Microsoft Word Materiallar Full Mənim gənclərə xüsusi
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 10,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- MİLLİ UŞAQ ƏDƏBİYYATIMIZIN BU GÜNÜ VƏ SABAHI Şəfa ƏHMƏDOVA
- ALMAS YILDIRIM YARADICILIĞINDA AZƏRBAYCAN Şəfəq Əlizadə
- CƏLİL MƏMMƏDQULUZADƏNİN NƏSR ƏSƏRLƏRİNDƏ QADIN OBRAZLARI Şəhla HÜSEYNOVA
- İSA MUĞANNANIN "CƏHƏNNƏM" ROMANI HAQQINDA Şəmil SADIQOV
|
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 300
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan HEYDƏR ƏLİYEV İRSİNİN TƏBLİĞİNDƏ MİLLİ İNFORMASİYA NƏŞRLƏRİNİN ROLU Solmaz SADIQOVA Bakı Dövlət Universiteti solmaz_bdu@mail.ru Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin 90 illik yubileyi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamında deyildiyi kimi, “Azərbaycanda müasir demokratik, hüquqi və dünyəvi dövlət quruculuğu, vətəndaş cəmiyyətinin təşəkkülü, milli-mənəvi dəyərlərə qayıdış və elmin, təhsilin, mədəniyyətin inkişafı əbədi surətdə Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Ana dilimizin dövlət dili kimi tətbiqində, onun imkanlarının genişləndirilməsi və Azərbaycan xalqının ən böyük sərvəti kimi dəyərləndirilməsində Heydər Əliyev şəxsiyyətinin rolu danılmazdır. Azərbaycan mədəniyyətinin və zəngin tarixi irsimizin dünya ictimaiyyətinə tanıdılması Heydər Əliyevin misilsiz xidmətlərindəndir.” Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin irsi öyrənilir və təbliğ edilir, gələcək nəsillərə ötürülür. Ulu öndərimiz Heydər Əliyevin zəngin və hərtərəfli siyasi irsini özündə cəmləşdirən kitabların, biblioqrafik vəsaitlərin hazırlanması böyük əhəmiyyət kəsb edir. Milli informasiya nəşrlərinə birinci növbədə çap olunmuş ilkin sənədləri qeyd etmək lazımdır. Belə ilkin mənbələrdən Ümummilli lider Heydər Əliyevin “Müstəqilliyimiz əbədidir” çoxcildliyinin 46 cildliyini qeyd etmək lazımdır (1997-2013) . Türkiyənin Dialoq-Avrasiya Platformunun “DA Yayıncılık” nəşriyyatı Hidayət Orucovun “Heydər Əliyev və Azərbaycanda milli siyasət” kitabını türk dilində nəşr etmişdir. Türkdilli oxuculara ərməğan olunan kitab müəllifin “Ekiz qardaşıma” adlı ön sözü ilə açılır. Oxucuya xitab olan ilk sözdə Azərbaycan - Türkiyə münasibətlərinin milli-mənəvi kökləri xatırlanıb, “Azərbaycanın sevinci - sevincimiz, kədəri - kədərimizdir” deyən Atatürkün, “Biz bir millət, iki dövlətik” deyən Ulu öndər Heydər Əliyevin konseptual fikirləri istiqamətində hazırkı əlaqələrin bəzi aspektlərinə toxunulmuşdur. Ümummilli lider Heydər Əliyev irsinin biblioqrafiyalaşdırılması sahəsində mühüm işlər görülmüşdür. “Dünyanın görkəmli dövlət xadimləri” seriyasından olan “Heydər Əliyev: Biblioqrafik məlumat kitabı” (2003) müstəqil Azərbaycan dövlətçiliyinin inkişafında və möhkəmləndirilməsində misilsiz rolu olan Heydər Əliyev irsinin biblioqrafiyalaşdırılması sahəsində atılan ilk addımdır. 