Microsoft Word Materiallar Full Mənim gənclərə xüsusi
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 10,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ŞƏBƏKƏLƏRDƏ YÖNLƏNDIRMƏ.OPTIMAL MARŞURUTUN TƏYIN EDILMƏSI Fərid MƏMMƏDOV
- II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- RİP(Routing İnformation Protocol), EİGRP(Enhanced İnterior Gateway Protocol), OSPF(Open Shortest Path First), BGP(Border Gateway Protocol)
- Statik yönləndirmənin üstünlükləri
- Statik yönləndirmənin çatışmazlıqları
- ƏSAS QANUNVERİCİLİK AKTLARI VƏ ONLARIN HÜQUQİ QÜVVƏSİ
- Elektron dövlətin inkişafında şübhəsiz e-kommersiyanın da xüsusi rolu vardır. Ölkə prezidenti Respublikamızın
- KOMPYUTER ŞƏBƏKƏLƏRININ VƏ ŞƏBƏKƏ ƏMƏLIYYAT SISTEMLƏRININ TƏDQIQI
|
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 604
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan Cədvəl 1: 8 Avropa ölkərində bulud hesablamalarının e-dövlətdə istifadəsinin müqayisələri Ölkələr Bulud
Hesablamalarının Milli strategiyada istifadəsinin təsdiqi
Bulud hesablamalarının qəbulu Bulud
hesablamalarının qəbulu səviyyələri Bulud yerləşdirmə modelləri Bulud xidmət
modelləri Bulud elektron dövlətinin Nümunə
xidmətləri Avstriya Bəli Planlaşdırılıb Milli Regional Şəhər ictimai xüsusi icma
Platforma Proqram təminatı İnfrastruktura
Arxivləşdirmıə Bulud platformalarının elektron dövlət tətbiqetmə xidmətlərində istifadəsi Əməkdaşlıq dəstələri Danimarka Xeyir Planlaşdırılıb Həyata keçirilir Bələdiyyə ictimai xüsusi
icma Proqram təminatı
E-məktub satınalma Finlandiya Xeyir Planlaşdırılıb
Fransa Bəli
İnkişaf etdirilir Milli
icma İnfrastruktura
İrlandiya Bəli Planlaşdırılıb Milli ictimai xüsusi
icma Platforma Proqram təminatı İnfrastruktura
İctimai
informasiya deposu
Əməkdaşlıq dəstələri e-məktub İspaniya Xeyir Planlaşdırılıb Həyata keçirilir Milli Regional Şəhər
ictimai xüsusi
icma hibrid
Platforma Proqram təminatı İnfrastruktura
E-dövlət xidmətləri Açıq hökumət Vətəndaş iştirakı E-məktub Arxivləşdirmə Saxlanılma Əməkdaşlıq Birləşmiş Krallıq Bəli İnkişaf etdirilir Həyata keçirilir Milli xüsusi icma
Platforma Proqram təminatı İnfrastruktura
E-məktub Müştəri əlaqələri idarəetməsi Offis
1. “E-government: Definition, Goals Benefitsand Risks” Guo Yanqing ; Dept. of Public Finance, Tianjin Univ. of Finance & Econ., Tianjin, China (http://ieeexplore.ieee.org/xpl/articleDetails.jsp?tp=&arnumber=5576557&queryText%3 De- government) 2. “Research on cloud computing security problem and strategy” Wentao Liu ; Dept. of Comput. & Inf. Eng., Wuhan Polytech. Univ., Wuhan, China (http://ieeexplore.ieee.org/xpl/articleDetails.jsp?tp=&arnumber=6202020&query Text%3Dcloud+computing) 3. RSA Conference 2013 San Francisco (http://www.rsaconference.com/events/us13) 4. “Cloud Computing in E-government across Europe” Bernd Zwattendorfer, Klaus Stranacher, Arne Tauber, Peter Reichst
