Oriental Renaissance: Innovative

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 2 | ISSUE 4/2 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor
 
 SJIF 2022: 5.947 
Advanced Sciences Index Factor 
 ASI Factor = 1.7 
23 
w
uz
www.oriens.
April
2022
 
harakatlandi (buraldi)”, yoki: so’ng kalit harakatlandi. Lekin quyidagicha aytish 
mumkin emas: “kalit harakatlandi va mening qo’lim harakatlana boshladi” (yoki: 
so’ng mening qo’lim harakatlana boshladi), vaholanki, qo’l va kalitning harakati bir 
vaqtda sodir bo’ladi. Bu mohiyatan ketma-ketlikning o’zidir. Jismlarning holati uning 
mohiyatiga muvofiq tarzda o’zi kelib chiqqan jism holatidan kelib chiqqan. Bu 
mohiyatan bog’liqlikdir. Jismlar noborliqdan so’ng mavjud bo’ladi, agar noborliq 
sababdan uzilib qolgan bo’lsa, u mavjudlikka ega bo’lmaydi. Boshqa narsa orqali 
shakllanuvchi jism mavjudli (borliq) ka ega bo’lmasa, mavjud bo’lmaydi. Mavjudlik 
(borliq) ning oqibati sababga bog’liqdir, sababning shakllanishi tabiat, biror bir tashqi 
omil yoki kimningdir irodasi tufayli ro’y beradi. Ushbu sabab dolzarb sababga 
aylanadi. Masalan, duradgorning bolg’aga, yog’ochga yoki yordamchiga ehtiyoji, 
insonning ozuqaga yoki yoz fasliga ehtiyoji kabidir. Agar sabab dolzarb sababga 
aylana olmasa va uning mohiyati shakllanmasa, oqibat kelib chiqmaydi. Agar tashqi 
to’siq bo’lmasa, yaratguvchi o’z-o’zicha mavjud bo’la olmaydi. Lekin u mohiyatiga 
ko’ra sabab bo’la olmaydi va oqibatning mavjudligi yuqorida keltirilgan holat 
mavjudligiga bog’liq bo’ladi. Bunday holat paydo bo’lganda, tabiat kimningdir 
irodasi bo’ladimi, oqibatning mavudligi zaruratga aylanadi. Agar u bo’lmasa, 
noborliq (yo’qlik) zaruratga aylanadi. Agar jismlar holati turli xil sharoitda bir xil 
bo’lsa va oqibatga ega bo’lsa, ushbu oqibat abadiy undan kelib chiqadi. Agar jismni 
undan avval noborliq bo’lmaganligi uchun yaratilgan deb atamasak, jismlar nomi 
uning mohiyatini tushunishda qiyinchilik tug’dirmaydi. 
“Bir narsadan hech qanday qurol moddiyat va vaqt vositasisiz boshqa bir unga 
bog’liq jismning mavjudligi kelib chiqsa, buni yaratish (ilohiyot) deb ataymiz. 
Muvaqqat noborliqdan avval o’tgan narsa vositachiga ehtiyoj sezadi. Yaratish 
darajasi moddiylikdan va ma’lum vaqtda shakllanish darajalaridan yuqori turadi,7
deb e’tirof etadi. 
XULOSA 
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, Ibn Sino o’zining boy va serqirra ilmiy 
merosi bilan keyingi davr Sharq va G’arb madaniyatining rivojiga katta taʼsir 
ko’rsatdi. Ibn Sinoning falsafiy qarashlari keyingi faylasuf olimlaning falsafiy
ta’limotlariga katta ta’sir ko’rsatdi. Buyuk faylasuflarimiz ilgari surgan fikrlari 
bugungi kunda o‘z isbotini topmoqda. Buyuk yurtdoshlarimizning o‘zlarining ilmiy-
nazariy tadqiqotlari, tajribalarida tabiatdagi barcha hodisalar muayyan tabiiy 
qonuniyat asosida yuz beradi, tashqi kuchning ta’siri uni izdan chiqarishi mumkin, 
7
Abu Ali Ibn Sino. “Al-ishorat va at-tanbihot” (Nasriddin at-Tusiy sharhi) Qohira 1365. – B 338

---