4 hissə, 8 bölmədə qruplaşdırılmış mənbələr xronoloji ardıcıllıqla düzülmüşdür. Biblioqrafik məlumat kitabının “Heydər Əliyev haqqında ədəbiyyat” adlanan III hissəsində 8 yarımbölmənin verilməsi onun dəyərini daha da artırır. Bu bölmələr: “Böyük həyat yolundan səhifələr”, “Heydər Əliyev Azərbaycan dövlətçiliyinin memarıdır”, “Azərbaycan sosial- iqtisadi inkişafında Heydər Əliyev mərhələsi”, “Heydər Əliyev və Azərbaycan Respublikasının neft strategiyası”, “Heydər Əliyev irsində Azərbaycan dili və ədəbiyyatı məsələləri”, “Heydər Əliyev və Azərbaycanda elm, təhsil, mədəniyyət və incəsənətin inkişafı”, “Azərbaycan ədəbiyyatında Heydər Əliyev surəti vəs. adlanır ki, bu da gənclərimizin mənəvi-əxlaqi və vətənpərvərlik tərbiyəsində, Heydər Əliyev irsinin öyrənilməsində əhəmiyyətini artırır. “Heydər Əliyev: Biblioqrafik məlumat kitabı”nın Azərbaycan, rus və ingilis dillərində elektron diski də oxucuların istifadəsinə verilmişdir. Digər biblioqrafik göstərici “Heydər Əliyev və Azərbaycan elmi” adlanır. Biblioqrafik göstərici 2010-cu ildə ulu öndər Heydər Əliyevin Azərbaycanda hakimiyyətə gəlişinin 40 illiyinə həsr olunmuşdur. Bu biblioqrafik göstəricinin məqsədi Azərbaycan elminin inkişafı sahəsində ümummilli liderin imzaladığı rəsmi sənədlər, elm xadimlərinə verdiyi fəxri adlar və mükafatlar, Azərbaycanın və dünyanın elm xadimlərinin Heydər Əliyev irsinə verdiyi qiymət, Azərbaycan elminin beynəlxalq əlaqələri, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Mərkəzi Elmi Kitabxanasının “Heydər Əliyev irsinin təbliği” şöbəsinin fonduna daxil olan sənəd və informasiya resursları haqqında oxuculara məlumat verməkdir. Ümummilli liderə həsr olunmuş biblioqrafik mənbələrdən biri də Heydər Əliyev fondunun fəaliyyətinin 5 illiyinə həsr olunmuşdur. Biblioqrafik vəsait 2009-cu ildə M.F.Axundov adına Milli Kitabxana tərəfindən çap edilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, Heydər Əliyev Fondu 2004-cü ildə ulu öndərin siyasətini əks etdirmək, yaratdığı milli dövlətçilik ideyalarını yeni nəsillərə daim aşılamaq niyyətindən irəli gələrək yaradılmışdır. Göstəricinin sonunda istifadəni asanlaşdırmaq üçün “Müəlliflərin əlifba göstəricisi”,”Sərlövhələrin əlifba göstəricisi”,”İstifadə olunmuş qəzet və jurnalların siyahısı”adlı köməkçi göstəricilərin verilməsi onun informasiya potensialını artırmışdır. .Ulu öndərə həsr olunmuş informasiya nəşrlərindən “Heydər Əliyev. Müstəqilliyimiz əbədidir: (Çoxcildliyin I-IX cildlərinin köməkçi aparatı) (Qeydlər, mövzu coğrafi və şəxsi adlar göstəricisi) “ 2008 - ci ildə çap olunmuşdur.Ümummilli lider, ulu öndər, XX əsrin görkəmli ictimai-siyasi və dövlət xadimi Heydər Əliyevin fəaliyyətini əks etdirən “Müstəqilliyimiz əbədidir” çoxcildliyi 1997-ci ildən nəşr olunmağa başlanmış və kitabın 46 cildi çapdan çıxmışdır.Respublika ictimaiyyətinin, müəllimlərin, dövlət qulluqçularının və tədqiqat aparan bütün aparıcı mütəxəssislərin bu kitaba olan böyük tələbatı və marağı nəzərə alınaraq Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin təşəbbüsü ilə M.F.Axundov adına Milli Kitabxana tərəfindən çoxcildliyin 1-9-cu cildlərinin (qeydlər,mövzu, şəxsi və coğrafi adlar göstəricisi) köməkçi göstəricisi tərtib edilmişdir.