ädter E-Government Innovation Center (EGIZ), Graz University of Technology, Graz, Austria 5. “Research on the application of cloud computing in e-government” Jin Tian ; Inf. Coll., Capital Univ. of Econ. & Bus., Beijing, China (http://ieeexplore.ieee.org/xpl/articleDetails.jsp?tp=&arnumber=5973937&queryText%3DCloud+e- government+in+Sinqapure) 6. “Cloud Computing: Deployment Models, Delivery Models, Risks and Research Challenges” Savu, L. ; Inf. Security Dept., Univ. of Bucharest, Bucharest, Romania (http://ieeexplore.ieee.org/xpl/articleDetails.jsp?tp=&arnumber =5778816&queryText%3DCloud+deployment+models) 7. “G-Cloud: The Cloud of Clouds” Chandra, D.G. ; DGE&T, MoLE, New Delhi, India (http://ieeexplore.ieee.org/ xpl/articleDetails.jsp?tp=&arnumber=6449785&queryText%3DCloud+e-government+in+Sinqapure)
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 605
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan ŞƏBƏKƏLƏRDƏ YÖNLƏNDIRMƏ.OPTIMAL MARŞURUTUN TƏYIN EDILMƏSI Fərid MƏMMƏDOV Qafqaz Universiteti farid.mamedov.88@mail.ru AZƏRBAYCAN Müasir dövrdə istifadə etdiyimiz data şəbəkələri öz əhatə dairəsini gündən günə genişləndirməkdədir. Müasir cəmiyyətimizi internetsiz təsəvvür etmək qeyri-mümkündür. Hazırda data şəbəkələri daha da genişlənərək qlobal şəbəkələrə çevrilir. Dünyanın müxtəlif ölkələrində hər gün internet üzərindən milyonlarla əməliyyatlar həyata keçirilir. Bu əməliyyatlara misal olaraq e-mail vasitəsilə məktubların göndərişi, web səhifələrə internet üzərindən baxış, online oyunlar oynanması, ip telefoniya, tele konfransların təşkili və.s göstərə bilərik. Bütün bu əməliyyatları yerinə yetirən bir proses vardır. Bu proses
Yönləndirmə prosesi 2 mühüm tapşırığın öhdəsindən gəlir. Bunlardan biri datanın göndərilməsi üçün lazım olan marşurutun seçilməsi və digəri isə paketlərin bu seçilmiş marşurutla göndərilməsidir. Yönləndirmə prosesi OSİ modelinin şəbəkə təbəqəsində və ya TCP/İP modelinin İnternet təbəqəsində fəaliyyət göstərən prosesdir. Yönləndirmə prosesi yönləndirici(router) adlanan avadanlıq vasitəsilə həyata keçirilir. Bu avadanlıq daxilində fəaliyyət göstərən yönləndirmə alqoritmi vasitəsilə avadanlıq tərəfindən qəbul olunan paketlərin başqa istiqamətə ötürülməsi təmin edilir. Yönləndirmə alqoritmi yönləndirmə protokoluna əsaslanan alqoritmdir. Bu yönləndirmə protokolu data paketlərinin öz ünvanına göndərilməsi üçün optimal marşurut seçir. Bu optimal marşurut yönləndirmə protokolu tərəfindən istifadə edilən metrik dəyərə əsasən təyin edilir. Metrik dəyər yönləndirmə protokolu tərəfindən optimal marşurutun seçilməsində istifadə olunan dəyərdir. Belə ki,məlumatın göndərilməsi üçün bir neçə müxtəlif marşurutlar ola bilər. Bu marşurutlardan adətən metrik dəyəri ən kiçik olan marşurut seçilir. Yönləndirmə protokolu tərəfindən metrik dəyərin hesablanması üçün bir neçə parametrdən istifadə olunur. Bu, kanalın sürəti(bandwidth), şəbəkədə gecikmə(delay), etibarlılıq(reliability) kimi