining chuqur 
bilimlari va adolatli xatti-harakatlarini ko‘nikmaga aylantirishi bunday 
nufuzli talaba yoshlarning asosiy vazifalaridir. 
NAZORAT UCHUN SAVOLLAR 
 
1. Pedagogning kasbiy potensialini nimalar tashkil etadi? 
2. Pedagogik faoliyatning maqsadida qanday ijtimoiy pedagogik 
vazifalar yechimini topishi lozim? 
3. Kasbiy pedagogik faoliyat mazmunini ayting.