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 301
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan Haqqında bəhs etdiyimiz göstəricinin davamı olan “Heydər Əliyev. Müstəqilliyimiz əbədidir: Çoxcildliyin X- XXVIIIcildlərinin köməkçi göstəricisi: (Qeydlər, şəxsi və coğrafi adlar göstəriciləri)” tərtib olunmuşdur. M.F.Axundov adına Milli Kitabxana tərəfindən hazırlanan bu vəsait ümummilli lider Heydər Əliyev irsini araşdıran oxucuların və mütəxəssislərin “Müstəqilliyimiz əbədidir” coxcildliyinin X-XXVIII cildlərindən istifadəni asanlaşdırmaq məqsədilə tərtib olunmuşdur. Heydər Əliyev. Müstəqilliyimiz əbədidir. Çoxcildliyin XXIX-XXXXII cildlərinin köməkçi göstəricisi: (Qeydlər, şəxsi və coğrafi adlar göstəricisi) 2013-cü ildə işıq üzü görmüşdür .Hər üç biblioqrafik göstəricinin,eləcə də haqqında bəhs etdiyimiz informasiya nəşrlərinin Elektron Məlumat Bazası da oxucuların istifadəsinə verilmişdir.Ulu öndər Heydər Əliyev irsinin tədqiqi və təbliği istiqamətində aparılan işlər inkişaf etdikcə bu qəbildən olan nəşrlərin də sayı artacaqdır.
Şəfa ƏHMƏDOVA Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti shefa.a@list.ru
Müasir dövrlə ayaqlaşmağı, mütərəqqi dünya xalqları ilə təmas yaratmağı qarşısına məqsəd qoyan, müstəqillik tariximizin ilk qərinəsinə doğru mətnliklə addımlayan xalqımız bu illərdə yaşayacaq yeni nəslin etik-estetik tərbiyəsinə, onun bir şəxsiyyət kimi formalaşmasına, ayıq və həssas şüurla gerçək ictimai-siyasi hadisələri bəşəri müstəvidə dərk etməsinə və digər problemlərin zəruri həlli istiqamətində yorulmadan çalışır. Müstəqil dövlətimiz mövcud cəmiyyətin sağlamlığına daha böyük töhfələr vermiş və gələcəkdə də bu zəruri sahənin inkişafına zəmanət verəcək milli uşaq ədəbiyyatımızın bu günü və sabahı haqqında yaxından maraqlanır, bu sahənin daha da genişlənməsinə və dünya xalqlarının yaratdığı yazılı uşaq ədəbiyyatı ilə bir sırada dayanması istiqamətində zəruri tədbirlər planı hazırlayır və həyata keçirir. Bir çox nəslin yetişməsində şərəfli bir tarix yazan milli uşaq ədəbiyyatımızın bu günü və sabahı haqqında elmi mülahizələr yürütmək, gələcəyin ədəbiyyatı haqqında fikir bildirmək, bəzi hallarda isə bu sahəyə olan soyuq münasibətlərin səbəblərini araşdırmaq elə bugünkü gənc nəslin xeyrinə olan zəruri bir problemin müəyyən müstəvidə həll edilməsi deməkdir. Bu günkü milli uşaq ədəbiyyatımızın yaradıcılıq cığırı ilə irəlilədikcə, bu zəruri sahənin ağırlığını çiynində saxlayan qələm sahiblərinin müxtəlif janrlı əsərlərini araşdırdıqca, bizdə gələcək uşaq ədəbiyyatımız haqqında nikbin elmi fikir söyləmək imkanı yaranır. Bu gün qələmini bir an yerə qoymayan İlyas Tapdıq, Zahid Xəlil, Qəşəm İsabəyli, Rafiq Yusifoğlu, Ələmdar Quluzadə, Mərkəz Qacar, Sevinc Nuruqızı, Reyhan Yusifqızı və digər bədii söz ustaları uşaq ədəbiyyatına yeni-yeni motivlər gətirmiş, orijinal əsərləri ilə artıq dünyanın bir sıra ölkəsində tələbkar oxucuların və ədəbi ictimaiyyətin diqqətini cəlb etmişdir. Milli uşaq ədəbiyyatımıza poetik sənətkarlığı ilə töhfələr vermiş, güclü müşahidəçilik qabiliyyətinə malik olan İ.Tapdıq hər bir uşaq şeirində yaratdığı illüstrativ mənzərələrlə, müxtəlif xarakter və psixologiyaya malik uşaq obrazları ilə bu sahəyə yenilik gətirmişdir. Kiçik yaşlı uşaqlar şəkilliliklə zəngin, onların kövrək yaddaşlarında iz salan portretli təsvirləri oxuduqca və xəyalından keçirdikcə bu ədəbiyyat nümunələrindən daha çox ləzzət