parametrlər ola bilər.Yönləndirmə alqoritmi yönləndirmə protokollarından istifadə edərək,data paketlərinin öz ünvanına çatdırılması üçün ən optimal marşurutu müəyyən edir. Yönləndirici avadanlığında(router) yönləndirmə ilə əlaqədar bütün informasiyalar bu avadanlığın yönləndirmə cədvəlində yerləşir. Ümumiyyətlə müxtəlif yönləndirmə alqoritmləri mövcuddur və bu alqoritmlərdən asılı olaraq, yönləndirmə cədvəlində yerləşən informasiyalar öz həcminə görə müxtəlif ola bilər. Hər bir yönləndirici avadanlığın özünün yönlənirmə cədvəli vardır və hər bir avadanlıq bu cədvələ məlumatın öz ünvanına göndərilməsi üçün lazım olan informasiyaları əlavə edir. Yönləndirmə cədvəli yönləndiricinin öz bazasında saxlanılan bir məlumatdır. Bu cədvəl həm məlumat bazası şəklində və həm də sadəcə olaraq fayl şəklində saxlanıla bilər. Yönləndirmə cədvəlində müxtəlif məlumatın müxtəlif şəbəkələrə daşınması üçün lazım olan ən optimal marşurutlar yerləşir. Bu cədvəldən istifadə edərək, məlumat bir şəbəkədən digərinə ən optimal sayılan marşurutla daşına bilər. Yönləndirici avadanlığının yönləndirmə cədvəlinə məlumatlar yəni marşurutlar əlavə olunduqca bu cədvəlin bazası yenilənir. Bu marşurutlar həm statik yəni şəbəkə mühəndisinin özü tərəfindən, həm də dinamik olaraq avadanlığın yönləndirmə cədvəlinə əlavə oluna bilər. Belə ki, avadanlıqda olan yönləndirmə məlumatları həm statik , həm də dinamik olaraq yenilənə bilər. Bu baxımdan yönləndirmə statik və dinamik yönləndirməyə ayrılır. Statik yönləndirmə - Yuxarıda da qeyd olunduğu kimi, statik yönləndirmədə yönləndirmə cədvəlinə marşurutlar şəbəkə mühəndisinin özü tərəfindən əlavə olunur. Yəni bu cədvəl statik olaraq yenilənir. Statik yönləndirmə şəbəkə mühəndisi tərəfindən hər bir marşuruta daha çox nəzarət tələb edir.Çünki bu marşurutların hər biri şəbəkə mühəndisi tərəfindən statik olaraq daxil edilib. Miqyas etibarı ilə kiçik olan şəbəkələr üçün statik yönləndirmə daha geniş şəkildə istifadə edilir. Lakin,miqyasca böyük şəbəkələrdə bu tip yönləndirmədən istifadə olunması məqsədəuyğun deyil. Çünki şəbəkənin miqyası genişləndikcə onun strukturu və idarə olunması da mürəkkəbləşir və bu mürəkkəb strukturda statik yönləndirmədən istifadə etmək məqsədəuyğun deyil. Dinamik yönləndirmədən fərqli olaraq statik yönləndirmədə avadanlıqlar yönləndirmə məlumatlarını yəni marşurutları bir-birilə mübadilə etmirlər. Bu isə statik yönləndirmənin üstün cəhətidir. Belə ki, bu zaman avadanlıqların prosessorları və operativ yaddaşları(RAM) əlavə yüklənmədən azad olurlar. Həmçinin bu zaman buraxılış kanalı(bandwidth)-nın yəni trafikin yüklənməsinin qarşısı alınır. Lakin bu üstünlüklərə baxmayaraq müəyyən çatışmazlıqlar da mövcuddur. Belə ki,statik yönləndirmə zamanı şəbəkədə baş verən hər hansı dəyişiklik barədə qonşu avadanlıq məlumat almır. Belə ki,qonşu avadanlıqda da bu dəyişiklik şəbəkə mühəndisi tərəfindən(statik) yerinə yetirilməlidir.