alır, onların ədəbiyyata olan sevgisi artır. Elə bu baxımdan, İ.Tapdıq yaradıcılığı ədəbi tənqidin diqqətini cəlb etmişdir. Tələbkar tənqidçi-ədəbiyyatşünas Vaqif Yusifli təkcə “Təpələr” adlı uşaq şeiri üzərində şairin yaradıcılığını ümumiləşdirərək poetik dəyərini üzə çıxararaq yazır: “Bu, xalis uşaq şeiridir. Uşağa çox sadə şəkildə bir gəbə, onun üzərində nəqş olunmuş şəkil barədə əyani təsəvvür, məlumat verən, dəqiq informasiya yaradan (həm də necə, poetik detallarla) bir şeir. Təfərrüata varmadan deyə bilərəm ki, İlyas Tapdığın əksər uşaq şeirləri bax beləcə oxunaqlı, təsəvvüryaradıcı, məlumatlandırıcı şeirlərdir. Bu şeirlərin çoxunda İlyas müəllim Azərbaycan şeirinə məxsus alliterasiyalardan məharətlə istifadə edir (xüsusən onun yanıltmacları)”. Tanınmış uşaq şairi, nasiri və dramaturqu Zahid Xəlilin yaradıcılığına daha dərindən nüfuz etdikcə onun milli uşaq ədəbiyyatımızın bu günü və sabahı haqqında fikir söyləmək bir az da asanlaşır. Çünki o, bu günün və sabahın uşaq ədəbiyyatının konturlarını görə bilir, bu günə qədər təsadüf etmədiyimiz fərqli motivləri bu sahəyə gətirir, daha dolğun, uşaqları öz arxasınca apara biləcək müxtəlif janrlı əsərlər yaradır. Onun son illərdə qələmə aldığı “Dünyanın ən balaca nağılları” (2002), “Orxan və dostları” (2004), “Çınqı” (2009), “Yumru Yumaq və Qumru” (2011), “Günəşi qoparmaq istəyən ayılar” (2013) kimi uşaq nəsri orijinallığına və bədii üslubuna görə seçilir. İyirmidən çox dünya xalqlarının dilinə tərcümə olunan Zahid Xəlil bu gün də həmin ədəbi ənənəni yaşadır, digər xalqların oxucularının sevimlisinə çevrilir. Məsələn, yaxın günlərdə Moskvada Rusiyanın tanınmış şairi və tərcüməçisi (həm də Z.Xəlilin daimi tərcüməçisi) Yuri Kuşakın əsərlərindən və tərcümələrindən ibarət bir toplu nəşr edilmişdir. Bu topluya Z.Xəlilin rus oxucularının çox maraqla qarşıladığı “Buynuzu gicişən çəpiş”, “Güzgü”, “Dünyanın ən ədalətli gözətçisi”, “İki nar”, “Dovşanın adı”, “Quyruq” və digər nağıl və pritçalar da daxil edilmişdir. Həmçinin, bununla yanaşı, müəllifin uşaqlar üçün qələmə aldığı “Bəri gəl, Muxtar” povesti öz dəyəri ilə diqqəti cəlb edir. Rus adət-ənənələrinə II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 302
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan yaxından bələd olan yazıçı bu mühitə də nüfuz edə bilmiş və nəticədə uşaqların marağına səbəb olan bitkin bir nəsr əsərı yaratmağa nail olmuşdur. Yaxud, bu yaxınlarda Belorus Respublikasında keçirilmiş uşaq nəsri müsabiqəsində Zahid Xəlilin əsərləri belorus oxucularının və ədəbi ictimaiyyətin diqqətini cəlb etmiş və o, yekdilliklə birinci yerə layiq görülmüşdür. Əlbəttə ki, Zahid Xəlilin bu son uğurları Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının bu gününün və sabahının növbəti uğurlarının həm başlanğıcı və həm davamıdır desək heç də yanılmarıq. Keçən əsrin 80-ci illərində ədəbi mühitdə görünən, yeni yaradıcılıq üslubu ilə müasirlərindən fərqlənən və bu gün öz yaradıcılıq imkanlarını daha da genişləndirərək yeni-yeni orijinal əsərlər qələmə alan Qəşəm İsabəylinin milli uşaq ədəbiyyatımızın inkişafındakı danılmaz rolunu müsbət dəyərləndirməliyik. Onun bir-birinin ardınca çap etdirdiyi “Üüü...” (1990), “Elnur, Əkil və onların başına gələnlər” (2004), “Ay külək, nə əsirsən”, “Samur at minir” (2006), “Bu şəhər mənə göz dağı olub” (2011), “Cin” (2013) və sair adda müxtəlif janrlı əsərləri oxucuların masaüstü kitablarındandır.
Şəfəq Əlizadə Qafqaz Universiteti selizade@qu.edu.az
Almas Yıldırım mühacirət ədəbiyyatında öz dəst-xətti ilə seçilən şairlərdən biridir. XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tariхinə Almas İldırım kimi daхil оlmuş şairin əsil adı Əbdülhəsəndir. Lakin uşaqlıqdan оnu babasının adı ilə Almas çağırarmışlar. Şеirlərini Almas İldırım imzasıyla dərc еtdirdiyindən bu adla da tanınmış və məşhurlaşmışdır. Almas Yıldırımın yaradıcılığında azərbaycançılıq ideyalarının tərənnümü əsas yer tutur. Öz yurdunu seven və bu sevgi üçün addım-addım izlənib Vətənindən didərgin salınmış vətəndaş şairin, özünün ailəsinin başına müsibətlər gətirilməsi, ömrünün sonuna qədər qəriblikdə yaşayıb, dəfələrlə ölümlə üzləşməsi, vətən həsrətilə yanan ürəyinin odunu, alovunu şeirlərində əks etdirmişdir. Onun yaradıcılığı da eyni taleyi kimi yarım esrə qədər öz millətindən və oxucuların diqqətindən kənarda saxlanılmış varlığından xeber tutan olmamışdır. Bununla da Almas Yıldırım ikici bir qəribçiliyə məruz qalmışdır. Şair qurbətdə yaşamasına baxmayaraq öz məhrumiyyətlərini unudub Vətənin hər zaman qeydini çəkir, Azırbaycanın ağrı acılarını şerlərində dilləndirirdi. Hanı məni gül qoynunda doğuran, Xəmirimi göz yaşıyla yoğuran,, Beşiyimdə "layla balam" çağıran… Azərbaycan,mənim baxtsız anam oy… Neçə ildir həsrətinlə yanam oy… Vətən həsrəti, qəribçilik duyğusu Almas İldırımın demək olar ki, bütün əsərlərinin aparıcı xəttini təşkil edir. Şairin Türkiyədəki yaşadığı müddət ərzində jurnal və dərgilərdə bəhs etdiyimiz motivlərdə şeirləri nəşr etdirmişdir. Vətənini sevən milliyətçi şair olaraq tanınmışdır. Yazdığı şeirlər "Boğulmayan səs" adı altında çap olunmuşdur. Bundan başqa, "Azərbaycan mahnıları" adlı kitabı da mövcuddur. Bu gün Azərbaycanda çox az adam tapılar ki, onun "Qara Dastan"ından, "Əsir Azərbaycanım"ından xəbəri olmasın.