Metrik dəyərlərin seçilməsindən asılı olaraq,bir neçə müxtəlif yönləndirmə protokolları mövcuddur. Dinamik yönləndirmədə şəbəkədə mövcud olan hər bir yönləndirici avadanlığın marşurut cədvəli və ya yönləndirmə cədvəli dinamik olaraq yenilənir. Belə ki,şəbəkə topologiyasında hər hansı bir dəyişiklik baş verirsə yəni topologiyaya yeni şəbəkələr əlavə II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 606
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan olunub və ya çıxarılarsa bu barədə şəbəkədə mövcud olan bütün yönləndirici avadanlıqlar yönləndirmə protokolu vastitəsilə xəbər tutacaq və baş verən topologiya dəyişikliyinə uyğun olaraq öz bazasında yəni cədvəlində bu dəyişikliyi edəcək. Dinamik yönləndirmədə avadanlıqlar öz bazasında olan yönləndirmə cədvəllərini və ya marşurutları bir-birilə mübadilə etməlidirlər. Bu isə dinamik yönləndirmənin mənfi tərəfini üzə çıxarır. Belə ki, bu zaman topologiyada mövcud olan yönləndirici avadanlıqlarında prosessorun(CPU) və operativ yaddaşın(RAM) yüklənmə faizi artacaq. Bundan əlavə bu mübadilə zamanı trafikin(bandwidth) yüklənməsi də artacaq. Lakin,bunun üstün tərəfi də vardır. Belə ki, şəbəkə topologiyasında hər hansı dəyişikliklər baş verəndə dinamik yönləndirmə protokolu vasitəsilə şəbəkədə mövcud olan bütün yönləndirici avadanlıqlar bu dəyişiklik barədə məlumat alacaq və öz bazalarını yəni yönləndirmə cədvəllərini baş verən dəyişikliyə uyğun olaraq,dinamik protokol vasitəsilə yeniləyəcəklər. Dinamik yönləndirmə protokollarına misal olaraq,
cəhətləri vardır.Bu cəhətləri hər bir yönləndirmə növünə uyğun olaraq,aşağıdakı kimi qruplaşdıra bilərik. Statik yönləndirmənin üstünlükləri : ● Resursun (CPU,RAM) minimal yüklənməsi ; ● Trafikin az yüklənməsi (yönləndirmə məlumatları avadanlıqlar arasında mübadilə edilmədiyinə görə) ; ● Kiçik miqyaslı şəbəkələr üçün optimal seçimdir. Statik yönləndirmənin çatışmazlıqları : ● Şəbəkədə topologiya dəyişiklikləri baş verirsə bütün avadanlıqlarda bu dəyişikliklər statik olaraq şəbəkə mühəndisi tərəfindən əlavə edilməlidir ; ● Böyük miqyaslı şəbəkələr üçün istifadə olunması əlverişli deyil. Dinamik yönləndirmənin üstünlükləri : ● Böyük miqyaslı şəbəkələr üçün ən optimal seçimdir. Həmçinin yönləndirici avadanlıqlarında dinamik yönləndirmənin konfiqurasiyası sadədir ; ● Şəbəkə topologiyasında hər hansı dəyişiklik baş veribsə,şəbəkədə mövcud olan bütün yönləndirici avadanlıqlar dinamik yönləndirmə protokolu vasitəsilə bu dəyişikliyə avtomatik olaraq uyğunlaşır və bu dəyişiklik şəbəkədə mövcud olan avadanlığın yönləndirmə cədvəlində yenilənir ; ● Məlumatın hər hansı bir ünvana göndərilməsi üçün bir neçə (2) dinamik marşurut varsa onda məlumat balans şəklində hər bir marşurut üzərindən göndəriləcək ;
resursun yüklənməsinə (CPU,RAM) səbəb olur ; ● Yönləndirmə cədvəlində olan məlumatların şəbəkədə mövcud olan yönləndirici avadanlıqlar arasında mübadiləsi bu avadanlıqlarası trafikin yüklənməsinə səbəb olur ; ● Məlumatın lazım olan ünvana göndərilməsi üçün ən optimal marşurutun seçilməsi statik deyil,dinamik olaraq dinamik yönləndirmə protokolu vasitəsilə həyata keçirilir .
AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu 1 , Qafqaz Universiteti 2 xmesiyev@qu.edu.az 1 , namiq.kadirov@mail.ru 2
AZƏRBAYCAN XÜLASƏ Bu məqalə Respublikamızda elektron dövlətin təşkilinin qanuni bazasının formalaşdırılması haqqındadır. Məqalədə Respublikamızda elektron dövlət sferasında qəbul edilmiş əsas qanunvericilik aktları qeyd olunmuşdur. Burada hər bir normativ hüquqi aktın məqsədi və əhəmiyyəti qeyd olunmuşdur. Daha sonra bütün bu proseslərdən gəlinən nəticələr verilmişdir. Açar sözlər: elektron dövlət, qanunvericilik aktları, informasiya texnologiyaları, normativ hüquqi aktlar,qanun, fərman, sərəncam və.s .