CƏLİL MƏMMƏDQULUZADƏNİN NƏSR ƏSƏRLƏRİNDƏ QADIN OBRAZLARI Şəhla HÜSEYNOVA Qafqaz Universiteti shehla_12@yahoo.com
Azərbaycan realist ədəbiyyatında müstəsna xidmətlər sahibi, xalqının arzusunu mükəmməl duyan, gözü və könlü ilə millətinin can dostu olan C.Məmmədquluzadənin ədəbiyyatımızda göstərdiyi xidmətlər böyük əhəmiyyətə malikdir. Əsərləri əsrlərin sınağına qalib gələn yazıçının qələmi yorulmadan və tükənmədən millət, xalq üçün fəaliyyət göstərmişdir. Usanmadan ədəbiyyata xidmət edən yazıçının yaradıcılığında qələmindən dövrün sınaqlarından üzü ağ çıxan əsərlər yer almışdır. Bu əsərlərin əksəriyyətində dövrün qadınlarının acınacaqlı halları göstərilmişdir. Bu cür xoş gəlməyən “xəstə düşüncələrin” hakim olduğu cəmiyyətdə qadın obrazlarını tam fərqli şəkildə ədəbiyyata gətirmək yeni bir hadisə idi. C.Məmmədquluzadənin nəsr əsərlərində rol alan qadın obrazları özünəməxsus xüsusiyyətləri ilə biri digərindən fərqlənir. Qadınların qayğısına qalan, onların hallarına acı-acı yanan C.Məmmədquluzadə əsərlərində bu obrazları taleyinə
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 303
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan boyun əymək məcburiyyətində qalan, etiraz etmək istəsələr belə, bunun faydasızlığını anlayan, cahilliyin qurbanına çevrilən, qayğılarla yüklənmiş obraz olaraq təsvir etmişdi. “Danabaş kəndinin əhvalatları” povestində taleyi ilə barışmaq istəməyən, öz etirazını bildirsə də, dövrün ona nahaqq etirazını qəbul etmək məcburiyyətində qalan Zeynəb yazıçnın ən uğurlu qadın obrazları sırasına daxildir. Zeynəbin taleyinə qarşı çıxması bir qadının simasında dövrün yazılmamış, qeyri qanuni qanunları ilə razılaşmaması ilə əlaqəlidir. Xudayar bəy Zeynəbin ərinə sadiq olmasına baxmayaraq, “dosutunun” var-dövlətinə sahib olmaq üçün qadını bir vasitə olaraq görür və onun göz yaşlarına məhəl qoymadan bu murdar niyyətini həyata keçirməkdən əl çəkmir. Povestdə yer alan surətlər içində Ziba, Fizzə, Şərəf və İzzət adlı qadın obrazları da dövrün onlara rəva gördüyü tale ilə barışmalı olurlar. C.Məmmədquluzadənin nəsr əsərlərində yer alan qadın obrazlarının əksəriyyəti ictimai qanunların qurbanlarına çevrilirlər. Onların taleləri özləri tərfindən deyil, digərləri tərəfindən həll olunur. Xüsusilə, ailə həyatı qurmaq məsələsində bu naçar qalan qızların ürək ağrıdıcı məqamlarını yazıçı aydın və açıq şəkildə göstərməyə ciddi şəkildə cəhd etmişdir. “Qəssab” hekayində Məşədi Məhəmmədəlinin qızını övrət etmək istəyən Qəssab Şamilin bu niyyətinə cavab olaraq həmin ailəyə yaxşı ət verib, verməməsindən asılı olaraq dəyişir. Belə ki, əgər Məşədi Məhəmmədəli qəssabın verdiyi ətdən razı qalırsa, o zaman qızını ona vermək istəyini bildirir. Əks halda isə bu niyyətindən əl çəkir. Sonda bu arzusunu nail olan Məşədi Məhəmmədəlinin simasında bir daha qızının taleyinə biganə ata obrazı ilə qarşılaşmış oluruq. Zirvələri fəth etmiş yazıçının bir neçə nəsr əsərində yer alan qadın obrazlarını onların hallarına acıyaraq təkcə ağrı-acı ilə yüklənmiş şəkildə təsvir etməmişdir. Bu tip əsərlərdə komik qadın obrazlarına yer verməklə onların xarakterlərini açmağa müvəffəq olmuşdur. Düzdür, bu tipləri gülüş obyektinə çevirən onların maarifsizlikləri ilə əlaqəli olsa da, bu gülüşü “şirin gülüş” adlandırmaq olar. “Pirverdinin xoruzu” əsərində yer alan qadın obrazı olaraq Həlimə xalaya diqqət yetirsək, görərik ki, yazıçı bu obraz vasitəsilə komik qadın obrazını yaratmağa nail olmuşdur. Belə ki, Həlimə xala çörək bişirərkən yardıma ehtiyacı olduğu üçün əri Qasım əmini başqa kənddən bacısı Zibeydəni gətirməyə göndərir. Bundan cana gəlmiş kişi məcbur kəndə yollanır. Lakin Molla Cəfərin məsləhəti ilə Pərinisə adlı bir qadını özünə övrət edib, geri dönür. Sonda qadınların yollaşa bilməməsi onları gülüş obyektinə çevirir. Əsrlər keçməsinə baxmayaraq, bu məsələlər hələ də bəzi bölgələrimizdə öz aktuallığını qoruyub saxlamaqdadır. Ürək açıcı məqam olmasa da, bunu etiraf etmək məcburiyyətindəyik. Nəzərə alsaq ki, demokratik bir ölkədə bu cür məsələlərin öz əksini tapması gələcək nəsillər üçün nümunəvi bir yol deyil. Bu məsələni köklü şəkildə həll etmək üçün ilk öncə xalqın təfəkküründən bu cür yad anlayışları silmək lazımdı.