Məlum olduğu kimi, informasiya texnologiyalarının surətlə dəyişdiyi müasir dövrümüzdə dövlət hakimiyyət orqanları da bu dəyişiklikdən kənarda qala bilməzdi. 21-ci əsrin ən böyük kəşflərindən biri sayılan elektron dövlət layihəsi də bu
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 607
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan dəyişiklik və tələblərdəndir. Belə ki, dəyişən dövrlə uyğunlaşmaq, vətəndaşların tələblərinə daha tez bir zamanda və tam şəffaflıqla cavab vermək, pozulmuş insan hüquqlarının və azadlıqlarının vaxtında bərpa olunması , dövlət orqanlaında korrupsiya və rüşvərxorluğun, özbaşnalığın aradan qaldırılması, vətəndaşların dövlət orqanlarına olan inamını artırmaq məqsədilə dövlət hakimiyyət orqanları elektron dövlət layihəsini tətbiq edirlər. Təbii ki, bu prossesi aktuallaşdırmaq və sui- istifadə hallarını aradan qaldırmaq, inkişafın vahid strategiyasını müəyyən etmək məqsədilə dövlət qurumları müvafiq qanunvericilik aktları hazırlayır və həyata keçirirlər. Məhz dövrün tələblərini yerinə yetirmək və Azərbaycan Respublikasının inkişafını təmin etmək məqsədilə qanunvericilik və icra hakimiyyəti orqanları öz səlahiyyətləri çərçivəsində normativ hüquqi aktlar qəbul edir.
Azərbaycan öz müstəqilliyini əldə etdikdən sonra informasiya texnologiyalarının inkişafına diqqət artırıldı.Nəticədə bütün dünyada yenicə təşəkkül tapmağa başlamış layihə, elektron dövlət layihəsinə keçmək üçün zəmin yarandı. Respublikamızda elektron dövlətin inkişafı üçün atılan ilk addım ümumilli lider Heydər Əliyev tərəfindən 2003-cü ildə qəbul olunan “Azərbaycan Respublikasının inkişafı naminə İKT üzrə Milli Strategiyası (2003-2012-ci illər)” oldu. Daha sonralar prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilən siyasətin nəticəsində Respublikamızda elektron dövlətin formalaşmasında xeyli uğurlar əldə olundu. Respublikamızda elektron dövlətin inkişafı üçün qəbul edilmiş qanunvericilik aktlarının ən əsasları aşağıdakılardır: «Azərbaycan Respublikasının inkişafı naminə informasiya və kommunikasiya texnologiyaları üzrə Milli Strategiyanın (2003—2012-ci illər)» təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı Respublikamızda elektron dövlətin formalaşmasının əsasını qurmuşdur.Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev tərəfindən imzalanmış bu strategiya respublikamızda elektron dövlətə keçid üçün xüsusi əhmiyyət kəsb etmişdir. Qanunun bir hissəsi də bilavasitə Respublikamızda elektron hökumətin formalaşdırılmasının strategiyasından ibarətdir .
Azərbaycan Respublikasında rabitə və informasiya texnologiyalarının inkişafı üzrə 2005-2008 və 2010-2012-ci illər üçün Dövlət Proqramılarının (Elektron Azərbaycan) elektron dövlətin inkişafında müstəsna rolu olmuşdur. Belə ki proqramda Azərbaycanda elektron dövlətin inkişafı üçün zəruri baza , fəaliyyət istiqamətləri, vəzifələrin aidiyyəti qurumlar arasında bölüşdürülməsi və s problemlərə toxunulmuş və gələcək inkişaf perspektivləri müzakirə olunmuşdur . Respublikamızda Elektron dövlətin inkişafı üçün ən mühüm fərmanlardan biri də” Dövlət orqanlarının elektron xidmətlər göstərməsinin təşkili sahəsində bəzi tədbirlər haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2011-ci il 23 may tarixli Fərmanıdır. Burada da, ölkə prezidenti bəzi dövlət orqanlarının xüsusilə Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinin qarşısına konkret məqsəd qoyur və həll prossesinin yollarını göstərir, həmçinin Nazirlər Kabinetinə bu barədə görülən işlər barədə hər üç aydan bir hesabat verməsi