İSA MUĞANNANIN "CƏHƏNNƏM" ROMANI HAQQINDA Şəmil SADIQOV AMEA , Ədəbiyyat İnstitutu shamilsadiq@mail.ru
İsa Muğannanın "Cəhənnəm" əsəri müstəqillik dövrü ədəbiyyatımızın dəyərli əsərlərindən olduğu qədər ədəbiyyatşünaslığımız baxımından da maraqlı əsərdir. Modernist romana xas olan "keçmişə qarşı indiki zamanın daha üstün tutulması" metodu tam şəkildə əks olunub. "İdeal" romanından sonra İsa Muğannanın mövzusunun artıq yerdən yox, göylə yerin vəhdətindən alındığını görmək o qədər çətin deyil. Qulu Ağsəsin təbirincə desək, İsa Hüseynovun bütün yazdıqlarının mayası yerdən, torpaqdan götürülüb. Yəqin elə ona görə biz İsa müəllimi sevir və təqdir eləyirik. Çünki biz yer adamlarıyıq, boyumuz torpaqdan olsa-olsa onca qarış yuxarıdı. Muğannaya (özü demiş) bütün yazdırılanların mayası isə göydən, Tanrıdan tutulub. Azərbaycan nəsrinə yeni bir yozum, ədəbi baxış, üslüb gətirən yazıçının "Cəhənnəm" əsəri bədii estetik zövq baxımından çox maraqlı əsərdi. İlk olaraq əsərin adı adamın diqqətini çəkir. "İdeal" romanı ilə tanış olanlar bu sərlövhədən bir çox istiqamətlərə yönəlir və əsəri oxumaq üçün tələsir. Bu yazıçının ustalıqla seçdiyi priyomdur. Çünki bir çoxları İsa Muğannanın dini dünya görüşünün nə olduğunu tam dəqiqləşdirə bilməyib. Hələ də isa Muğannanın heç bir dinə inanmadığını düşünənlər bu ifadəni oxuyan kimi "deyəsən, İsa Muğanna nəsə fikrini dəyişib" deyə düşüncəyə qapılır, bunu dərk etmək üçün həvəslə oxumağa başlayır. Yazıçı üçün ilk növbədə oxucunu öz aurasına salmaqdır. Bunu da "Cəhənnəm" romanı layiqincə bacarıb. Əsərin ilk səhifəsində "Cəhənnəm deyilən, doğrudan da, varmı ya yoxdur? Ömrü onsuz da işgəncələr içində keçən insanı bir daha, özü də daima əzaba salmağa hansı vicdansız yaradıcıya lazım olub?" kimi cümlə ilə başlamaq intellektual oxucunun diqqətini cəlb etmək üçün ən yaxşı motivasiyadır. Bunu oxuyan və bəşəriyyətin halına bələd olan oxucu əsəri acgözlüklə qarşılayır. Əgər bu ifadəni oxuyan dindar oxucudrsa, onun da diqqətini çəkir. Lakin həmin oxucu bəsirət gözünü bağlayıbsa, həyata yalnız bir pəncərədən baxırsa, o zaman əsər də, müəllif də elə həmin andan onun üçün bitmişdir. Ona görə də İsa Muğanna yaradıcılığı oxucusundan mütaliləli olmağı, şərq və qərb fəlsəfəsini, tarixini yaxşı bilməyi, siyasi prosesləri isə analiz etmə bacarığı tələb edir.