tapşırılır . Elektron dövlətin inkişafında şübhəsiz e-kommersiyanın da xüsusi rolu vardır. Ölkə prezidenti Respublikamızın Dünyaya inteqrasiya prossesində daha qabaqcıl mövqe tutması və elektron ticarətin genişləndirilməsi, o cümlədən elektron ticarətdə sui-istifadə hallarının aradan qaldırılması məqsədilə müvafiq qanunvericilik aktını qəbul etmişdir . Elektron imza və elektron sənəd haqqında qanun Respublikamızda hüquqi dövlət prioritetlərinin formalaşmasında mühüm rol oynayır. Qanun elektron imzanın alınması, istifadə qaydaları, elektron sənəd dövriyyəsinin təşkilindən bəhs edir. “Dövlət və yerli özünüidarə orqanlarının aktlarının elektron informasiya sistemləri vasitəsilə açıqlanması Qaydasının təsdiq edilməsi haqqında”Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı “ elektron dövlətə keçiddə xüsusi əhmiyyət kəsb edir. Bu fərmanla ölkə prezidenti dövlət orqanları qarşısında konkret tapşırıqlar qoyur. “İnformasiya əldə etmək haqqında”Azərbaycan Respublikasının Qanunu respublikamızda elektron dövlətin yaradılmasının ilk bazalarından olmuşdur. Qanunun əsas məqsədi vətəndaşların zəruri informasiyaya sahib olma azadlıqlarından bəhs etsə də, bir çox maddələri bilavasitə elektron dövlətin yaradılması tələblərinə söykənir. Bu maddələr 12,29,30,39 və 43-cü maddələrdir. NƏTİCƏ Bütün yuxarıda qeyd olunanları yekunlaşdıraraq aşağıdakı nəticələrə gəlmək olar: 1) Qanunvericilik bazası respublikamızda elektron dövlətin inkişafında əsas və təkanverici rol oynayır. 2) Qanunvericilik aktlarının müasir tələblərə uyğun olaraq daim təkmilləşdirilməsi vacib məsələlərdəndir. 3) Bəzi yeni qanunvericilik aktlarının qəbul edilməsi vacib məsələdir(məs:e-demokratiya haqqında qanun). 4) Bu qanunvericilik aktlarının icrasına nəzarətin təşkili də mühüm faktordur. Son dövrlər görülən məqsədyönlü tədbirlər , ASAN xidmətin yaradılması, e-hökumət portalının yaradılması da gələcəkdə respublikamızda elektron dövlətin inkişafının təkmilləşdirilməsinə kömək edəcəkdir. Şübhəsiz ki, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2012-ci il 5 sentyabr tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmişdir “Açıq Hökumətin təşviqinə dair 2012-2015-ci illər üçün Milli Fəaliyyət Planı” da prosesə təsir göstərəcəkdir. ƏDƏBİYYAT SİYAHISI 1. www.ict.az 2. www.mincom.gov.az
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 608
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 3. www.e-qanun.az 4. www.e-gov.az 5. www.president.az 6. www.azerbaijan-news.az 7. www.unpan.org
KOMPYUTER ŞƏBƏKƏLƏRININ VƏ ŞƏBƏKƏ ƏMƏLIYYAT SISTEMLƏRININ TƏDQIQI
Nərmin MURADLI ADPU
muradlinermin.90@gmail.com AZƏRBAYCAN İki və ya daha artıq kompyuteri bir-birilə birləşdirdikdə kompyuter şəbəkəsi alınır. Ümumiyyətlə kompyuter şəbəkəsini yaratmaq üçün xüsusi avadanlıq ( şəbəkə avadanlığı ) və xüsusi proqram təminatı olmalıdır. Ən sadə yol iki kompüteri birləşdirmək üçün kabeldən istifadə olunmasıdır.Məsələn, əgər kompyuterlərdə Windows ƏS-i yüklənibsə,bunun üçün başqa heç bir avadanlıq və ya proqram təminatı lazım deyil. Windows ƏS-nin özündə belə bir imkan var.Bu birbaşa birləşmə adlanır. Kompyuter şəbəkəsində kompyuterlər arasında məlumat və ya informasiya axını yaratmaq üçün şəbəkə və proqram təminatı bir-birinə uyğun olmalıdır və bir-birilərinə göndərilən informasiyalarının formatı bir standartda olmalıdır. Beynəlxalq Standart İnstitutu İSO( İnternational Standarts Organization) belə bir model təklif etmişdir. OSİ (model of Open System İnterconnection – bir-birilə əlaqəli açıq sistem) Şəbəkə əməliyyat sistemləri arasında Windows Server ƏS-i sistemi çoxdan bir standart kimi qəbul olunmuşdur. Əməliyyat sistemi hər bir kompüterə lazımdır.Lakin tək işləyən kompyuterlərin tələbləri bir-birilə işləyən kompyuterin tələbləri fərqlidir və buna görə şəbəkə əməliyyat sistemi çox güclü və etibarlı olmalıdır. Şəbəkə əməliyyat sistemi ilə işləyən və digər kompyuterləri idarə edən mərkəzi kompyuter server adlanır.