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 304
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan Əsərin ilk səhifəsində yaradılan bədii ziddiyyət oxucuda çaşqınlıq yaradır. Çünki vediyi iki cümləlik fikirdən sonra əminliklə "Var cəhənnəm",- deyir. Bu ifadə o qədər inandırıcı səslənir ki, artıq şübhə etmirsən. Üstəlik müəllif ənənəsinə sadiq qalaraq burda da öz dilindən danışır və hadisələri şahidlik yolu ilə izah edir. Bu dünyadan sonra başqa bir dünyanın olduğunu mifik düşüncə də, bütün dinlər də söyləməkdədir. Və beləcə oxucusuna "fantastikasız fantastika" deyə-deyə gərgin, düşündürücü, beyni şoka salan fikirlərlə bir həzz yaşadır. Oxucu kitabı əlindən yerə qoyduğu zaman ağlından keçən ilk olan budur: görəsən bunlar doğru ola bilərmi? Bu isə yazıçının məqsədinə çatması, ideyasına inandırması deməkdir. *** İsa Muğanna "İdeal" əsərində oda olan münasibətini bəyan etmiş, onu "həqiqət" adlandırmışdır. Türk mifologiyasına diqqət etsək, oda münasibət İslam dinindən və şərq fəlsəfəindən tamamilə fərqlidir. Qədim türk xaqanlarının yanına gələn elçilərin odun arasından keçirilməsi və ya tullandırılması saflaşma əlaməti idi. Od Qədim türklərə görə ocağın (ev, ailə) ruhunu özündə ehtiva edirdi. Şamanizmə görə də hər kəs öz odunun, yəni ocağının ruhunu qorumalı idi. Odu sönmək, ruhun ölümü demək idi. İsa Muağannaya görə, təhrif ayələr, təhrif fikirlər Odun mahiyyətini dəyişib. Əsər boyunca oxucu İsa Muğannanın cəhənnəm anlayışı və mahiyyəti ilə tanış olur. Müəllifə görə Quranda haqqında danışılan, təfsirlərdə izahı verilməyə çalışılan cəhənnəm odu heç də təqdim edildiyi kimi deyil. Bizim başa düşdüyümüz kimi tonqal qalayıb insanları milyon dərəcə selsi istilik əldə edib odda yandırmaq sadəcə təhrifdir. Çünki ideal heç bir zaman materiya ola bilməz. İnsan sözdür, insan işıqdır, insan vicdandır. Onu yandırsa, yandırsa vicadn əzabı yandırar. Yuxarıda deyilənlər isə sadəcə cahil insanı qandırmaq üçün işə yaraya bilər. ***
"Cəhənnəm" romanı fantastika janrının da ədəbiyyatımız üçün maraqlı nümunələrindəndir. Romanın növləri baxımından yanaşsaq, tarixi-fəlsəfi roman adını da vermək mümkündür. Çünki əsərdə Azərbaycanın cənublu, şimallı tarixi taleyi üzərində qurulan süjet, daha çox müəllifin təxəyülünün sayəsində genişlənib. Müəllifin təqdim etdiyi faktlar, ümumiləşdirilmiş Bünyad, Səməd, Musa, xalq obrazı Muğannalar və onların tarixi keçmişi həqiqətləri əsərin tarixi roman janrına yaxınlığını göstərir. Lakin əsərdə Səməd Əmirlinin, Qumralın, Sərvinazın, Musanın bəşər övladı və Tanrı kultuna özünəməxsus münasibəti, Cəhhənnəm və Cənnət kimi fəlsəfi bir ideyanın problematikası əsərə fəlsəfi bir roman ab-havası gətirir. Roman içində roman yanaşması baxımından, mövzu, ideya, yozumların mistika ilə siyasətin vəhdəti aspektindən "Cəhənnəm" romanı Mixail Bulgakovun "Master və Marqarita" romanını xatırladır. Digər bir tərəfdən də mövzu Hötenin "Faust", Hüseyn Cavidin "İblis" əsərlərində də öz həllini geniş tapıb.
Yüklə 10,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|