Şəbəkədə işləyən ayrı ayrı kompyuterlər isə klient adlanır.Klient kompyuterlərin əməliyyat sistemlərindən fərqli olaraq Server (şəbəkə əməliyyat sistemi) daha üstün imkanlara malikdir. Şəbəkə əməliyyat sistemləri xüsusən serverlər üçün yazılıb,ona görə ki,server 10-larla, 100-lərlə kompyuterlərə müxtəlif xidmətlər göstərməlidir.Məsələn, fayl xidmətləri,çap xidmətləri və.s. Şəbəkənin klientləri öz işlərində şəbəkə əməliyyat sistemlərinə arxalanırlar. Windows Server ilə işləyən serverlərin kliyent kompyuterlərində müxtəlif əməliyyat sistemləri ola bilər. Windows Server yeganə şəbəkə ƏS-i deyil. Hətta ola bilər ki, qonşu şöbələrdə müxtəlif şəbəkə ƏS-ləri işləsin. Əvvəllər müxtəlif platformalarda olan şəbəkə ƏS-ləri bir-birilərini görə bilmirdi. Artıq bu problem aradan qaldırılıb. Bir-birini görmək üçün, yəni, yanaşı işləmək üçün lazımlı alətlər şəbəkə ƏS-lərində vardır. Məs: Windows Server ƏS-ində Nowell NetWare şəbəkə ƏS-i üçün olan alətlərə baxaq: Directory Services Manager for Netware (DSMN) – NetWare – kataloq xidmətlərinin dispetçeri: bu alət NetWare serverlərin qeydiyyat yazılarını Windows Server domeni ilə sinxronlaşdırmağa imkan verir. DSMN – istifadəçi və qrupların qeydiyyat yazılarının idarəetməsinə aid kataloq xidmətlərin imkanlarını Windows Server-dən NetWare serverlərə artırır. Həm Windows Server, həm də NetWare serverə daxil omağa hüququ olan istifadəçinin və qrupların qeydiyyat yazıları ilə mərkəzləşmiş idarəetmək olar. Hər bir istifadəçinin daxil olma hüququ olan bütün serverlərdə hansı şəbəkə ƏS-lərinin onlarda işləməsindən asılı olmayaraq bir parol olur. Özü də, bütün serverlərdə parol sinxronlaşdırılmış qalır. Bu proses – ikitərəflidir. Bütün istifadəçiləri və qrupları NetWare-dən Windows NT-yə köçürnək olar və əksinə. Beləliklə, birləşmiş şəbəkələrin resurslarına daxil olmağı – idarə etmək olar. Sinchronization Manager (Sinxronlaşdırma dispetçeri) – Bu proqramın köməyilə NetWare – kataloq xidməti dispetçerinin inzibatlaşdırılması (administrasiyası) keçirilir: Açılan pəncərənin başında daxil oladuğunuz domenin adı göstərilir. Pəncərənin özündə bu domendə olan NetWare – serverlərin siyahısını görmək olar. Işarə (qoyulmuş nişan) – serverin sinxronlaşıb-sinxronlaşmadığını göstərir. Ümumiyyətlə, burada bir neçə variant ola bilər: Windows NT klientlərinin NetWare şəbəkələrinin resurslarını istifadə etmək imkanının olması üçün Nowell – müəyyən proqram təminatı təklif edir. Bu proqram təminatlarından birini quraşdırdıqdan sonar – kompüter həm Windows NT Serverin, həm də NetWare-nin klienti ola bilər. Bundan başqa Windows NT klienti - Windows NT Serverdə qurulan – NetWare serverin disklərini NetWare şlyuz xidməti (NetWare Gateway Service) vasitəsilə əldə edə bilər. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Windows Server ƏS-inin tərkibinə həm də Apple Macintosh kimi xidmətlər də daxildir. Əlbəttə, şəbəkədə həmişə hər şey öz qaydası ilə getmir və hərdənbir müəyyən problemlər ortaya çıxır, şəbəkənin işində nasazlıq yaranır. Belə hallarda, nasazlığın səbəbinin tapılması və aydınlaşdırılması məhz şəbəkə administratorunun üzərinə |